Psixologiya 1
Yüklə 4,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Appersepsiya.
- QavrayıĢın insanın psixi həyatının məzmunundan, Ģəxsiyyətinin xüsusiyyətlərindən asılılığına appersepsiya deyilir.
268
müalicə aldıqdan sonra göz almacıqlarının hərəkəti bərpa olu- nur. Ancaq bundan sonra predmetləri qavraya bilir. Bu fakt onu göstərir ki, cisimlərin qavranılmasında görmə duyğusu ilə yanaĢı hərəkət duyğusunun da iĢtirakı vacibdir. QavrayıĢın əĢyaviliyi, onun əĢyaviliyi deyilən keyfiyyəti ancaq bu zaman meydana çıxır. QavrayıĢın əĢyaviliyi xüsusiyyəti davranıĢın tənzim olunmasında mühüm rol oynayır. Adətən insan əĢyaları onların görkəminə görə deyil, təcrübədə onlardan necə istifadə etdiyimizə, onların əsas xassəllərinə görə xarakterizə edirik. Bu isə qavrayıĢın əĢyaviliyi xüsusiyyəti sayəsində mümkün olur. Məsələn, biz oyuncaq tapançanı həqiqi tapançadan, yaxud bir quĢun müqəvvasını canlı quĢdan ayıra biliriksə və onlarla müvafiq Ģəkildə davranırıqsa, burada qavrayıĢın əĢyaviliyi xüsusiyyəti özünü göstərir. QavrayıĢın digər bir xüsusiyyəti isə onun tamlığıdır. QavrayıĢ cisimlərin ayrı-ayrı xassələrini, əlamətlərini əks etdirən duyğulardan fərqli olaraq cisimlərin tam surəti kimi təzahür edir. QavrayıĢın sabitliyi onun digər bir xüsusiyyətidir. Qav- rayıĢın sabitliyi qavranılan cismin surətinin, onun dərk edilmə Ģəraitinin dəyiĢilməsinə baxmayaraq, sabit qalmasında ifadə olunur. Bu daha çox görmə qavrayıĢında özünü büruzə verir. Məsələn, eyni bir karandaĢ həm 20 sm, həm də 1 metr məsafədə böyüklük etibarı ilə eyni cür qavranılır. Yaxud, biz qarĢımızdakı boĢqabı üstdən dairə Ģəklində, yandan baxanda isə ellepis Ģəklində görməli idik. Lakin biz onu hansı tərəfdən baxmağımıza baxmayaraq dairə Ģəklində qavrayırıq. Bu qavrayıĢın sabitliyi ilə əlaqədardır. QavrayıĢın sabitliyinin həqiqi mənbəyi perseptiv siste- min fəaliyyətindən ibarətdir. Sıx meĢə Ģəraitində yaĢayan adamlar üzərində aparılan müĢahidələr göstərmiĢdir ki, həmin adamlara uzaqda olan obyektləri göstərdikdə onlar bu əĢyaları uzaqda olan əĢya kimi deyil, kiçik əĢya kimi qavramıĢlar.
269
QavrayıĢın sabitliyi anadangəlmə bir xüsusiyyət deyil. Belə bir fakta diqqət yetirək. UĢaqlıqda gözləri tutulmuĢ bir insanın görmə qabiliyyəti cərrahiyə əməliyyatı sayəsində bərpa edilir. Əməliyyatdan sonrakı ilk vaxtlarda ona elə gəlir ki, 10- 12 metr hündürlükdə olan pəncərədən küçəyə tullansa ona heç bir ziyan dəyməz. Bu o deməkdir ki, həmin adam aĢağıda olan obyektləri uzaqda olan obyekt kimi yox, kiçik obyektlər kimi qavramıĢdır. Bu qavrayıĢın sabitliyinin pozulmasıdır. Yaxud da belə demək olar ki, perseptiv sistemin fəaliyyət göstərməməsidir. Müalicə dövrü keçir. Perseptiv sistem fəaliyyətə baĢlayır, qavrayıĢın sabitliyi də bərpa olunur. QavrayıĢın
xüsusiyyəti də qavrayıĢı xarakterizə edən baĢqa bir cəhətdir. QavrayıĢ zamanı yaranan obrazlar qıcıqlandırıcıların bilavasitə təsiri nəticəsində yaransa da, bu zaman yaranan surətlər həmiĢə müəyyən məna əhəmiyyətinə malik olur. Ġnsanın qavrayıĢı təfəkkürlə, əĢyanın mahiyyətini anlamaqla sıx Ģəkildə bağlı olur. ƏĢyanı Ģüurlu surətdə qavramaq onu fikrən adlandırmaq, yəni qavranılan əĢyanı müəyyən predmetlər qrupuna aid etmək, onu sözdə ümumiləĢdirmək deməkdir. QavrayıĢ obyekti, hətta bizə naməlum olarsa, biz onun məlum predmetlərə oxĢar olan cəhətlərini axtarır, tapır, onu müəyyən cisimlər qrupuna aid etməyə cəhd edirik. QavrayıĢ prosesində bu cür ilkin təfəkkür elementlərinin iĢtirakı qavrayıĢın mənalılıq kimi xüsusiyyətə malik olduğunu göstərir. QavrayıĢın mənalılığını əyani Ģəkildə görmək üçün iki mənalı adlanan Ģəkillərə baxmaq kifayətdir (bax, Ģəkil 12) .
270
A B ġəkil 12. QavrayıĢın mənalılığı ġəkil A-ya baxdıqda gah ağac, gah da insan silueti, Ģəkil B-yə baxdıqda isə, gah vaza, gah da iki adamın profilini gördüyümüzü söyləriksə, elə bu qavrayıĢın mənalılığı deməkdir. Deyilənlərdə əlavə qavrayıĢın seçiciliyi və strukturluğu kimi xüsusiyyətləri də var. QavrayıĢ fəal bir prosesdir, belə ki, qavrayıĢ prosesində hərəki sinirlər fəalliyyətə gəlir. Bu zaman əllərin, gözün, bədənin hərəkəti zəruriyyətə çevrilir.
deyil, həm də qavrayanın özündən də asılıdır. Qavrayan adamın Ģəxsiyyətinin xüsusiyyəti, onun qavranılan obyektə münasibəti, tələbatları, maraqları, arzu və hissləri həmiĢə qavrayıĢda bu və ya baĢqa Ģəkildə özünü büruzə verir.
xüsusiyyətlərindəndir. Appersepsiya hər Ģeydən əvvəl insanın bilikləri ilə, onun həyat təcrübəsi ilə, onun keçmiĢ fəaliyyəti ilə bağlı olur. Məsələn, biz bilmədiyimiz bir dildə olan sözü qavrayarkən onu tanımırıq, ancaq ana dilində o qədər də səlis tələffüz edilməyən sözü eĢitdikdə onu anlayırıq. QavrayıĢ insanın qarĢısına qoyduğu məqsədlə, fəaliyyətinin motivləri ilə və onun maraqları, Ģəxsiyyəti ilə də bağlı olur. Məsələn, texnika ilə maraqlanmayan bir adam müxtəlif konstruksiyaya malik olan maĢınlarda ancaq zahiri fərqləri qavrayır, bir sıra digər çox sayda olan konstruksiya fərqlərini qavraya bilmir. zamanı insanın emosiyaları, onun Yüklə 4,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|