Ramiz Dəniz
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Tarix”
- “Siyasətnamə”
- “İsgəndərin Tarixi”
- “Nizamiy- yə”
181 qiymətli sayılan sərvətləri Azərbaycana gətizdirərək, onların təhlükəsizliyini təmin etmişdir. Məhz bu səbəbdən Marağada belə bir zəngin kitabxana yaranmış, şəxsən Tusinin 100-dən çox əsəri orada saxlanılmışdı. Rəsəd- xanada çalışan alimlərin əksəriyyəti, bir elmi mənbə kimi onun əsərlərindən istifadə etmişdilər. Bundan əlavə orada qədim yunan və Şərq alimlərinin də elmi işləri saxlanılırdı. Əlyazmalar arasında azərbaycanlı müəlliflərin də əsərləri olubdur – Əbu Əli Əhməd ibn Məhəmməd Bərdəinin “Tarix”, Şəmsəddin Məhəmməd ibn Osman Sərəvinin “Cavanmərdlərə nəsihətlər toplu- su”, Mühtəsəddin Əbilxeyrin “Tarix Azərbaycan”, Qazi Əfzələddin Təbrizinin “II Nüsrətəddin Pişkinin ömür yolu” və digərləri. İbn Həcər yazır ki, əlyazmalar arasında “Marağa tarixi” və “Arran tarixi” kimi əsərlər də var imiş.
Çin, Hindistan, Ərəb ölkələri, Monqolustan və Avropa- dan gələn alimlər burada geniş elmi iş aparırdılar. Akademik Ziya Bünyadov Tusinin elmi-irsini araşdırar- kən, alim barəsində belə bir fikirlər söyləmişdir: “Məşhur Marağa rəsədxanasının və və nəhəng elmi kitabxanasının yaradılması Nəsir əd-Din Tusinin adı ilə bağlıdır və yalnız bu fəaliyyəti onu ölməzliyə qovuşdurmuşdur.
182 Nəsir əd-Dinin çoxəhatəli elmi yaradıcılığı, astronomi- ya, həndəsə, triqonometriya və başqa dəqiq elmlərə həsr edilmiş çoxsaylı əsərləri, onun adını hələ Avropada elm yenicə inkişafa başladığı zaman artıq məşhur etmişdi. Nəsir əd-Din Tusi elmin hərəkətverici böyük zəkaların- dan biri olmuşdur. Orta əsr elminin bir çox klassik sahələri onun nailiyyətidir”. 1
tanınması heç kimdə şübhə oyatmaz. O, bir neçə alimlərin gördükləri işi təkbaşına görmüşdü. İş ondadır ki, alim heç bir dövlət və ictimai işlərinə, özünün qiymətli enerjisini sərf etmədən elmi işlərlə məşğul olsaydı, daha da unikal kəşflər əldə edərdi. Lakin buna baxmayaraq, Tusi “Əlamut” qalasından azad ediləndən sonra vaxtının əksəriyyətini dövlət işinə, rəsədxananın tikintisinə, yaradılan kitabxanaya qiymətli əlyazmaların toplanmasına, bir çox tanınmış alimlərin və istedadlı tələbələrin, şagirdlərin Marağaya cəlb edilməsinə, onalrın bütün qayğılardan azad olunmasına, Azərbaycanın bir çox şəhərlərində tədris ocaqlarının yaradılmasına sərf edirdi. Tarixi şəxsiyyətlərin tərcümeyi-halı, dövri fəaliyyəti ilə maraqlanarkən, mən Tusinin taleyini iki şəxsiyyətin fəaliy-
1 A. Rzayev. Nəsirəddin Tusi həyatı, elmi, dünya görüşü. Bakı, “İrşad” İslam araşdırmaları mərkəzi, 1996. səh. 4.
183 yətinə oxşadıram. Onlardan biri Antik dövrdə Afinada yaşamış filosof Demetr Falerliyə, o birisi isə erkən orta əsrdə yaşamış “Siyasətnamə” əsərinin müəllifi bacarıqlı siyasi xadim Əbu Əli Həsən ibn Xacə Nizamülmülkə. Demetr Afinadan qovulan kimi triyeraya minib, birbaşa İsgəndəriyyəyə yollanır. O, bilmirdi Misirin hökmdarı I Ptolemey Sotera onu necə qəbul edəcək... 1
həm qılıncı, həm də ki, qələmi ilə məşhur olan bir hökmdar idi və o, bilavasitə “İsgəndərin Tarixi” adlı tarixi əsərin müəllifi sayılırdı. Demetr ona şəhərdə möhtəşəm bir mədəniyyət və incəsənət mərkəzinin yaradılmasını və onu “ilahilər Məbədi” – Musseyon adlandırmağı təklif edir. Musseyon hazır olandan sonra oraya, alimlərin dəvət edilməsi, hər bölgədən əlyazmaların gətirilməsi və həmin əlyazmaların surətlərinin çoxaldılması təntənəli surətdi açılır və əlbəttə ki, Demetr Falerli həmin Akademiyaya başçı təyin edilir. 2
ildə Tus vilayətinin Noğan nahiyəsində anadan olmuş, H. Q. 485 (1092)-ci ildə Bağdad yolundakı Səhnə qəsəbəsində
1 Р. Хаггард. Клеопатра. Баку, «Гянджлик», 1990. стр. 13 2 Н. А. Ионина, автор-составитель. Сто великих чудес света. Москва, «Вече», 2000. стр. 145
184 Həsən Səbbahın fədailərindən birinin bıçaq zərbəsi ilə öldürülmüşdür. Xacə Nizamülmülk Həsən ibn Əli, səlcuq sultanlarından Alp Arslan (1063-1072) və Məlik şahın (1072-1092) vəziri olmuş, Səlcuqilər dövlətinin genişlənib möhkəmlənməsin- də, abadlıq işlərinin görülməsində, ölkənin iqtisadi qüdrəti- nin artırılmasında, ordunun qüvvətlənməsində, elm və mədəniyyətin yüksəlməsində çox böyük işlər görmüşdür. Bu dövrlərdə, mübaliğə etmədən demək olar ki, dövləti sultanlar deyil, Nizamülmülk idarə edirdi. Nizamülmülk daxili dövlət işlərilə yaxından məşğul olmaqla bərabər, xarici siyasətə istiqamət verir, din şəriət qayda-qanunlarına dəxalət edir, məzhəb və təriqətləri öyrənmək, dövlət və din xadimləri hazırlamaq məqsədilə xüsusi mədrəsələrin açılmasına təşəbbüs göstərir və böyük maddi yardım edirdi. Bu mədrəsələr sonradan “Nizamiy-
huru bir çox dövlət və din xadimləri, münəccimlər, filosoflar, hüquqşünaslar və şailər hazırlamış Bağdad nizamiyyəsi sayılırdı...Sədi Şirazi kimi bir şairin məhz Bağdad Nizamiyyəsi divarları arasında yetişdiyini qeyd etmək kifayətdir. Nizamülmülk Səlcuq dövlətinin vəziri olduğu vaxt Azərbaycan da həmin dövlətin tərkibinə daxil edilmişdi. Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|