O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi mirzo ulug’bek nomidagi o’zbekiston milliy universiteti

Qonun oldida tenglik – bu qonunlarda mustahkamlangan qoidalarning hamma fuqarolarga nisbatan bir xildagi qo`llanilishidir. Bunda nafaqat huquqlarning berilishi balki, ularni amalga oshirilishini tartibga soladigan qonunlarga muvofiq javobgarlik qo`llanilishi ham nazarda tutiladi. Huquqlardan foydalanish imkoniyati real bo`lishi uchun qonun har xil sabablarga ko`ra o`z huquqlari va manfaatlarini himoya qila olmaydigan shaxslarga qo`shimcha kafolatlar belgilaydi (voyaga yetmaganlar, jismoniy nuqsoni yoki ruhiy kasallar va h.k.).
Sud oldida tenglik tushunchasi qonun oldida tenglik tushushnchasidan jiddiy farq qilmaydi. U sud oldida u yoki bu tarzda turgan barcha fuqarolarga teng protsessual huquqlar berilishini va tegishli majburiyatlar yuklanishini anglatadi.
Xolis sud oldida hammaning tengligi huquq haqidagi nizo ishtirokchilarning teng huquqliligi, rasman tengligini anglatadi. Sud oldida mulkiy ahvoli, lavozimi va shulardan qat'iy nazar, hamma rasmiy ravishda tengdir. Jumladan, huquqlarning faqat sud qarori asosida chetlanishiga yo`l qo`yilishi ham shu bilan izohlanadi.
Hammaning qonun oldida tengligi tamoyili nafaqat O`zbekiston fuqarolariga, shu bilan birga, ajnabiy shaxslarga va fuqaroligi bo`lmagan shaxslarga ham tegishlidir. Qonun talablariga ko`ra, davlatning bir qator mansabdor shaxslari, sudyalar, deputatlar, prokurorlar uchun ularni javobgarlikka tortishning alohida qoidalari belgilangan.
Fuqarolarning sud himoyasida bo`lish huquqining ta'minlanishi tamoyili O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 44-moddasida o`z aksini topgan bo`lib, unga ko`ra “Har bir shaxsga o`z huquq va erkinliklarini sud orqali himoya qilish, davlat organlari, mansabdor shaxslar, jamoat birlashmalarining g`ayriqonuniy hatti-harakatlari ustidan sudga shikoyat qilish huquqi kafolatlanadi”.
Fuqarolarning sud himoyasida bo`lishi huquqi, shuningdek, “Fuqarolik va siyosiy huquqlar to`g`risida”gi xalqaro Paktning 14-moddasida, “Inson huquqlari va siyosiy erkinliklarini himoya qilish to`g`risida”gi Yevropa Konvensiyasining 6-moddasi birinchi qismida mustahkamlagan.
O`zbekiston Respublikasining 1995 yil 30 avgustdagi “Fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini buzadigan hatti-harakatlar va qarorlar ustidan sudda shikoyat qilish to`g`risida»gi qonunda aniqlashtirilgan. Huquq va erkinliklarni sudda himoya qilish har bir kishiga kafolatlanadi. Ushbu huquq o`z manfaatlarini shaxsan, advokat yoki qonuniy vakili orqali himoya kilish mumkin bo`lgan jismoniy shaxsga tegishlidir. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov ikkinchi chaqiriq O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining oltinchi sessiyasida qilgan ma'ruzasida shunday deb ta'kidladi: «Bugun bizning huquqiy doktrinamiz mutlaqo yangicha, demokratik tamoyillariga asoslangan. U eng avvalo, O`zbekiston Konstitutsiyasi talablariga ko`ra inson huquqlarining ustuvorligini ta'minlaydi. Inson himoyaning bosh subyekti bo`lib, uning hayoti va sog`lig`iga suiqasd qilish og`ir jinoyat hisoblanadi”.⁹
Sud himoyasida bo`lish huquqi yuridik yordam olish huquqi bilan chambarchas bog`liqdir, chunki qonunlarni, ularni qo`llash amaliyotini, sudlarda ishlarni yuritish tajribasini bilmasdan turib, sud himoyasida bo`lish imkoniyatlarini samarali amalga oshirish mumkin emas. Yuridik kasblarni egallagan kishilar bunday xususiyatlarga ega bo`ladi. Shuning uchun ham, ular sudda o`zini himoya qilishga muhtoj kishilarga yordam berishi kerak.
Qonunning buzilishida olib kelgan barcha hatti-harakat, qarorlar yoki vakolatlarning oshirib yuborilishi yohud kimningdir huquqlarini paymol qilish kabi hollar ustida sudga shikoyat bilan murojaat qilish mumkin. Bundan tashqari, nafaqat Konstitutsiyaviy, shu bilan birga boshqa barcha huquqlar va erkinliklar ham sud himoyasida bo`ladi. Nafaqat Konstitutsiya kafolatlab qo`ygan, shu bilan birga qonun yoki shartnomada belgilangan huquqlarning himoyasi masalasida ham sudga murojaat qilish mumkin. Buzilgan huquqning xususiyatiga qarab, ularni himoya qilish tegishlicha Konstitutsiyaviy fuqarolik, ma'muriy, jinoyat va xo`jalik sud ishlarini yuritish tartibida amalga oshirilishi mumkin.