Наиля сямядова
Yüklə 4,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
ed ən monoqrafiyasında M.Tərbiyətin təzkirəsindən və digər eti barlı mənbələrdən istifadə edərək yazmışdır: «Xətib Təbrizi qazandığı biliklərlə kifayətlənmir, o, təhsilini artırmaq, filolo- giya elminin bütün sirl ərinə vaqif olmaq üçün inadla çalışır. T əbrizdə alim məşhur leksikoqraf Əbu Mənsur Məhəmməd əl- Əzhərinin «Ət-Təhzib fi-l-lüğə» («Dildə düzəliş») adlı əsərini əldə edir. Əsəri diqqətlə oxuyan alim rast gəldiyi bəzi dilçilik m əsələlərini aydınlaşdırmaq üçün İbn-Xəlliqanın göstərdiyinə gör ə Təbriz alimlərinə müraciət edir və ona o dövrün məşhur şairi və dilçisi Əbul Əla əl-Məərrinin yanına getməyi məsləhət görürl ər» [147, s.24]. Xətib yoxsul olduğu üçün kitabları mi- nikl ə aparmaq imkanı olmur. Buna görə də kitabları bir kisə- nin için ə qoyub çiyninə atır və Təbrizdən Müərrə şəhərinə yol- lanır. Kitablar ağır olduğu üçün Xətib yolda tərləyir və tər ki- tablara keçir. O, Bağdada çatdıqda kitablarda tər ləkəsindən başqa bir şey qalmır. Yaqut H əməvinin təzkirəsinə əsasən müəyyənləşmişdir ki, X ətib Təbrizi Əbul Əlanın «ölümündən sonra da elmi axtarış- larını dayandırmamış, təhsilini dövrünün tanınmış alimlərinin ya nında davam etdirmişdir. Yaqut Əl-Həməvi bu alimlərdən ona q ədər şəxsiyyətin adını çəkir» [21, s.82]. Xətib Təbrizinin « Şərh əl-Həmasə» əsərində də «onlarla şair, ədib, tənqidçi, dil- çi, tarixçi v ə alimin adı çəkilmiş, onların əsərlərindən nümunə- l ər verilmiş, onların fikir və mülahizələri, dövrün ədəbi həyatı kontekstind ə araşdırılmışdır... Bu dövrün ədəbiyyat məsələlə- rinin t ədqiqi, ərəb və ümummüsəlman şairlərinin həyat və ya- ra dıcılığı ilə yaxından tanışlıq, dövrün ədəbiyyatına XI əsr sə- viyy əsindən nəzər salmaq üçün bu şərh ən qiymətli ədəbiy- yatşünaslıq mənbələrindən biridir» [21, s.191]. Yenid ən təzkirələrə fikrimizi yönəltməklə qeyd etməliyik ki, burada mü əlliflərin həyatları haqqında maraqlı hadisələr se- çilib verilm əsi böyük önəm daşıyır. Bu xüsusiyyətlər Əmir K əmaləddin Hüseyninin «Məcalisül-üşşaq» («Aşiqlər məcli- si») t əzkirəsinə də şamil edilə bilər. Belə ki, burada İmadəddin 11 N əsiminin həyatı və faciəli ölümü haqqında məlumat başqa t əzkirələrə nisbətən geniş verilmişdir. Təzkirə müəlliflərinin onlarla şəxsən yaxın və əlaqədar olan şəxsiyyətlər haqqında verdikl əri məlumat daha dəqiq olduğu üçün həm də çox ma- raqla istifad ə edilir. Məsələn, başqa təzkirələrdə də məlumat olmasına baxmayaraq Sam Mirzənin (1517-1567) «Töhfəyi- Sami» t əzkirəsində atası Şah İsmayıl Xətainin (1486-1524) ya- radıcılığı haqqında ilk məlumatı daha səhihdir. Təzkirədə Sam Mirz ə atasının tərcümeyi-halından və şeirlərindən bəhs etmiş- dir. XV yüzilin sonu – XVI yüzilin əvvəllərində yaşamış, Az ərbaycan şeiri tarixində önəmli yer tutan Həbibinin həyatı haqqında da ilk və mühüm məlumatı Sam Mirzə «Töhfəyi- Sami»d ə vermişdir. Dövl ətşah Səmərqəndinin «Təzkirətüş-şüəra» əsərində də elm, m ədəniyyət və ədəbiyyat xadimləri haqqında maraqlı mə- lumatlar verilmışdir. Təzkirə müəllifinin XIII əsrin sonu – XIV əsrin əvvəllərində poeziyamızın inkişafında əhəmiyyətli yer tutan şairlərdən olan Əvhədi Marağalı (1274-1378), XIV yüzilin görk əmli şairi Əssar Təbrizi (1310-1390) və başqa şairlərimiz haqqında verdiyi məlumat ən səhih qaynaqlardan hesab edilm əklə bərabər tərcümeyi-hal örnəklərini aşkarlamaq baxımından diqqət çəkir. Qaynaqlara əsasən Dövlətşah S əmərqəndinin Əssar Təbrizi haqqında məlumatı, onun yüksək m əhəbbəti, səmimi dostluğu tərənnüm edən «Mehr və Müştəri» poemasını yazma səbəbi şairin dili ilə belə izah edi- lir: «A ğır günlərimdə mənə həyan olan səmimi və sadiq dos- tum bir gün yanıma gəlib mənə dedi: sənin şirin sözlərin, xoş dil əyin, rəvan təbin var. Şeir aləmində tanınan sənətkarsan, şairlərin dilində ustad adlanırsan. Divanında məsnəvidən başqa h ər cür şeir vardır. İndi də bu sahədə özünü imtahan et ki, ya- rat dığın divan bu məsnəvi ilə tamam olsun. Elə bir dastan ya- rat ki, g ələcək nəsillər səni heç vaxt unutmasın» [240, s.16]. Dostunun bu n əsihətləri şairə xoş təsir bağışlayır. Onun söz- l ərində rəddedilməz məntiq olduğunu görən şair etiraz etmir, 12 «Mehr v ə Müştəri» əsərini qələmə alır. «XVI əsrdə Bağdadda yaşayan Azərbaycan şairləri haqqın- da bir sıra əsaslı məlumata Əhdi Bağdadinin «Gülşəni-şüəra» adl ı təzkirəsində rast gəlirik. Bu təzkirədə həmin şairlərin tək- t ək qəzəl və beytləri saxlanılmışdır ki, həmin şeirlər... Füzu- linin müasiri olan v ə Bağdadda yaşayan Azərbaycan şairləri- nin öz ana dill ərində sənətkaranə əsərlər yazıb-yaratdıqlarını aydınlaşdırmağa əsas verir» [27, s.362]. XIX əsr Azərbaycan ədəbiyyatına daxil olan təzkirə nümu- n ələrinə aid S.Ə.Şirvaninin, M.M.Nəvvabın, M.Müctəhidzadə- nin t əzkirələri xüsusilə qeyd olunmalıdır. 280-dən çox sənət- kar haqqında məlumat verilmiş S.Ə.Şirvani təzkirəsindən son- ra 107 şairin həyat və yaradıcılığı haqqında məlumat və əsər- l ərindən nümunələri əhatə edən «Təzkireyi-Nəvvab» XIX əs- rin ən əhatəli təzkirə nümunəsi kimi qiymətləndirilə bilər. Təz- kir ənin ən maraqlı cəhəti odur ki, Nəvvab haqqında məlumat v ə əsərlərindən nümunələr verdiyi şairlərdən avtoqraf topla- mışdır ki, buna da Nəvvaba qədər heç bir müəllifin təzkirə- sind ə təsadüf olunmur. Təzkirədə Nəvvabın özü haqqında ver- diyi m əlumat daha əhatəli və dolğundur. Burada müəllif tərcü- meyi- halının bəzi məqamlarına toxunmuş və əsərləri haqqında qısa məlumat vermişdir. Əsərlərini yazmaqda əsas məqsədi öz h əmdəmlərinə və millətə səmimi xidmətdən başqa bir şey olmadığını qeyd edən Nəvvab ümid edir ki, din qardaşları onu xeyir-dua il ə yad edəcəklər. Təzkirənin məqsədi barədə Nəv- vab yazır: «Təzkirənin məqsədi zəmanə şairlərinin həyat və ya radıcılığını dövran ariflərinə çatdırmaq olduğundan mən bu m əqsədə əməl etdim, aqillərə əziyyət verib, bu sətirləri yaz- dım» [191, s.238]. XX əsr Cənubi Azərbaycan alimi Əziz Dövlətabadi «Sü- x ənvərani-Azərbaycan» («Azərbaycan şairləri») təzkirəsinin I cildind ə [292] 352, II cildində [293] 499 fars dilində yazan Az ərbaycan şairləri haqqında məlumat vermişdir. Əziz Dövlə- tabadinin «Qafqaz ın farsca yazan şairləri» təzkirəsində isə 13 Yüklə 4,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|