Ramiz Dəniz
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Nəsihətülmülk”
- Beytül hükəması”
- “Elm və müdriklik evi”
185 Buna görə də “Siyasətmanə” XI əsr Azərbaycan tarixini öyrənmək üçün də əhəmiyyətlidir. Eləcə də bu əsərdən bir ədəbi abidə kimi də sonrakı əsrlərdə istifadə olunmuşdur. O cümlədən Məhəmməd Qəzzali “Nəsihətülmülk” əsərində
tərəfindən 1892-ci ildə nəşr edilmişdir. Bundan bir il sonra Ş. Şefer onun fransızca tərcüməsini və nəhayət, 1897-ci ildə Nizamülmülkün tərcümeyi-halını nəşr etdirmişdir... 1
miyasının identik forması olan Marağa rəsədxanasını yaratmış və oraya ən tanınmış alimlərini cəlb etmişdi. Bundan əlavə o, Nizamülmülk kimi vəzir, məsləhətçi işlə- miş, dövlət işlərində əhəmiyyətli rol oynamış, mədrəsələr açdırmış və alimlərə böyük dəstək vermişdi. Göründüyü kimi Azərbaycan alimi ilə yuxarıda adları çəkilən şəxsiyyətlərin xasiyyətlərində oxşar cəhətlər çox idi. Marağa rəsədxanası o dövrdə Şərqdə ilk çoxsahəli elm ocağı olduğundan, oranı dünyanın ən böyük Elmlər Akademiyası da adlandırmaq olardı. Marağada aparılan astronomik müşahidələrin, elmi tədqiqatların və araşdırma- ların, astronomik cihazların ixtirası, elmi nailiyyətlərin əldə
1 Əbu Əli Həsən ibn Əli Xacə Nizamülmülk. Siyasətnamə. N. Məmmədzadənin əlavəsi. Bakı, “Elm”, 1989. səh. 27
186 olunması, tədris proqramlarının çoxsahəli olması, buraya cəlb olunan alimlərin və tələbələrin sayının çoxluğu, yazılan elmi əsərlərin bolluğu miqyasına görə Bağdadın “Beytül hükəması”, Ürgəncin “Məmun Akademiyası”nı və dünyanın başqa elmi ocaqlarını çox-çox geridə qoyurdu. Əsas arqument ondan ibarətdir ki, astronomik müşahidə- lərin aparılması üçün yaradılan həmin rəsədxanada astrono- miya və riyaziyyatla yanaşı, tarix, coğrafiya, həndəsə, botanika, fəlsəfə, meniralogiya, fizika, kimya, təbabət, astrologiya, optika, ədəbiyyat, estetika, hətta musiqi- şünaslıq sahəsi də dərindən öyrənilib ədəbiyyat vəsaitləri kimi təhsil almağa can atan adamlar arasında geniş təbliğ olunurdu. Hər sahə üzrə də, məşhur mütəxəssislər yetişdirilirdi. Artıq məlumdur ki, Tusinin rəhbərliyi altında yüzdən artıq alim işləmişdi. Bunları nəzərə alıb bildirmək istəyirəm ki, həqiqi mənada Marağa rəsədxanasının nəzdində Tusinin təşəbbüsü ilə dünyanın ən böyük “Elmlər Akademiyası” yaradılmışdı. Akademik Maqsud Əliyev Marağa rəsədxanası və onun banisi Tusi barəsində bu sözləri söyləmişdir: “Nəsirəddin Tusi XIII əsrdə Marağa rəsədxanasında əsl Milli Elmlər Akademiyası yaratmışdır. Burada astronomiya, astronomi- yanın müxtəlif sahəsi – cihazqayırma, müşahidə alətləri, nəzəri işlər – riyaziyyat, coğrafiyaşünaslıq, minerologiya,
187 hüquq elmləri, yerşünaslıq, təbiətşünaslıq, ailə və əxlaq problemləri, fəlsəfə, musiqi, həndəsə, triqonometriya, sferik triqonometriyanın əsası qoyulur. Dünyada o vaxt belə bir zəngin Elmlər Akademiyası olmamışdır. Avropada belə bir müəssisə yalnız XV, XVI əsrlərdə yaranmağa başlamışdır. 1
Sonrakı illərdə Azərbaycan müharibələr burulğanına düşməsəydi və Marağada təbii fəlakət baş verməsəydi, şübhəsiz ki, “Elm və müdriklik evi” kimi tanınan möhtə- şəm Marağa “Elmlər Akademiyası” bütün elmlərin inkişaf etdirilməsi üçün bəşəriyyətə qiymətli kadrlar hazırlayar və orada yaradılan elmi nailiyyətlər, dünya elm xəzinəsinə qiyməsiz kəşflər bəxş edərdi. 1271-ci ildən tam istismara verilən Marağa rəsədxanası 1300-cü ildə (həmin ildə baş verən zəlzələ rəsədxananı yararsız hala salmışdı) fəaliyyət göstərə bilmişdir. V. V. Bartold qeyd edir ki, “Marağa rəsədxanasında aparılan tədqiqatlarınelmin inkişafına göstərdiyi təsir Uluqbəy rəsədxanasına qismət olmadı. Uluqbəyin rəsədxanası onun əsasını qoymuş bu adamın vəfatı ilə eyni zamanda öz
1 Azərbaycan Respublikası “Təhsil” Cəmiyyəti 2002 il 28 iyunda dahi Azərbaycan alimi Nəsirəddin Tusinin 800 illik yubileyinə həsr olunmuş “Nəsirəddin Tusinin elmi xidmətləri və Nəsirəddin Tusi yazıçı-tədqiqatçı Ramiz Qasımov yaradıcılığında” mövzusunda keçirilən elmi-praktik konfransda akademik Maqsud Əliyevin çıxışı. Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|