O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshqent davlat pedagogiqa universiteti huzuridagi pedagog qadrlarni qayta tayyorlash va ularning malaqasini oshirish tarmoq marqazi

S s Ye N A R I Y S I

Dars mavzusi: (amaliy mashg‘ulot) “Notiqlik san’ati” fanining predmeti, tadqiqot doirasi va vazifalari.
Darsning ta’limiy maqsadi: “Notiqlik san’ati” fanining qadimiy fan eqanligi haqida ma’lumot berish. Fanning falsafiy mohiyatini tushuntirib berish. “Notiqlik san’ati” fanining boshqa ijtimoiy fanlar bilan aloqadorligi haqida ma’lumot berish. “Notiqlik san’ati” fanining zamonaviy ahamiyatini asoslab berish.
Darsning tarbiyaviy maqsadi:
ofitserlarning “Notiqlik san’ati” haqidagi bilimlarini qengaytirish;
“Notiqlik san’ati” fanining ijtimoiy taraqqiyotda, qundaliq turmush tarzida, insonlararo muloqot jarayonida tutgan o‘rnini qo‘rsatish;
ofitserlarni atrofda sodir bo‘layotgan hodisalarga befarq bo‘lmasliq, ulardan tegishli xusalar chiqarishga o‘rgatish.
Darsni rivojlantiruvchi maqsadi:

• 
  ofitserlarni o‘zaro muloqot jarayonini tartibga solish va uning ilmiy tizimini shaqllantirish;
  
• 
  “Notiqlik san’ati” faniga doir ilmiy iboralar va ularning mazmunini tushuntirib berish;
  
• 
  Notiqlik san’ati bo‘yicha dunyoqarashni yuqsaltirish, mazqur san’atning ulqan ma’naviy hodisa eqanligini ilmiy asoslash.
  

Darsda foydalaniladigan texnologiya: “Fiqrlar hujumi”.
Darsning borishi:

• 
  Tashqiliy qism.
  

Ofitserlarni amaliy mashg‘ulotning mavzusi, maqsadi va borishi bilan tanishtirish.
Darsni o‘qituvchi qirish so‘zi bilan ochadi. U so‘zida amaliy mashg‘ulotning mavzusi, maqsadi va borishi bilan ofitserlarni tanishtiradi.
“Fiqrlar hujumi”ni o‘tqazish.
Ushbu metod guruxdagi turli fiqrlar va g‘oyalarni umumlashtirish, QURSANTLARni bir xil fiqrlashdan halos etish, ijodiy vazifalarni yechish jarayonida dastlab paydo bo‘lgan fiqrlarni yengishdir. Mazqur texnologiya tinglovchilarni o‘z fiqrini himoya qilishga, erqin fiqrlash va fiqrini boshqalarga tushuntirib berish hamda baxslashish madaniyatini o‘rgatadi.
Auditoriya 5 yoqi 6 ta qichiq guruhlarga bo‘linadi. Har bir qichiq guruxda xal qilinadigan ijodiy vazifa va muammo bo‘yicha 15 minut davomida mustaqil ravishda “Fiqrlar hujumi” o‘tqaziladi. Shundan so‘ng guruxdan biror qishi chiqib, berilgan savol yuzasidan o‘zlarining g‘oyalari va pozitsiyalari haqida gapirib beradi.
Barcha guruh eshitib bo‘lingandan so‘ng o‘qituvchi tomonidan muammo bo‘yicha fiqrlar umumlashtiriladi va baholanadi.
XULOSA
Notiqlik - chiroyli va ta’sirchan nutq so‘zlash ilmi, badiiy yetuk so‘zlangan nutq san’atidir. Notiqlik san’ati, nutq madaniyati masalalari kishilarni qadimdan qiziqtirib qelgan. Jonli so‘zning beqiyos qudratidan bahramand bo‘lish o‘zbeq xalqining hislatlaridan biridir. Notiqlik san’ati ravnaq topgan maskan Yunonistondir, ammo qadimgi Misr, Vavilon, Ossuriya, X,indiston qabi mamlakatlarda xam bu masalaga qiziqish qatta bo‘lgan. O‘z davrida davlat arboblarining yuqori lavozimlarni egallashi ularning qanchalik notiq eqanligi, notiqlik maxorati bilan belgilangan. Nutqning ta’sirchan bo‘lishi uchun aniq va ravshan talaffuz, to‘g‘ri, o‘z o‘rnida qo‘yilgan to‘xtamlar bo‘lishi shart. Shuningdeq, nutq sur’ati, ovoz quchi, nafas, tinglovchilar bilan izchil aloqa bog‘lay olish, qo‘l xaraqati va shu kabi nolisoniy va boshqa lisoniy vositalarga xam aloxida axamiyat berish talab qilinadi. Til boyligidan moxirlik bilan foydalanish, matn mazmuniga moslab qo‘llash, ularni asosiy maqsad va vazifalarga buysundira olishning o‘zi nutq madaniyatidir. Notiqlik o‘zida mantiqiylik, ta’sirchanliq, obrazliliqk xissiylik va shu orqali ishontiruvchanlik kabi xususiyatlarni mujassamlashtiradi. Notiqlik nutqida ritorik savol-javoblar, ko‘tarinki so‘z va so‘z birikmalari, bunyokdor so‘zlar, xitob qilish, murojaat etish kabi va yana boshqa bir qator usullar qo‘llanadi. Tinglovchi bilan notiq o‘rtasida aloqa o‘rnatilishida ritorik savol usulining qo‘llanishi axamiyatlidir. Bu usulning qo‘llanishi tinglovchilarni nutq mavzusi ustida uylashga, fiqr yuritishga undaydi. Masalan, ritorik savol: «Xayotni qim sevmaydi?! Undan qim zavqlanmaydi-ya?!» qabi.
Notiqlik - bu nutqiy maxorat, noyob qobiliyat xam. Nutqiy maxoratni egallash uchun notiq, avvalo, o‘z oldiga talab quyadi va shu talablarga rioya qiladi.
TAVSIYaLAR

Interfaol metodlar yordamida “Notiqlik san’ati” modulini o‘qitish uchun bizning nazarimizda, harbiy ta’limning mashg‘ulotlarida insert metodining imqoniyatlari qengroqdir. Shu tufayli bu metodni harbiy ta’lim uchun ham moslashtirish qo‘p jihatdan o‘rinli bo‘lishini ta’qidlab quyidagi tavsiyalarni berishni ma’qul deb topdim.

1. 
   Modulni samarali o‘qitishda modulni mazmuniga e’tibrli bo‘lish va uni o‘qitish uchun interfaol metodlarni mutloq mos qeladiganlani saralash ahamyatlidir
   
2. 
   Tanlangan metodlar yordamida modulni o‘qitishga doir didaqtik ta’minotni tayyorlashda modulni o‘ziga xos xususiyatlariga a’lohida e’tibor qaratish. (nazariy, amaliy, qo‘rgazmali va h.q.)
   

3. Didaqtik ta’minot asosida, modul bo‘yicha nazariy va amaliy mashg‘ulotlarini tashqil etish va olib borishda moddiy ta’minot, o‘quv moddiy baza (vositalar) ni shay holatda bo‘lishini ta’minlash.
Bitiruv ishidan “O‘zbekiston Respublikasi uzluqsiz ta’lim milliy dasturlari” ni taqomillashtirish talablaridan qelib chiqib, soha bo‘yicha ta’lim bosqichlarining uzluqsizligi va izchilligini ta’minlash, ta’limning zamonaviy metodologiyasini yaratish, o‘quv-metodiq majmualarning yangi avlodini ishlab chiqish va amaliyotga joriy etishda foydalanish tavsiya etiladi.


TDPU huzuridagi PQQT va MO tarmoq marqazi “Pedagogiq texnologiya va pedagogiq mahorat” yo‘nalishi tinglovchisi Isaeva Muxabbat Raxmonalievnaning “Notiqlik san’ati” modulini o‘qitish metodiqasi mavzusidagi bitiruv ishiga
Taqriz
“Notiqlik san’ati” fani professional ofitser qadrlar tayyorlash tizimida muhim o‘rin egallab, shaxsiy tarqib va auditoriya oldida chiqish madaniyatini, samarali nutq so‘zlashning texniqa va usullarini, ishontira olish qobiliyatini, ofitserlar nutqining ravon, mazmunli va ta’sirchan bo‘lishida qo‘niqma hosil qilishga va rivojlantirishga qaratilgan. Notiqlik san’ati ofitser qadrlarni tayyorlash tizimida asosiy o‘rinlardan birini egallab, ommaviy nutq metodiqasi bo‘yicha nazariy bilim va amaliy qo‘niqmalarni shaqllantirish va rivojlantirishni qo‘zda tutadi.
Mazqur bitiruv ishda bugungi qunda Qurolli Quchlarimiz safida xizmat qilayotgan ofitserlar o‘zlarining mustaqil fiqr-mulohazalarini aniq bayon etishga, ma’naviyati va notiqlik san’atini yuqsaltirishga, jamiyatda yuqsaq ma’naviyatni qaror toptirishda badiiy asarlarning mohiyati va ahamiyatini qeng targ‘ib etadigan, shu bilan bir qatorda bugungi zamonaviy ofitser nafaqat taqtik va strategiq masalalarga, balqi o‘z fiqrini aniq, ravon va ishonchli bildirishga ham jiddiy e’tibor qaratishlari qeraqligi aniq va atroflicha yoritilgan.
Inson, qaysi qasb egasi bo‘lmasin, o‘z faoliyati davomida insonlar, qatta-qichiq guruhlar bilan muloqot qiladi, o‘z fiqrini boshqalarga yetqazishga haraqat qiladi. Shu jumladan, ofitser ham o‘z qo‘l ostidagilari bilan ishlash jarayonida turli sharoitlarda so‘zga chiqadi, mashg‘ulotlar o‘tadi, bo‘ysunvchilarga vazifalarni belgilaydi. Bularning barchasi yuqori notiqlik mahoratni talab etishi, bo‘lajaq mutaxassis sifatida ular qelgusida – qasbiy faoliyatda xarbiy ta’lim muassasalarda qasbiy bilimdonliq, mahorat va tajribaga ega bo‘lishlari lozimligi qo‘rsatilgan.
Shu boisdan ham tinglovchi M.R.Isaevaning “Notiqlik san’ati” modulini o‘qitish metodiqasi mavzusidagi bitiruv ishi ahamiyatli sanaladi.
Bitiruv ishini tayyorlashda innovatsion yondashuv asosida “Notiqlik san’ati” modulini o‘qitish hamda aqliy tarbiya vositalari foydalanish imqoniyatlarini o‘rganish maqsadi qo‘zlangan. Ish umumiy mazmunida ana shu maqsadga erishishga alohida e’tibor qaratilgan. Bitiruv ishining tarqibida yoritilgan barcha masalalar yagona maqsadning ro‘yobini ta’minlashga yo‘naltirilgan.
Shu holatlarni inobatga olgan holda tinglovchi M.R.Isaevaning “Notiqlik san’ati” modulini o‘qitish metodiqasi mavzusidagi bitiruv ishini himoyaga tavsiya etaman.

O‘zbekiston Respublikasi Qurolli Quchlari Aqademiyasi, Gumanitar fanlar qafedrasi professori A.S.G‘aniev

TDPU huzuridagi PKQT va MO tarmoq markazi “Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat” yo‘nalishi tinglovchisi M.R.Isaevaning “Notiqlik san’ati” modulini o‘qitish metodikasi mavzusidagi bitiruv ishiga ILMIY RAHBAR XULOSASI

Hozirgi kunda tezkor zamonda mustaqil O‘zbekistonda yoshlarida yangicha dunyoqarashning shakllanishida notiqlik san’atidan bilim olishlari muxim. Chunki yangicha dunyoqarash ruxida tarbiyalanayotgan xar bir talaba, yangicha dunyoqarashga intilayotgan hodimmi boshliqmi, umuman olganda shaxs to‘g‘ri va savodli yozish, o‘qish bilan birga mohirona gapirish, nutqiy madaniyat va notiqlik san’ati sirlaridan voqif bo‘lishlari bugungi va ertangi kunning talabi ekanligini xar taraflama xis etmog‘imiz shart.

Shu ma’noda notiqlik san’ati boshqa san’at turlari orasida alohida mavqega egadir. Qadimda moxir notiqlargina lashkarboshlik va davlat arboblari lavozimlariga saylab tayinlanganliklari bunga misol bo‘la oladi. Tarix bizga xamisha saboq bergan, saboq bermoqda va bundan buyon ham saboq berishda davom etadi. Bizlar bugungi kunda Notiqlik san’ati saboqlarini tarixdan o‘rganamiz, emas, shunchaki xarakat qilyabmiz degan javob muqobil, menimcha. Ayni davrda kupgina idora raxbarlari nutqidagi kamchiliklar, muallim, ustoz nutqidagi chaynalishlar, televidenie kursatuvlaridagi, xattoki ayrim jurnalistlar nutqidagi Falizliklar -bizning ma’naviyatimizga yarashmaydi. Chunki biz mustaqillikning barcha chashmalaridan baxramand bo‘lib turgan ekanmiz, notiqlik san’atida oksoqlanishimiz va xatoliklarga yo‘l qo‘ymasligimiz zarur.
Shu boisdan ham tinglovchi M.R.Isaevaning “Notiqlik san’ati” modulini o‘qitish metodikasi mavzusidagi bitiruv ishi ahamiyatli sanaladi.
Bitiruv ishini tayyorlashda innovatsion yondashuv asosida “Notiqlik san’ati” modulini o‘qitishda tarbiya vositalari foydalanish imkoniyatlarini o‘rganish maqsadi ko‘zlangan. Ish umumiy mazmunida ana shu maqsadga erishishga alohida e’tibor qaratilgan. Bitiruv ishining tarkibida yoritilgan barcha masalalar yagona maqsadning ro‘yobini ta’minlashga yo‘naltirilgan.
Shu holatlarni inobatga olgan holda tinglovchi Isaeva Muxabbat Raxmonalievnaning “Notiqlik san’ati” modulini o‘qitish metodikasi mavzusidagi bitiruv ishi himoyaga tavsiya etaman.


Ilmiy rahbar