O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg‘ona davlat universiteti

Oʻsmirlarning deviant xulq-atvorini belgilovchi asosiy omillar:
biologik, psixologik, ijtimoiy-pedagogik, ijtimoiy-iqtisodiy va axloqiy-
axloqiy.
1. Biologik omillar bola organizmida uning ijtimoiy moslashuviga
to‘sqinlik qiluvchi noqulay fiziologik yoki anatomik xususiyatlarning
mavjudligida ifodalanadi:
a) genetik, aqliy rivojlanish, eshitish va ko‘rish nuqsonlari, tanadagi
nuqsonlarning mavjudligi, asab tizimining shikastlanishi va boshqalarda
ifodalangan genetik;
b) psixofiziologik, somatik, allergik, toksik kasalliklarga olib keladigan
psixofiziologik stress, ziddiyatli vaziyatlar, energiyaning yangi turlarining
inson tanasiga ta’siri bilan bog‘liq;
v) fiziologik, shu jumladan, nutq nuqsonlari, tashqi yoqimsizligi,
insonning konstitutsiyaviy va somatik omborining kamchiliklari, bu
boshqalarning salbiy munosabatini keltirib chiqaradi.
2. Psixologik omillar, ular bolaning psixopatologiyasining mavjudligi
yoki ma’lum xarakterli xususiyatlarning urg‘usini o‘z ichiga oladi. Bu
og‘ishlar asab tizimining qo‘zg‘aluvchanligini oshiradigan va o‘smirning

---

---

187
noadekvat reaktsiyalarini keltirib chiqaradigan neyropsikiyatrik kasalliklar,

psixopatiya, nevrasteniya, chegara holatlarida namoyon bo‘ladi.
3. Ijtimoiy-pedagogik omillar maktab, oila tarbiyasidagi nuqsonlarda
ifodalanadi, ular yoshi va jinsi va bolalar rivojlanishining individual
xususiyatlariga asoslanadi. Bunday bolalar maktabga yomon tayyorgarlik
ko‘radilar, uy vazifalariga salbiy munosabatda bo‘lishadi, baholarga befarq
munosabatda bo‘lishadi.
4. Ijtimoiy-iqtisodiy omillarga ijtimoiy tengsizlik, jamiyatning
kambag‘al va boylarga tabaqalanishi, qashshoqlik, ishsizlik, inflyatsiya va
natijada ijtimoiy keskinlik kiradi.
5. Axloqiy-axloqiy omillar hozirgi zamon jamiyatining ma’naviy-
axloqiy darajasining pastligi, ma’naviy qadriyatlarning izdan chiqishi,
axloqning tanazzulga uchrashida, shuningdek, jamiyatning deviant xulq-
atvor ko‘rinishlariga neytral munosabatda bo‘lishida namoyon bo‘ladi.
Voyaga yetmaganlarning deviant xulq-atvori omillarning, birinchi
navbatda, ijtimoiy muhitning ta’siriga, shuningdek, turli xil hayotiy
vaziyatlarga reaksiyalarning o‘ziga xosligini belgilaydigan o‘smir shaxsining
individual xususiyatlariga bog‘liq.