Nadir efshar layout qxd
Yüklə 13,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
5 avqust 1994-cü ildə cinayətkar manyakların gülləsinə tuş gəlmiş oğlum Hüseynin (Azərin) əziz xatirəsinə ithaf edirəm. GİRİŞ Ø ərqin sonuncu əzəmətli fatehi kimi yaddaşlarda qalan Nadir şah mövzusu kifayət qədər maraqlı bir mövzudur. Bu da təsadüfi deyil. Çünki Nadir şah, doğrudan da, istər Azərbaycan tarixinin, istərsə də Şərq tarixinin əvəzedilməz simalarından biridir. Bu əvəzedilməzlik onun son dərəcə parlaq hərbi istedadından, qibtə ediləcək fatehliyindən, unikal siyasi karyerasından irəli gəlir. Nadir şahın həyat yolunda bir əzəmət vardır. Onun adı gələndə insanın gözü qarşısında onun məğlubedilməzlik simvolu olan qoşunlarının cəngavərliyi canlanır, at belində Şərqi baş-ayaq edən ata-ba- balarımızın qəhrəmanlıqları yada düşür. Bunlar isə Nadir şahın bugünkü xələflərində bir iftixar yaratmaya bilməz. Ona görə ki, tarixinə, elinə bağlı olan hər bir şəxsdə Nadir şahın tarixinə güclü bir maraq vardır. Doğrudur, son zamanlar Nadir şahın həyatına olan maraq bir sıra əsər- lərin üzə çıxması ilə nəticələnmişdir. Amma görülən bu işləri Nadir şahın şəxsiyyəti qarşısında, yəqin ki, yetərli saymaq olmaz. Xüsusilə Nadir şahı öz yetirməsi sayan bir xalq üçün yalnız bir neçə əsəri ortaya qoymaqla ki- fayətlənməyi qaneedici hesab etmək olmaz. Azərbaycan xalqının tarixində qürur mənbəyi olan tarixi şəxsiyyətlərimiz çoxdur. Onların Azərbaycan xalqına mənsubluğunun başlıca örnəklərindən biri də heç şübhəsiz ki, bu şəxsiyyətlərin Azərbaycanda öyrənilməsinin genişləndirilməsi ola bilər. Úàùàíýèð Ùöñåéí ßôøàð 10 (1981-1994) Ø Belə şəxsiyyətlərin öyrənmə mərkəzi məhz Azərbaycan olmalıdır. Belə tari - xi şəxsiyyətlərimizi öyrənmək istəyən hər hansı bir tədqiqatçı Azərbaycana deyil, başqa bir ölkəyə üz tutacaqsa həmin şəxsiyyətin Azərbaycan xalqına mənsubluğu haqqındakı iddiamız da yetərli ola bilməz. Nadir şah Əfşar da belə şəxsiyyətlərdəndir. Nadir şahın Azərbaycanda öyrənilməsinin mərkəz - ləşdirilməsi onun azərbaycanlılaşdırılmasının və ona olan mənəvi haqqın ödənilməsinin ən yaxşı yollarından biri olardı. Nadir şahın unikal şəxsiyyət olması xalqımızın dəyərli ziyalılarının və tanınmış elm adamlarının diqqət mərkəzində olmuşdur. Baxmayaraq ki, çar Rusiyası və Sovet imperiyası Azərbaycan tarixini saxtalaşdırmış, onun ən böyük şəxsiyyətlərini tarixdən silməyə çalışmışlar. Hələ XX əsrin əvvəl- lərində Azərbaycan xalqının tanınmış ictimai-siyasi xadimi Nəriman Nəri- manov «Nadir şah» adlı dram yazmış və bu əsərdə Nadir şahın şəx siy yətinin müəyyən məqamlarına işıq tutmağa çalışmışdır. Azərbaycan xalqının tanın- mış xeyriyyəçisi olan Hacı Zeynalabdin Tağıyev də Nadir şahın şəxsiyyəti - nə özünəməxsus xüsusi ehtiramla yanaşmışdır. Onun evinin divarlarında Nadir şahın əksi asılmışdı. Həmin əks indi də Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Tarix muzeyində saxlanılmaqdadır. Azərbaycanın geniş dairələrinə Nadir şahın adı həm də Azərbaycan professional musiqisinin banisi Üzeyir Hacıbəylinin məşhur «O olmasın, bu olsun» operettasının personajının dili ilə xatırlanmaqdadır. Bu ope - rettanın qəhrəmanı Məşədi İbadın «Mən Tarixi-Nadiri yarısına qədər oxu - muşam» ifadəsi indi bütün xalqın dilində zərbi-məsəl kimi işlədilir. Yeri gəlmişkən bu ifadəyə müəyyən aydınlıq gətirilməsi yaxşı olardı. Elm alə- mində «Tarixi-Nadir» – Nadirin tarixi kimi tanınan iki sanballı mənbə mövcuddur. Biri Məhəmməd Kazım Mərvinin üç cilddə olan «Aləm Ara- ye Nadiri», digəri isə Mirzə Mehdi xan Astrabadinin «Tarix-e cahan qoşa - ye Nader-i» əsəridir. Bu əsərlər kifayət qədər ciddi və sanballı bir əsərdir və Məşədi İbad təfəkküründə olan şəxslərin bu kitabları oxuması elə də inandırıcı görünmür. Heç şübhəsiz ki, bu kitablar həmin dövrdə savadlı və bilikli şəxslərin sevdiyi bir kitab olub və «Məşədi İbad» da özünü həmin savadlı şəxslərə oxşatmaq üçün «Tarixi-Nadirin» adını çəkmişdir. Adıçə - kilən bu mənbə hələ o vaxtlardan Azərbaycan ictimaiyyətinə bəlli olsa da, təəssüf ki, onun geniş kütlə içərisində ictimailəşməsi, tədqiqi üçün hələlik əməli bir iş görülməmişdir. Çox təəssüflər olsun ki, hər iki əsər o dövrdən Àçÿðáàéúàí Íàäèð ßôøàð äþâëÿòè 11 bu günə qədər fars dilindən tərcümə edilməmişdir. Sovet dövründə isə bu iş, əslində, mümkün deyildi. Nadir şahın həyatının lazımi şəkildə öyrə nil - mə məsinin nəticəsidir ki, hazırda da Nadir şah xatırlananda daha çox onun ailə faciəsi yada düşür. Bu tarix özü də kifayət qədər maraq doğuran bir tarixdir. Amma Nadir şahı tarixin əzəmətli şəxsiyyətinə çevirən onun ailə- daxili yaşantıları deyildir. Dünyanın çoxsaylı hökmdarlarının tarixində on- ların yaxınlarına qarşı qəddarlığı ilə rastlaşmaq mümkündür. Lakin onlar Şərq tarixində Nadir şahın yüksəldiyi səviyyəyə yüksələ bilməmişlər. Nadir şahı Şərqin böyük şəxsiyyətinə çevirən məziyyətlər onun dünya hərb tari - xinin əzəmətli fatehlərindən biri olması, sərkərdəlik istedadı, duyumu və bacarığı olmuşdur. Bu istedadın bənzərsiz məqamları bu gün də insanı heyrətə salır və bununla da onun şəxsiyyətinə təbii bir maraq doğurur. Azərbaycanın müstəqilliyi və bütövlüyü, azadlığı uğrunda mübarizə tarixində Tomiris, VII əsrdə Cavanşir, IX əsrdə Babək, XVI əsrdə Şah İs- mayıl Xətai, XVIII əsrdə Nadir şah Əfşar və XX əsrdə Ümummilli Lider Heydər Əliyevin dövrü xüsusi mərhələ təşkil edir. Bu tarixi şəxsiyyətlərdən biri Şərqin böyük sərkərdəsi, yadelli təcavüzkarları İran və Azərbaycandan qovub çıxaran, şərqdən Hindistan, Əfqanıstan, indiki Pakistan, Özbəkistan, Türküstan və Amudəryaya qədər, şimaldan Dağıstana, şimal-qərbdən Gür- cüstan, indiki Ermənistana, cənubdan Fars, Omman körfəzinin ətrafı, İraq, Suriyanın bir hissəsi, indiki Türkiyənin şərq hissəsinə qədər böyük ərazidə (təxminən 5,5 mln. kv. km.) öz hakimiyyətini möhkəmləndirən, bütün öm- rünü ölkənin müdafiəsində, at üstündə keçirən böyük qəhrəman Nadir şahdır. Təəssüf ki, Nadir şah öz xalqına gərəyincə tanıdılmamışdır. Dünya tarixçiləri Nadir şahı Makedoniyalı İsgəndər, Teymurləng, Napoleon Bona- part kimi böyük fatehlərlə müqayisə edirlər. Onun haqqında onlarla əsərlər və məqalələr xarici ölkələrdə nəşr olunmuşdur. Nadir şah tarixinin hər vərəqəsi Azərbaycanın fəxridir. Onun apardığı yüz iyirmidən artıq müharibənin çoxu işğalçılara qarşı aparılmış müharibələrdir. O, vətəni xarici işğalçılardan və onu daxildən parçalamaq istəyən xainlərdən qəhrə- manlıqla qorumuşdur. Nadir şah bilmirdi ki, ölkəyə hücum edən xarici işğalçılarla vuruşsun, yoxsa daxildəki vətən xainlərinə qarşı mübarizə aparsın. Hərtərəfli çətinliklərə baxmayaraq, bu misilsiz sərkərdə öz polad iradəsi, cəsarəti, mətanəti, ağıllı tədbirləri, hədsiz rəşadəti və şücaəti ilə qarşıya çıxan çətinlikləri mərdliklə aradan qaldırıb, daxili və xarici düşmən- Úàùàíýèð Ùöñåéí ßôøàð 12 Yüklə 13,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|