Наиля сямядова
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
« Əsərin bir çox parçaları avtobioqrafik mahiyyətdə olub, poe- ma mü əllifinin uşaqlıq və gənclik illərini canlandırırdı (maddi sıxıntı içində böyümə, yardım üçün daşürəkli bir dövlətliyə müraci ət, təhsilin yarımçıq qalması və h.b.). Lakin qüvvətli b ədii və fəlsəfi ümumiləşdirmə yolu ilə yazılmış bu poema ya- rımçıq qalmış olsa da avtobioqrafik əsər çərçivəsindən xeyli k ənara çıxmışdır» [166, s.94]. Ədəbiyyatşünas Məsud Əlioğlu çox haqlı olaraq qeyd etmişdir ki, «M.Hadinin şəxsi həyatı ilə birg ə yaradıcılıq taleyi istedadŞ da aram sŞ z faci ələrə məruz qalmışdır. Mənəvi sıxıntı və ruhi məhrumiyyətlər, həyata atıl- dığı ilk günündən şairin şəxsiyyətini əzib incidən amillər kimi, onun şeirlərinin ruhuna, yaradıcılıq həyatının fikir-məna qay- naq larına da, bədbinliyin ağır və boğucu havasını gətirmişdir» [77, s.155]. Diqq əti Ə.Əminzadənin M.Hadi haqqında xatirələrinə yö- n əldərək nəzərə çatdırmaq lazımdır ki, bu böyük şairdən bəhs ed ən araşdırmalarda A.Şaiqin, Ə.Nəzminin, C.Cəbrayılbəyli- nin xatir ələri əsas götürülsə də, Əminzadənin sözügedən əsə- rind ən istifadə edilməmişdir. Halbuki burada M.Hadinin həya- tında baş verən bir çox maraqlı olaylar təsvir edilmişdir. Xa- tir ələrdə M.Hadinin uşaqlıq illəri, mühərrirlik fəaliyyəti, «Hə- yat», «Bürhani-t ərəqqi» qəzetlərində mənzum və mənsur əsər- l ər, məqalələrlə çıxış etməsi, Tiflisə ilk səfəri, 1903-cü ildə Kürd əmirdə məktəb açması, Kürdəmir məscidi hücrələrinin bi- rind ə həm yaşayıb, həm də dərs deməsi, A.Səhhət, M.Ə.Sabir, S.Ə.Şirvani ilə əlaqəsi və bir çox məsələlər öz əksini tap- mışdır. Bunlardan əlavə xatirələrdə M.Hadinin İstanbula sə- f əri, qadın azadlığı mövzusunda qəzetlərin birində çıxış etdiyi üçün Salonikiy ə sürgün edilməsi, orada vəziyyətinin ağırlığı, h ətta hamballıq etməsi, yunan polisinin onu türk casusu hesab ed ərək həbs etməsi, azad olduqdan sonra Odessadan keçərək Bakıya gəlməsi təsvir olunmuşdur. Hadinin İstanbul həyatı, tə- qib v ə sürgün olunması, Bakıya qayıtması haqqında A.Şaiqin, Ə.Nəzminin xatirələrində məlumat verilmişdir. Odessada ke- 82 çirdiyi günl ər isə heç bir mənbədə qeyd olunmasa da Ə.Əmin- zad ənin xatirələrində hərtərəfli işıqlandırılmışdır. M əhəmməd Hadinin həyat və yaradıcılığının tədqiqində xatir ələrin əhəmiyyəti özəlliklə vurğulanmalıdır. Belə ki, araşdırıcı İslam Qəribli şairin «İnsanların tarixi faciələri, yaxud əlvahi-intibah» poemasının tədqiqinə həsr olunmuş monoqrafiyasında «XX əsrin ikinci ongünlüyünün dövri n əşrlərinə, rəsmi sənədlərinə, şairin əhatəsində olduğu adamların məktub və xatirələrinə istinad etməklə «Əlvahi- intibah»ın öyrənilməsinin səviyyəsi və dərəcəsi haqqında fikirl əri ümumiləşdirir. Bütün bunlar müəllifə Hadi həyatının Birinci Dünya müharib əsi illəri ilə bağlı bir sıra qaranlıq nöqt ələrini, xüsusilə poemanın ithaf olunduğu həkimin Qara b əy Qarabəylinin şəxsiyyəti ilə əlaqədar məsələni aydınlaşdırmağa imkan vermişdir» [142, s.II]. XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının maraqlı şəxsiyyətlərin- d ən biri də Əlabbas Müznibdir (1883-1938). Onun AMEA M.Fü zuli adına Əlyazmalar İnstitutunda mühafizə olunan şəxsi fondunda müxt əlif sənədlər qəzəllər, qitələr, mənzumələr, m ənzum felyetonlar, satirik şeirlər, müxtəlif şəxslərin ona yaz- dığı məktublar, tarixi materiallar və s. ilə yanaşı tərcümeyi-hal v ə xatirələri də saxlanılır. Ədibin memuar irsi onun uşaqlığı, ata- anası, yaradıcılığı, həyatında baş verən bəzi məqamlar haq- qında dəyərli bilgilər verir. Bu cəhətdən xatirələrin üstünlüyü v ə digər sənət növlərindən fərqi odur ki, burada müəllif şəx- siyy əti özünün hiss və həyəcanları, arzu və istəkləri ilə ön planda verilir. Əlabbas Müznibin arxivində bir neçə kiçik həcmli tərcü- meyi- hal materialları vardır. Azərbaycan dilində ərəb əlifbası il ə yazılmış, avtoqraf olan bir səhifəlik tərcümeyi-halın əvvəli naqisdir. Az ərbaycan dilində ərəb əlifbası ilə yazılmış digər avtoqraf t ərcümeyi-hal iki vərəqdən ibarətdir. Sadə qələmlə yazılmış və üzərində təshihlər aparılmış bu nüsxənin sonunda 3.XII.30- cu il tarixi qoyulmuşdur. Bir səhifəlik başqa bir tər- 83 cümeyi-hal rus dilind ədir. Şəxsi arxiv fondunda yuxarıda gös- t ərilən qısa tərcümeyi-hal sənədləri ilə bərabər nisbətən iri h əcmli, səkkiz vərəqdən ibarət «Türkcə yazılan tərcümeyi- halımın müxtəsər tərcüməsi» adlı yazı da vardır. Yazının sonu naqis olsa da memuaristin h əyatı və yaradıcılığı haqqında ma- raqlı məlumatlar əldə etməyə imkan yaradır. Müznib burada özünün m ətbuat sahəsindəki fəaliyyətindən, bu yolda qarşısına çıxan maneələrdən, həbs edilməsindən bəhs edir. Adları çəki- l ən və əlyazması halında olan bu nüsxələr «Xatirələr» kitabın- da [117] n əşr olunmuşdur. Müznib «h ələ iyirminci illərin əvvəllərində qələmə aldığı «Bakıda millət müharibəsi» və «Qarabağ xatiratı» memuarla- rını yazmaq üçün materiallar toplayır. Azərbaycan Dövlət nəş- riy yatı ilə səkkiz müəllif vərəqi həcmində olacaq «Ədəbi xati- r ələr» adlı kitab yazacağı barədə müqavilə bağlayır» [9, s.414]. Yazıçının şəxsi arxivində öz həyat və fəaliyyətini, memuarla- rını yazmaq üçün tərtib etdiyi plan qeydləri [177] vardır. Altı v ərəqdən ibarət olan qeydlərin birinci vərəqi yoxdur. Qeydlər Az ərbaycan dilində ərəb əlifbası ilə yazılmışdır. Üzərində dü- z əlişlər aparılmış, bəzi sözlər pozulmuşdur. Qeydlərdən aydın olur ki, memuarist əsərini iyirmi iki hissə və hər bir hissəni də bir neç ə bölmədən ibarət qələmə almağı planlaşdırmışdır. Gö- rünür, Müznib memuar yazmağa ciddi yanaşmış hətta plan tər- tib etmişdir. Lakin xatirələr günümüzə tam şəkildə çatmamış- dır. Əsərin əldə olan hissəsi də öz növbəsində parçalanmış və fraqmentl əri Müznibin şəxsi fondunda saxlanılır. Müəyyən sujet ə malik olan xatiratın [117, s.93] birinci hissəsi «Ailəm», ikinci hiss əsi «Çocuqluk və təhsilim», üçüncü hissəsi «Gənclik yaşlarım. Araba qayırarkən» adlanır. Xatirələr Azərbaycan di- lind ə ərəb əlifbası ilə, sadə qələmlə yazılmışdır. Əlyazmanın v ərəqləri müəllifin özü tərəfindən səliqə ilə nömrələnmişdir. Xatir ədə bəzi sözlər pozulmuş, üzərində bənövşəyi mürəkkəb- l ə düzəlişlər edilmişdir. Xatirə üzərində aparılan bu avtoqraf düz əlişlər əsərin müəllif tərəfindən çapa təqdim etmək üçün 84 Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|