90
O
O
O
O
O
H
C
│
CH
2
OH
│
C O
═
│
HO
CH
2
OH
│
CO
OH
HO
CH
2
OH
│
O
═
C
OH
CH
2
OH
│
O
═
C
│
HO
O
Kortikosteron
Kortizon
Kortizol
Aldosteron
renalin aiddir. Adrenalin və noradrenalin həmçinin simpatik sinir sisteminin hücey-
rələrində əmələ gəlir.
Adrenalin (və ya epinefrin) tipozinin və ya fenilalaninin törəməsidir.
Adrenalin özü noradrenalinin törəməsidir, onun metilləşməsindən əmələ
gəlir. Bu hormon karbohidratların mübadiləsində iştirak edir. Fosforilazanin
fəallığını artırmaqla, qlikogenin qlükozaya qədər parçalanmasını sürətləndirir,
hiperqligemiyaya (qanda qlükozanın çoxalmasına) səbəb olur. Adrenalinin fəallığı
noradrenalindən 4-8 dəfə artıqdır. Adrenalin orqanizmə çox kiçik dozalarda
fizioloji təsir göstərə bilər. Onun optimal dozası (1 kq çəkiyə 0,0001 mq olmaqla)
ürəyin yığılmasını sürətləndirir. Qan damarlarını daraldaraq arterial təzyiqi
yüksəldir (tac damarlar müstəsna olmaqla).
Böyrəküstüvəzilərin qabıq hissəsində isə indiyə kimi 30-a qədər hormonun
varlığı müəyyənləşdirilmişdir. Bunların hamısı sterinlərin ketoörəmələridir,
steroidlərdir. Misal olaraq kortikoste-ron, kortizon, kortizol (oksikortikosteron) və
s. göstərilə bilər.
Böyrəküstü vəzinin qabıq maddəsində sintez olunan hormonların
quruluşlarının əsasını tsiklopentanperhidrofenantrenin törəmələri olan preqnan və
allopreqnan təşkil edir. Böyrəküstü vəzilərin ümumi çəkisinin 5%-ə qədəri
xolesterinin payına düşür. Ondan kortikosteroidlər sintez olunur.
Bu hormonlar zülalların, karbohidratların, yağların və mineral maddələrin
(düzların, suyun) mübadiləsində əsas rol oynayır.
Mineral maddələrin mübadiləsində iştirak edənlərə mineralokortikoidlər
deyilir. Məsələn, aldosteron, dezoksikortikosteron və s. Bunların təsirilə
hüceyrələrdə və bioloji mayelərdə natrium və kalium ionlarının paylanması
nizamlanır.
C
6
H
5
C
6
H
4
OH C
6
H
3
(OH)
2
C
6
H
3
(OH)
2
C
6
H
3
(OH)
2
C
6
H
3
(OH)
2
│
│
│
│
│
│
CH
2
-½O
2
СH
2
+½O
2
CH
2
- CO
2
CH
2
+½O
2
CHOH +CH
3
CHOH
│
│
│
│
│
│
H
2
N
─ ─
CH COOH CHNH
2
CHNH
2
CH
2
NH
2
CH
2
NH
2
CH
2
│
│
│
COOH COOH NH−CH−(CH
3
)
2
Fenilalanin Triozin Dofa- Dofamin Noradrena- Adrenalin
(dioksifenilalanin) lin
91
Qlükokortikoidlər (kortizon, kortikosteron, pksikortikosteron və s.)
karbohidratların mübadiləsində iştirak edir. Bu vəzilərin xəstəliyi nəticəsində
xroniki kaxeksiya və zəiflik müşahidə olunur, dəridə piqmentasiya pozulur. Buna
bürünc və ya Addison xəstəliyi deyilir.
5. Mədəaltı vəzi hormonları, kimyəvi təbiəti, funksyaları: Mədəaltı vəzi
(pankreas) qarşıq, yəni həm ekzokrin, həm də endokrin funksiyalı vəzilərdəndir.
Onun axacağı onikibarmaq bağırsağa tökülür.
Bu vəzin çəkisi insanda 80-90 q, qaramalda 120 q, donuzda 60 q, və
qoyunda 40 q-dır.
Mədəaltı vəzinin hormonu insulin Langerhans adacıqlarında beta-hüceyrə-
lərdə əmələ gəlir. İnsulinin öyrənilməsinə təxminən 50 il bundan əvvəl Minkovski,
L. Sobolyov, F. Bantinq və Ç. Best tərəfindən başlanmışdır. Hazırda müəyyən
edilmişdir ki, insulin sadə zülaldır. Qeyri-fəal 84 aminturşusunun qalığından ibarət
proinsulin şəklində istehsal olunur. Fəallaşdıqda iki hissədən parçalanaraq, 31-63-
cü amin turşusunu itirmiş proinsulin fəal formaya-insulinə keçir. İnsulinin
tərkibində 51 aminturşusunun qalığı vardır. Bunlar 2 polipeptid zəncirində birləşir,
zəncirin birində 21 amin türşusunun, digərində 30 aminturşusunun qalığı vardır.
İnsulinin nəinki kimyəvi tərkibi, hətta quruluşu da bizə məlumdur. Hazırda o
sintez də edilmişdir. Müxtəlif heyvanların insulini 21 aminturşusundan ibarət
polipeptid zəncirində (A) 8-10-cu aminturşularına görə fərqlənir. Belə ki,
qaramalda və qoyunda 8-ci aminturşusu alanin olduğu halda, insanda, donuzda,
atda, itdə, adadovşanında izoleysindir. Deməli, insulin növ xüsusiyyətinə malikdir.
İnsulin karbohidratların mübadiləsində iştirak edir. O adrenalinin əksinə təsir
göstərir, yəni qanda şəkərin miqdarını azaldır. Heksokinazanın fəallığını artırır,
qlükozanın qlikogenə çevrilməsini sürətləndirir.
İnsulin piroüzüm turşusundan qlükozanın sintezini kataliz edən fermentlər
sisteminin aktivliyini azaltmaqla, qlikonegenez prosesinə ləngidici təsir göstərir.
Onun təsirindən peptidlərin sintezi artır, zülalların parçalanmasını ləngidir,
qaraciyər hüceyrələrində karbohidratlardan lipidlərin sintez olunmasını
sürətləndirir. İnsulin hüceyrə divarlarında osmotik təzyiqə təsir edərək Na
+
,
K
+
,PO
4
3-
ionlarının, həmçinin qlükozanın hüceyrələrə daxil olmasını sürətləndirir.
İnsulinin orqanizimdə yarımparçalanma dövrü 40 dəqiqədir. Onun toxumalarda
parçalanmasında iki ferment iştirak edir. Əvvəlcə qlütation-insulin-transhid-
rogenaza fermentinin təsiriilə A və B polipeptid zəncirləri bir-birindən ayrılır.
Bu prosesdən sonra sərbəst hala keçən A və B polipeptid zəncirləri
insulinaza fermentinin təsiri ilə hidroliz prosesinə uğrayır.
adrenalin
Qlikogen qlükoza
insulin
Dostları ilə paylaş: |