Ramiz Mehdiyev demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Yüklə 5,08 Mb. Pdf görüntüsü
|
153 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru
tədricən iqtisadi fəaliyyətin bütün sahələrindən sıxışdırıb çıxaracaq istehsalat emalatxanaları, kooperasiyalar, birliklər təşkil etməkdə muzdlu işçilərə kömək edəcədir. Sosial demokratiya ideyasının yayılmasında həmin ideya tərəfdarlarının zor gücünə, məcburi yolla sosializm quruluşu yaratmağın mümkünlüyünə inanmamaqları böyük rol oyna- mışdır.
XIX əsrin ikinci yarı- sında sosial demokratiyanın ən parlaq nəzəriyyəçilərin- dən biri publisist və vəkil Ferdinand Lassal (1825- 1864) olmuşdur. Yalnız Marksın deyil, həm də Hegel ideyalarının tərəfdarı olan Lassal dövləti fərdiyyətçiliyə və sosial eqoizmə qarşı duran kütləvi marağın təcəssümü hesab edirdi. O, “İşçilərin proqramı” kitabında yazırdı ki, dövlətin mənəvi təbiəti, onun əsl və yüksək amalı bəşər övladının azadlıq istiqamətində inkişafından ibarətdir. Bəşər tarixi tə- biətlə, səfalətlə, nadanlıqla, yoxsulluqla, hər cür əsarətlə mü- barizə tarixidir. O yazırdı: “Azadlığın inkişafı bu zəifliyin tədricən aradan qaldırılmasıdır”. Lassal vurğulayırdı ki, dövlət cəmiyyətin təşkilati və birləşdirici əsasıdır. Lakin müasir cəmiyyətdə dövlət öz ideal mahiyyətinə uyğun gəlmir, çünki burjuaziya dövləti “pulun kobud materiyasına” tabe edir. Əmlak senzinin köməyi ilə burjuaziya dövləti öz xidmətçisinə, mühafizəçisinə, “gecə gözətçisi”nə çevirir. “Dövlət gecə gözətçisidir” tərifi publisistikada uzun illər klassik liberalizm doktrinasına uyğun olaraq, heç bir sosial funksiya daşımayıb yalnız qoruyucu funksiyalar icra edən liberal dövlətə şamil edilmişdir.
154 Ramiz Mehdiyev
Demokratiya yolunda: irs haqqında düşünərkən
Lassal burjuaziyanın eqoist hökmranlığından azad olmaq və dövlətin əsl, ideal mahiyyətini bərpa etmək üçün mövcud əmlak senzinin ləğvini və ümumi seçki hüququnun müəyyən olunmasını zəruri hesab edirdi. O, israr edirdi ki, bu, “fəhlə zümrəsinin maddi vəziyyətini yaxşılaşdırmaq üçün yeganə vasitədir”. Ümumi seçki hüququna əsaslanan dövlət, fəhlə sinfinə maddi ehtiyacdan və kapitalist istismarından qurtulmağa yardım edəcək xalq dövləti olacaqdır. O, “gecə gözətçisi” olan dövlətdən fəhlələrə məhdudiyyətsiz kredit vasitəsilə istehsalat şirkətləri yaratmağa kömək edən “sosial dövlətə” çevriləcəkdir. XX əsrin əvvəli demokratiyanın protektiv və inkişafda olan modelləri arasında sərhəd qoyulması ilə əlamətdar ol- muşdur. Bu da inkişafda olan demokratiya konsepsiyasından nəzəri qolun – sosial liberalizmin ayrılmasına gətirib çıxar- mışdır. Sosial liberalizmin əsasları Lucjo Brentano, Leonardo Trelauni Hobhaus, Tomas Hill Qrin, Con Meynard Keyns, Bertil Oxlin və Con Dyuinin əsərlərində irəli sürül- müşdür. Sosial liberalizm radikal kapitalizmi və sosializm məktəbinin inqilabi elementlərini rədd edərək, müsbət azad- lığa xüsusi diqqət yetirirdi. “Bəhsləşən elitizmin” baniləri demokratiyaya sırf texniki əhəmiyyət verən Yozef Şumpeter və Maks Veber (xüsusilə Y.Şumpeter) olmuşlar. Demokratiyanın bu forması həmçinin reprezentativ və ya nümayəndəli demokratiya adlandırılır. Onun müəllifləri hesab edirdilər ki, həm qanunvericilik, həm də inzibatçılıq məsuliyyətini öz üzərinə götürə bilən ən istedadlı və səriştəli hakimiyyət elitasının seçilməsi metodu mühüm şərtdir. Bundan başqa, onların fikrincə, demokratiya
155 1‐ci fəsil
Əzablı yollarla ulduzlara doğru elitanın daxilində hər hansı bir qrupun bütün hakimiyyəti öz əllərinə keçirməsinə imkan vermir. Əvvəlki modeldən fərqli olaraq, bu model institusional baxımdan daha diqqətlə işlənib hazırlanmışdır. O, güclü icra hakimiyyətinin, hakim parti- yanın parlament üzərində kifayət qədər sərt nəzarətinin, siyasi rəhbərlikdən asılı olmayan səriştəli bürokratiyanın mövcudluğunu nəzərdə tutur. Bu model kütlələrə ən əhəmiyyətsiz rol ayırır: “küçə adamı”nın əlindən gələn yeganə iş seçkilərdə iştirak etməkdir. Elita öz hərəkətlərində kütlələrin yalnız avtoritarizmə gətirib çıxara bilən dəyişkən əhval-ruhiyyəsi və maraqlarından tamamilə azad olmalıdır. “Bəhsləşən elitizm” real liberal demokratiyanın bir çox xüsu- siyyətlərini əks etdirir. Məsələ yalnız bu xüsusiyyətlərin yaxşı və ya pis olmasındadır. Tədqiqatçıların xeyli hissəsi “bəhsləşən elitizm”in “demokratiya modeli” adlandırılma- sına etiraz edir, çünki onu ruhən açıq-aşkar antidemokratik hesab edir. Reprezentativ demokratiya nümunəsi ali hakimiyyətin qa- nunverici hakimiyyətə məxsus olan, hökumətə isə qanun- vericilik təşəbbüsü verilən Böyük Britaniyadır. “Bəhsləşən elitizmin” bir növü də M.Veberin plebisit de- mokratiyası olmuşdur. M.Veberin konsepsiyasında demokra- tiya özlüyündə məqsəd kimi yox, üsul və vasitə kimi çıxış edir. M.Veberə görə demokratiya həm liderlərin seçilməsi üsulu və onların hakimiyyətinin qanuni şəklə salınması, həm də əhalinin böyük hissəsinin millətin siyasi işlərinə cəlb olunması üçün vasitədir. Buna baxmayaraq, M.Veberin fikrincə, demokratiya adi siyasi məsələləri həll etmək üçün yararlı vasitə deyil, belə hallarda, çox güman ki, səsvermə ilə deyil, danışıqlar yolu ilə kompromislər lazımdır. Buna görə də alim məqsədləri bir insanın digəri üzərində hökmranlığını Yüklə 5,08 Mb. Dostları ilə paylaş:
|