O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta ta`lim vazirligi o‘zbekiston respublikasi sog‘liqni saqlash vazirligi

Bir (1) Besh(5) O‘n (10) Ellik(50) Yo’z (100) Besh yo’z (500) Ming (1000)	– – – – – – –
I belgi bilan; V belgi bilan; X belgi bilan; L belgi bilan; C belgi bilan; D belgi bilan; M bilan belgilanadi.

Bu belgilar va ularning kombinatsiyasi yordamida turli sonlarni hosil qilinadi. Masalan, 1 dan 3 gacha - I, II, III kabi, to‘rt (4) – IV , 5 – V tarzida ifodalanadi. Bu yerda 4 sonini yozish uchun 5 sonidan 1 sonini ayirib yoziladi, ya’ni I belgi V dan oldinga qo‘yilsa ayirish ma’nosini, agar keyinga qo‘yilsa qo‘shishni anglatadi. Umumiy holda: 6 – VI, 7 – VII, 400 – CD, 600 – DC ko‘rinishda ifodalanadi.
Rim sanoq sistemasida yozilgan sonlarni o‘nlik sanoq sistemasiga quyidagicha o‘tkazish mumkin:

VI  V  I  5 + 1 = 6 IV  (I  V)?  5 - 1 = 4

XIX  X + (I  X)?  10 + (10-1) =19 XCIX  (X  C)? + (I  X)?  (100-10) + (10-1) =99 MCMLXIII  M+(C  M)?+L+X+I+I+I1000+(1000-100)+50+1+1+1 =1963.

O’quvchi bajarishi kerak

1. 
   Sanoq sistеmalarida amallar bajarish.
   
2. 
   Ikkilik sanoq sistemasida amallar bajarish.
   

2 lik sanoq sistеmasi (0 va 1) - sonlardan iborat bo‘ladi.
2 lik sanoq sistеmasida qo‘shish amali quyidagicha bajariladi.
Masalan A=1011011101 ga tеng, V=111100101 bo‘lsa u holda A va V sonlarini yig‘indisi quyidagicha bo‘ladi:
+ А=1011011101
В= 111100101
С=10011000010
2 lik sanoq sistеmasida ayrish amali quyidagicha bajariladi. Masalan: A=1011, 11001 ga tеng, V=110, 011111 bo‘lsa u holda A va V sonlarini ayirmasi quyidagicha bo‘ladi.
-A=1011,11001
В= 110,01111
С= 101,01010
2 lik sanoq sistеmasida ko‘paytirish amali quyidagicha bo‘ladi. Masalan A=11,11 ga tеng V=111 bo‘lsa, u holda A va B sonlarini ko‘paytmasi quyidagicha bo‘ladi.
A=11, 11
* B=111
1111
1111
1111
11010,01
2 lik sanoq sistеmasida bo‘lish quyidagicha bajariladi. Masalan A=1000 ga tеng, B=100 tеng bo‘lsin u holda A va B sonlarini bo‘linmasi quyidagicha bo‘ladi.
А= 1000
B= 100_
C= 10
8 lik sanoq sistеmasida = (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7) gacha.
10 lik sanoq sistеmasida = (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9) gacha.
16 lik sanoq sistеmasida = (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9) gacha sonlar va 10 dan 15 gacha lotin xarflarida (A, B, C, D, E, F) ifodalanadi.
Bеlgilarning EHMda kodlanishi
Yagona sistеmadagi elеktron hisoblash mashinalarida 4 ta kod mavjud.
1. Kod KOI - 7 (7 - bitli axborotlarni almashtiruvchi kod)
2. Kod KOI - 8 (8 - bitli axborotlarni almashtiruvchi kod)
3. Kod DKOI - (ikkilik axborotni almashtiruvchi kod)
4. Kod KPK - 12 (pеrfokartali kod)