Основные термины информационной безопасности

75 
Key exchange 
Açar  mübadil
əsi – təhlükəsiz kommunikasiyaların qurulması üçün 
açıq açarların mübadiləsi prosesi. 
 
Keylogger   
Klaviatura casusu  –  istifad
əçinin  basdığı  hər bir klaviatura 
düym
əsini loq-faylda qeydə alan casus proqramının bir növü. 
 
Key management 
A
çarların idarə edilməsi – bütün həyat dövrü ərzində kriptoqrafik 
açarların  və  başqa  əlaqəli təhlükəsizlik parametrlərinin (məsələn, 
parollar
ın)  yaradılması,  saxlanması,  mübadiləsi,  işə  salınması, 
dayandırılması,  məhv  edilməsi  daxil  olmaqla  emalını  əhatə  edən 
f
əaliyyətlər. 
 
Keystroke monitoring 
Klaviatura monitorinqi – 
istifad
əçinin  basdığı  klaviatura 
düymələrinə  və  ya  interaktiv  sessiya  zamanı  kompüterin 
cavablarına baxmaq və ya yazmaq üçün istifadə edilən proses. 
 
Keystroke verification 
K
laviatura verifikasiyası – klaviatura ilə eyni verilənlərin yenidən 
daxil edilm
əsi yolu ilə verilənlərin daxil edilməsinin doğruluğunun 
yoxlanması. 
 
Known-plaintext attack 
M
əlum açıq mətnlə hücum – xeyli miqdarda açıq mətnin və uyğun 
şifrlənmiş mətnin olduğu kriptoanaliz üsulu. 
 

---

76 
L 
 
Layer 2 Tunneling Protocol (L2TP) 
İkinci  səviyyədə  tunel protokolu  –  virtual  xüsusi  şəbəkələrin 
yaradılması  üçün  istifadə  edilən  protokol. PPTP və  L2F 
protokollarının nöqsanlarını aradan qaldırmaq üçün IETF tərəfindən 
işlənmişdi. Autentifikasiya üçün PAP protokolundan  istifadə  edir. 
Kriptoqrafik mühafiz
əni gücləndirmək üçün IPSec protokolunun 
elementl
ərindən istifadə edir. 
 
Layer 2 Forwarding Protocol (L2F)  
İkinci  səviyyədə  ötürmə  protokolu  –  virtual  xüsusi  şəbəkələrin 
yaradılması üçün istifadə edilən protokol. Cisco Systems şirkətinin 
f
əal  iştirakı  ilə  yaradılmışdı.  PPTP  protokolundan  əsas fərqi  –  IP 
protokolu il
ə işləyən şəbəkələrdən istifadənin məcburi olmamasıdır. 
L2F protokolu Frame Relay v
ə  ATM  şəbəkələrində  mühfizəli 
tunell
ər  yaratmağa  imkan  verir.  PPTP  protokolundan digər fərqi 
eyni zamanda bir neç
ə birləşməni dəstəkləməsidir. Autentifikasiya 
üçün PAP, TACACS+ v
ə RADIUS protokolları istifadə edilir. 
 
Least privilege 
Minimum  imtiyaz 
− subyektin giriş hüquqlarının yalnız səlahiyyət 
verilmiş  tapşırıqların  icrası  üçün  lazım  olan  giriş  hüquqları  ilə 
m
əhdudlaşdırılması. İnformasiya təhlükəsizliyi sisteminin təşkilinin 
əsas prinsiplərindən biridir. Hər  bir  subyekt  onun  qarşısında 
qoyulmuş  məsələlərin həlli üçün minimal mümkün imtiyazlar 
çoxluğuna  malik  olmalıdır.  Bu  prinsipə  əməl edilməsi bəd  niyyət, 
s
əhv və  imtiyazların  icazəsiz istifadəsi nəticəsində  mümkün 
pozuntulardan qoruyur.  
 
Linear cryptanalysis 
X
ətti kriptoanaliz –  blok  şifrləri üçün məlum  açıq  mətn üzrə 
kriptoanaliz metodu. 
İlk  dəfə  1992-ci ildə  M. Matsui  və 
A. 
Yamaqişi tərəfindən FEAL şifrinə hücüm üçün təklif edilmişdi. 
1993-cü ild
ə  Matsui  bu  metodu  DES  şifrinə  hücum üçün 

---

77 
t
əkmilləşdirdi. 1994-cü ildə  S. Lenqford və  M. Helman diferensial 
x
ətti kriptoanaliz metodunu təklif etdilər. 
 
Linear Feedback Shift Register (LFSR) 
Əks əlaqəli xətti sürüşmə registri – psevdotəsadüfi bitlər ardıcllığı 
yaratmağa  imkan verən riyazi model. Zəruri xassələrə  malik açar 
ardıcıllıqlarının yaradılması üçün bir çox axın şifrində istifadə edilir. 
 
Linkage 
Birl
əşmə – mühafizə olunan informasiyanı almaq üçün verilənlərin 
emalı  sistemindəki verilənlərin və  ya  informasiyanın  digər 
sistemd
əki verilənlərlə və ya informasiya ilə məntiqi birləşdirilməsi. 
 
Link encryption 
K
anal  şifrləməsi  −  telekommunikasiya vasitələri ilə  ötürülən 
informasiyanın  kriptoqrafik  metodlarla  mühafizəsi.  Şifrləmə  iki 
qovşaq  arasındakı  rabitə  kanalında  həyata keçirilir (onlar 
gönd
ərəndən alana gedən yolda aralıq qovşaqlar ola bilərlər). 
 
Local area network (LAN) 
Lokal 
şəbəkə (LŞ) – məhdud coğrafi ərazi çərçivəsində istifadəçinin 
s
ərəncamında olan kompüter şəbəkəsi. 
 
Log clipping   
Loqun qayç
ılanması  –  sistemə  girildiyini  gizlətmək üçün sistem 
loq-
faylından yazıların seçilərək silinməsi. 
 
Logic bomb 
M
əntiqi bomba  –  müəyyən  spesifik  sistem  şərti ilə  başladıldıqda 
veril
ənlərin  emalı  sisteminin  korlanmasına  səbəb olan bədniyyətli 
m
əntiqi proqram. Ancaq müəyyən şərtlər ödənildikdə “patlayaraq”,  
y
əni işə düşərək sistemə ziyan vururlar. 
 
Loss 
İtki  –  informasiya təhlükəsizliyinin  pozulmasının  səbəb  olduğu 
ziyanın kəmiyyət ölçüsü. 

---

78 
M 
 
Macro virus 
Macro virus – s
ənədlərə qoşulan virusdur və sənədlərin yaradılması 
üçün  istifadə  edilən  tətbiqi  proqramların  makro  proqramlaşdırma 
imkanlarından istifadə edərək işə duşur və yayılır. 
 
Maintenance book 
Xidm
ət  kitabı  –  proqram təminatında  rahat  müşaiyətə  və  əlavə 
xüsusiyy
ətlərin  inkişaf  etdirilməsinə  imkan verən, qeyri-adi 
nöqt
ələrdə və ya adi yoxlamalar olmadan proqrama qeydlər etməyə 
şərait yaradan “arxa qapı”. 
 
Malicious code  
Zərərli kod  –  informasiya sistemlərinin  konfidensiallığına, 
tamlığına  və  ya  əlyetərliyinə  ziyan vura bilən icazəsiz proseslərin 
yerin
ə yetirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş proqram. 
 
Malicious logic 
B
ədniyyətli məntiq  –  avadanlıqda,  proqram-aparat vasitəsində, 
proqram t
əminatında tətbiq edilən və məqsədi icazə verilməyən və 
ya z
ərərli əməliyyatları icra etmək olan proqram. 
 
Malvertising (“malicious advertising”)   
Z
ərərli proqram reklamçılığı  –  zərərli  proqramları  yaymaq  üçün 
onlayn reklamdan istifad
ə edilməsi. 
 
Malware (malicious software 
üçün qısaltma) 
Z
ərərli  proqram  təminatı  –  kompüterin  əməliyyatlarını  pozmaq, 
konfidensial  m
əlumatları  toplamaq,  məlumatların  tamlığını  və  ya 
əlyetərliyini  pozmaq  və  s.  məqsədilə  sistemə  adətən  gizli  daxil 
edilən hər hansı proqram təminatı. 
 
 
 

---