Qriqori Petrov a ğ zanbaqlar
Valideynlər və uşaqlar
Yüklə 1,13 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 10
Valideynlər və uşaqlar Snelman və onun dostları Finlandiyanın gələcək inkişafıyla bağlı bütün ümidlərini gəncliyin müdrikcəsinə tərbiyə edilməsiylə bağlayırdılar. Gənclik Snelmanın ən çox sevdiyi təbəqə, eyni zamanda onun ən ağrılı yeriydi. Snelman üz-üzə gələndə gəncləri yamanlaya da bilərdi, ancaq yaşlı insanların yanında onları həmişə müdafiə edirdi, xüsusən də yaşlı insanlar gəncliyi əxlaqsızlıqda ittiham edib, onların gələcəkdə də heç bir faydası olmayacağını deyəndə, o həmişə, gəncliyin tərəfində olduğunu dilə gətirirdi. Snelman belə hallarda yaşlı insanlara deyirdi: - Gəncliyi deyil, özünüzü qınayın. Gənclik sizin onu tərbiyə etdiyiniz kimi yetişib. Gəncliyi necə tərbiyə edirsiniz? Heç cür? Analar təsərrüfat işləriylə məşğuldur - mətbəxdə əlləşir, bazarlıq edir, evi yığışdırır, paltar yuyur. Atalar xidməti işlərlə, ticarətlə, cari vəzifələrlə məşğuldurlar. Gecələr isə meyxanalarda və klublarda oturur, kart oynayırlar. Uşaqlarla heç vaxt məşğul olmurlar - buna vaxtları yoxdur, onlarla məşğul olmağı ağır və darıxdırıcı iş hesab edirlər. 82 - Uşaqlarla danışmırlar. Onların həyatıyla maraqlanmırlar. Bir az vaxt tapanda da, onları oxşayıb əzizləyir, şirniyyat verir, oyuncaq alır və deyirlər: - Hə, uşaqlar, daha gedin. Gedin, özünüz üçün oynayın! Başqa sözlə desək: - Gözümün önündən çəkilin. Nə istəyirsiniz eləyin. Ancaq məni rahat buraxın. Bu halda, uşaqlıq illəri, uşaq ağlı, uşaq ruhu becərilməyən, başlı-başına buraxılmış çəmənlik kimidir. Buraya yaxşı heç nə əkilməyib. Əgər uşaqlara xeyir, həqiqət, sevgi haqqında nəsə danışıblarsa da, bunu quru səslə, darıxdırıcı və yad sözlərlə deyiblər. Uşaq ağlını cəlb etmək istəmir, bunu bacarmırlar. Onların mənəvi ruhunu isidə bilmirlər. Açığını desək, uşaqlar valideynlərinin yanında, çoxsaylı əmi- dayıların və xala-bibilərin yanında olsalar da, öz evlərində yetim kimi böyüyürlər. Ola bilsin, uşaqları yaxşı yedirir, geyindirir, sağlamlıqlarının qayğısına qalırlar, ancaq uşaq ağlının və ruhunun sağlamlığı, təmizliyi və qidalanmasının qayğısına çox az qalırlar. Həqiqətən təəccüblənirsən, nə yaxşı bizim uşaqlar indikindən daha pis olmayıblar. Uşaqlar böyüdükcə, hər şeyi eşidib anladıqca, öz ətraflarında və ailədə nə görür, nə hiss edirlər? Əgər şəhərlərin və kəndlərin küçə və meydanlarında, evlərin həyətində zibil və yoluxucu tör-töküntü yığılıbsa, hamı bu natəmizlikdən hiddətlənir, ancaq heç kim belə yerlərdə əhalinin sağlamlığının çox pis vəziyyətdə olduğundan və ölüm hallarının çoxluğundan təəccüblənmir. İndi isə, əziz valideynlər, düşünün və açıq şəkildə, ürəkdən bu suala cavab verin: sizin uşaqlarınızın tərbiyə olunduğu və xarakterlərinin formalaşdığı ailə mühiti əqli və mənəvi baxımdan yetərincə sağlamdırmı? 83 Uşaqlara deyirlər: “Yalan danışma, heç kimi aldatma! Bu yaxşı iş deyil, iyrənclikdir! Günahdır. Allah bunu sevmir və belələrini cəzalandırır”. Ancaq özləri yalan danışır, aldadırlar. Bir-birini aldadırlar. Başqalarını aldadırlar. Uşaqları aldadırlar. Deyirlər: “Heç kimi aldatmaq olmaz, başqalarıyla kobud və pis davranmaq yaxşı iş deyil”, ancaq özləri kobud, xəbis və yalançıdırlar. Bir cür deyib başqa cür hərəkət edirlər. Uşaqlar bunu o dəqiqə hiss edirlər. Əvvəl təəccüblənirlər. Bütünlüklə etibar etdikləri ata-analarının bunu necə etdiklərini, iyrənc, pis, günah olduğunu dedikləri işləri özlərinə necə rəva gördüklərini başa düşmürlər. Sonra onlar, valideynlərin bir cür danışıb başqa cür elədiklərini anlayırlar. Nəticədə, uşaqlar öz valideynlərinə hörmət etməməyə, onların nəyin yaxşı, nəyin pis olmasıyla bağlı nəsihətlərini qulaq ardına vurmağa başlayırlar. Valideynlərin xeyir və şər barədə danışıqları uşaqlara lazımsız və darıxdırıcı görünür. Valideynlər daima, hətta azyaşlı uşaqlarının da onlara qulaq asmadığından, onların tərsliyindən və korlandığından şikayətlənirlər. Bizim uşaqları ilk olaraq kim korlayır? Onlara bizim sözlərimizə əhəmiyyət verməməyi kim öyrədir? Bunu biz özümüz: atalar və analar edirik. Uşaqlardan sevgi, hörmət və sözəbaxanlıq tələb etməyin. Buna, onları qorxutmaqla, söyməklə, cəzalandırmaqla nail ola biləcəyinizi düşünməyin. Özünüzü uşaqlarınızın qarşısında yaxşı aparmağınız kifayətdir, onlar sizi ləyaqətinizə görə sevəcəklər. Bibliyada belə bir pritça var: yəhudilərin rəhbəri Musa Horiv dağının yaxınlığında çobanlıq edəndə bir kolun od tutub yandığını görür, lakin nə qədər yanırsa da kül olmur. Bibliyada deyildiyinə görə, Musa bunun nə demək oldu- 84 ğuyla maraqlanır. Yanan kola yaxınlaşır və bu vaxt belə bir səs eşidir: - Musa, ayaqqabılarını çıxar. Sənin üzərində dayandığın torpaq müqəddəsdir. Bu Bibliya pritçasında bütün dövrlərin böyük işlər görmək istəyən insanları və xalqları üçün dərin bir məna gizlənir. Pritçada, böyük, təmiz, işıqlı işlərə təmiz olmayan əl və ayaqla başlamamaq tövsiyə olunur. Təmiz iş təmiz əl tələb edir. Böyük işləri görməyə ciddi hazırlıqla başlamaq gərəkdir. - Övladları olan hər bir ailə bu yanan kol kimidir. Biz isə bu kola hansı kirli əl-ayaqla, çirkli paltarla yaxınlaşırıq! Valideynlər evə pinti görkəmdə, yarıçılpaq, təmiz olmayan paltarda gəldikləri kimi, öz danışıqlarında, davranışlarında və uşaqlarla rəftarlarında da natəmiz olurlar. Mən hələ valideynlərin uşaqların gözü qarşısında kobud və iyrənc şəkildə mübahisə etməklərini demirəm, bu vaxt, çox hallarda ata-ana bir-birini gözdən salmaq üçün uşaqlara üz tutub deyirlər: - Uşaqlar, baxın hələ, sizin necə atanız var! - Uşaqlar, görün ananız nə gündədir! Bu qarşılıqlı ittihamlar, beləcə, yeni kobudluq və söyüşlərlə davam etdirilir! Misal üçün, evdə baş verən adi danışıqları götürün. Hər tərəfdən ən müxtəlif şayiələr toplanıb nəql edilir. Ortaya avara və darıxdırıcı bir laqqırtı çıxır. Mənasız şikayətlər... Bir az artıq pul qazanmaq, ala-bəzək cır-cmdır, xidmətdə azacıq irəli getməklə bağlı mənasız xəyallardan söz açılır... Uşaqlar həyatlarının on-on beş ilini beləcə qurbağa kimi bataqlıqda, bataqlıq lilliyində çapalayırlar. Sonra da yaş- 85 hlar gəncliyin qanadsız qalmağına, qartal kimi göylərdə süzmədiyinə təəccüblənirlər. Hörmətli atalar və analar, icazə verin sizdən soruşaq, bu cür tərbiyə verdiyiniz uşaqların qanadları ola bilərdimi? Bəlkə siz onların qanadlarını lap körpəlikdən sindirmişiniz?! Uşaqlar böyüyüb yetkin oğlanlar və qızlar olandan sonra onların gələcək həyatı və işi barədə danışmağa başlayır, onları necə və haraya verməyi düşünürsünüz. Mühəndisini, məmurmu, tacirmi, həkimmi, vəkilmi olsunlar? Qızlar üçün varlı adaxlı axtarırsınız. Şəxsi mənafe, qazanc və maddi maraq. Uşaqları yaxşıca “yerbəyer” etmək istəyirsiniz. Onları isti və yumşaq bucaqda yerləşdirməyə çalışırsınız. Bununla da onlara olan sevgi borcunuzu ödədiyinizi düşünürsünüz. Lev Tolstoy bununla bağlı çox yaxşı deyib: “Həyatını lazımınca qura bilməməyin” ən başlıca səbəblərindən biri, hamının “həyatını lazımınca qurmaq” istəyib, ancaq heç kimin həyatın özünü “qurmaq” istəməməsiylə bağlıdır. Hamı həyatdan nəsə götürmək istəyir, ancaq heç kim ona nəsə vermək barədə düşünmür. Həyata təkəbbürlü, talançı, istismarçı, qaniçən kimi atılırlar. Həyatın mənasını bu cür qaniçənlikdə görürlər. Həyata bu “müdrik” baxışı, ailədə yaşadığı bütün illər boyunca, uşaqlara aşılayırlar. Kim aşılayır? Valideynlər! Uşaqlar və gənclər təkəbbürlü böyüyür, yalnız özlərini sevirlər; onlar cılız və yoxsul ruhlu olurlar. Tənbəlliyə alışırlar. Şəhvətpərəst, həris və həyasız yetişirlər. Nəticədə heç kimə və heç nəyə sevgi və hörmət bəsləmirlər: vətənə, insanlara, əməyə, böyük ideyalara, valideynlərə, nəhayət özlərinə də biganə olurlar. 86 - Nə əkərsən, onu da biçərsən. - Nə tökərsən aşına, o da çıxar qaşığına. - Uşaq ağlını və ruhunu xam torpaq kimi baxımsız sax- layarsansa, onu alaq otlan, gicitkən və qanqal basar. * * * - Atalar və analar, uşaqlan daha belə saxlamaq olmaz: onları indi olduğu kimi, düzgün tərbiyə olunmadan, şüur və ürəklərini ağıla və sevgiyə əsaslanan inkişafa çatdırmadan, başlı-başına buraxmaq olmaz. Yoxsa heç nəyə nail ola bilməyəcəyik. Bu, əxlaqsız və cinayətkar hərəkətdir. Uşaqlann lazımınca tərbiyə edilməsi, ictimai, ümumxalq və dövlət səviyyəsində görülməsi zəruri işlərdən biridir. - Hansı konstitusiyanı, seçki hüququnu yaradırsınız yaradın, ən liberal qanunlar yazın, sosializmin və ya kommunizmin möcüzə yaratmaq gücünə inanın, lakin bizim yüz minlərlə uşağımız həyata bu cür cılız və şəxsiyyətsiz şəkildə atılacaqsa, istənilən parlamentli dövlət quruluşunda həyatımız faciəvi, yoxsul və eybəcər olacaq. Məmurlar xalqa hörmətlə yanaşmayacaq. Siyasi yalançılardan ibarət nazirlər kabinetimiz olacaq. Deputatlar xalqın sərvətiylə alver edəcək. Məktəblər yeni nəslin ürəyini və beynini qurudan yerlərə çevriləcək. Mətbuat, küçədə dolanıb öz gözəlliyini satan fahişələrə bənzəyəcək. Bu halda xalq kütləsi istər ac, istər tox, bir sürüyə çevriləcək, onlarda yuxarı təbəqələrə qarşı kin və nifrət artacaq, onlar üçün anlaşılmaz görünən və onlardan yuxarıda dayanan nə varsa hamısını devirmək kimi bir qisasçılıq yaranacaq. 87 - Gələcək, yeni ölkəniz sizdən bunu gözləmir. Yeni Suomi gərək bizim yeni şərab doldura biləcəyimiz təzə “incil” tuluğu ola bilsin. Müdrik və namuslu dövlətçilik şərabı... Xalq kütləsinin güclü yaradıcı ağlından, vicdanından və iradəsindən çəkilən şərab. Hamılıqla toxluğun, ictimai rifahın, fərdlərin və ümumilikdə xalqın şüurlu həyatını azad şəkildə qurması üçün işləyən ümumi qaydaların şərabı. - Atalar və analar, siz yenilikçi üzümçülər olmaq istərdinizmi? Ailənizə məxsus üzümlükləri başqa cür becərmək və bu torpağa yeni üzüm qələmləri sancmaq istəyirsinizmi? Snelman öz dostlarıyla xalqın toplaşdığı yarmarkalarda və bir çox kəndlərdə bu ruhda çoxsaylı çıxışlar edirdi. Valideynlər onlara qulaq asır, uşaqların və gənclərin daha yaxşı tərbiyə olunması barədə düşünürdülər. Onlar öz uşaqlarının şəxsiyyət və xaraktercə inkişafında daşıdıqları məsuliyyəti dərk etməyə başlayırdılar. Ölkənin bir çox yerlərində valideyn cəmiyyətləri yaranmağa başladı. Ata-analar bir yerə toplaşıb gəncliyin tərbiyə edilməsindəki uğur və səhvlərini müzakirə edirdilər. Yığıncaqlara görkəmli pedaqoqlar və psixoloqları dəvət edilirdilər. Bu tanınmış ziyalılar bütün ölkə boyunca gəzib mühazirələr oxuyur, uşaq və gəncləri düzgün tərbiyə etmək yollarını izah edirdilər. Onlar təcrübə və elmi müşahidələr əsasında uşaq ruhunun təbiətini aydınlaşdırırdılar. Uşaq ruhunun çatışmazlıqlarından və xəstəliklərindən danışır, onların müalicəsi və islah edilməsi üsullarını öyrədirdilər. Aqronomlar əkinçiyə yoncanın, kartofun, yaxşı növlərini becərmə yollarını göstərdiyi kimi, istedadlı pedaqoqlar, uşaq ruhunun biliciləri də, hər bir ata-anaya - paltaryuyan və ya bənna, dərzi və ya çəkməçi, kəndli və ya şəhərli ol- 88 masından asılı olmayaraq - vətənə xidmət üçün ağıllı və ləyaqətli övladlar yetişdirməyi öyrədirdi. Bununla da, fin ailələrinin qəflətdən oyanması dövrü gəldi, onların əqli və mənəvi baxımdan yenidən doğulması prosesi başladı. 89 |