82
rində iĢtira k et miĢdir. Hərb i sahədə xid mətlə rinə görə 1918 ildə div iziya generalı, sonra
isə ordu generalı rütbəsinədək yüksəlmiĢ, "paĢa" fə xri t ituluna lay iq görülmüĢdür. Kazım
Qarabəkir paĢa Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün təmin olun masında, onun ayrılma z tərkib
hissəsi olan Na xç ıvan bölgəsinin ermən i silah lı qüvvələrinin təcavüzündən müdafiəsində
mühü m xid mətlər göstərmiĢdir. Həmin ərazilərin müdafıəsi Os manlı ordusunun onun
ko mandanlıq etdiyi I Qafqaz korpusuna həvalə olunmuĢdu; korpusun qərargahı 1918 il
avqustun 7-də Na xçıvan Ģəhərində qurulmuĢdu. Na xç ıvanı türk dünyasına açılan "ġərq qapısı"
adlandıran Kazım Qarabəkir paĢanın ko mandanlıq etdiyi türk qoĢun hiss ələri Naxçıvan mahalını
erməni silahlı dəstələrinin Zəngəzu r və s. yerlərdən etdiklə ri hücumlardan qətiyyətə qoruya
bilmiĢdi. Os manlı hərb i qüvvələrinin Qafqazdan, o cü mlədən Azərbaycandan çəkilməsin i nəzərdə tutan Mudros
barışığının (1918) 11-ci maddəsinə əsasən, 1-ci Qafqaz korpusu da Naxçıvanı tərk etmiĢdi. Kazım Qa rabəkir paĢa
Türkiyənin istiqlal savaĢında (1918-23) fəal iĢtirak etmiĢ, ġərq cəbhəsinin ko mandanı kimi bir sıra əzəli türk
torpaqlarımn geri qaytarılmasında, daĢnakların sülh bağlamağa məcbur edilməsində əvəzsiz xid mətlərinə görə
"Ġstiqlal" ordeninə layiq görülmüĢdür. A zərbaycanda baĢ verən hadisələrlə daim yaxından maraqlan mıĢ, Qars
konfransında (1921) onun ərazi bütövlüyünün qorunub saxlan ması üçün olduqca səmərəli d iplo matik fəaliyyət
göstərmiĢdir. Onun da imzaladığ ı Qars müqaviləsinin (1921) 5-ci maddəsinə və 3-cü əlavəsinə əsasən, Naxçıvan
bölgəsinin mu xtar ərazi kimi A zərbaycanın himayəsi altında saxlanılması dövlətlərarası səviyyədə razılaĢdırıld ı.
Naxçıvanın mədəni həyatında yaxından iĢtirak edən Kazım Qarabəkir paĢa Ģəhərdə teatrın fəaliyyətini bərpa etmiĢ,
Naxçıvan teatrında türk yazıçılannın dram əsərləri tamaĢaya qoyulmuĢ, tədris müəssisələri iĢə baĢlamıĢ, məktəblər üçün
Türkiyədən çoxlu dərsliklər gətirilmiĢdi. Hərbi-vətənpərvərlik tərbiyəsinə böyük əhəmiyyət verən və nizami ordu quru-
culuğunun vacibliyini nəzərə alan Kazım Qarabəkir paĢa bu iĢi öyrənmək üçün bir qrup gənci Türkiyə məktəblərinə oxu-
mağa göndərmiĢdi. Məktəblərdə hərbi məĢğələlər keçirilir, yerli əhalidən hərbi batalyonlar təĢkil olunurdu. Bu iĢ təkcə
Naxçıvan Ģəhərində deyil, bölgənin digər yerlərində do həyata keçirilir, milli ordu hissələri yaradılırdı. Türk xalqının
istiqlal mücadiləsi baĢa çatdıqdan az sonra ordudan tərxis olunan Kazım Qarabəkir paĢa millət vəkili kimi fəaliyyət
göstərmiĢ, 1946 ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin baĢçısı seçilmiĢdi.Kazım Qarabəkir paĢanın xatirəsinə Naxçıvan
Ģəhərində Türkiyə Diyanət ĠĢləri Vəqfı tərəfındən məscid inĢa edilmiĢdir. Məscidin açılıĢı 1999 il oktyabrın 13-də
olmuĢ-dur. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev, Kazım Qarabəkir paĢanın qızı Timsal Qarabəkir
məscidin açılıĢ mə rasimində çıxıĢ et miĢlə r.Ya zıç ı Güllü Mə mmədovanın "Qarabəkir ə fsanəsi" tarixi-sənədli ro man ı
görkomli sərkərdənin həyat və döyüĢ yolundan, eləcə də 1918-20 illərdə Naxçıvanda baĢ vermiĢ hadisələrdən,
Naxçıvan torpaqlannın erməni təcavüzündən qorunmasında onun xid mətlərindən bəhs edir.
Əd.: Musayev Ġ., Azərbaycanın Naxçıvan və Zəngəzur bölgələrində siyasi vəziyyət və xarici dövlətlərin siyasəti (1917-1921-ci illər), B.,
1996; Səfərli F., Kazım Qarabəkir PaĢa və Naxçıvanın erməni təcavüzündən müdafiəsi, "Naxçıvan" jurnalı, 2001, №5.
KAZIMBƏYLĠ Cahangir bəy (1888, Gəncə - 1955, Berlin) - hərbi xadim, A zərbaycan Xalq ü mhuriyyəti
ordusunun alay komandiri, polkovnik. Gəncə üsyanının (1920) əsas təĢkilatçılanndan biri olmuĢdur. Gəncə
gimnaziyasında təhsil a lmıĢ, Peterburqda hərbi mə ktəb bit irmiĢdir. Çar Rusiyası ordusu sıralarında Birinci dünya
müharibəsində (1914-18) iĢtirak etmiĢdir. A zərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti elan olunduqdan sonra milli orduda
xid mətə baĢlayan Ka zımbəyli 1920 lin əvvəllərində 3-cü ġəki süvari alayın ın ko mandiri təyin lun muĢdur.
Azərbaycan Xa lq Cü mhuriyyəti ordusunun təchizat rə isi genera l-mayor Məhəmməd M irzə Qacarın, 1-ci piyada
diviziyasının ko mandiri ge-neral-mayor Cavad bəy ġıxlinski-nin, süvari div iziyasının komandiri general-mayor
Teymur bəy Novru-zovun Gəncə üsyanının təĢkilinə cə lb ed ilmələ rində Ka zımbəylinin böyük rolu olmuĢdur.
Üsyanda iĢtirak edən hərbi qüvvələrin Qaçaq Qəmbərin, Sarı Ələkbərin, Qaçaq Qasıma lı və baĢqalarının dəstələri ilə
və partizanla əlaqə lərinin yaradılmasında da onun mühü m xid məti vardı. Sonralar yazdığ ı xatirələrindən göründüyü
kimi o, üsyanın gediĢində öz alayın ın Ģəxsi heyəti ilə bərabər partizanların fəaliyyətinə də rəhbərlik etmiĢdir.
Kazımbəy lin in fıkrincə, 1920 il may ın 28-də Azərbaycan xalq ı ö z azadlığı uğrunda qurban getməyə hazır o lduğunu
bir daha nü mayiĢ etdirdi: "28 may yalnız Milli İstiqlalımızın elanı günü kimi deyil, Vətən uğrunda şəhid verdiyimiz
gün kimi də tariximizdə yazılmalıdır. ...28 may günündə düşmənə cavabımız ruhumuzun yüksəkliyinin, mənəvi
qalibiyyətimizin simvolu olacaqdır".
1920 il iyunun 3-dən 4-nə keçən gecə Cahangir bəy yaxın qohumlarını, həyat yoldaĢını və oğlunu Gəncədən çıxar-
mağa nail o lsa da, özü Qıraq Kəsəməndə düĢmən qüvvələri ilə üzbəüz gəlmiĢ, qanlı döyüĢlərdən sonra Tiflisə gedə
bil-miĢ, tə xminən bir ildən sonra Ġstanbulda yaxın qohumlarını, oğlunu, həyat yoldaĢını və qayınatası Hüseynqulu xan
Xoy-sk ini tapmıĢdır. 1922 ilin əvvəlində Ka zımbəyli marĢal Pilsudskinin dəvətilə ailə liklə Po lĢaya köçmüĢdür.
Kazımbəyli A zərbaycanın müstəqilliyi uğrunda mübarizəni daim davam etdirmiĢ, 1943 ildə azərbaycanlıların
Berlində çağırılmıĢ qurultayınm iĢtirakç ısı, Avropada yaranan "Milli birlik" partiyasının əsas təĢkilatçıla rından ol-
muĢdur. Parisdə və Berlində nəĢr olunan "Azərbaycan" məcmuələrində, "Milli birlik" jurnalında müntəzəm o laraq
məqa lələ rlə çıxıĢ et miĢdir.
Ġkinci dünya müharibəsindən (1939-45) sonra sovet əks-kəĢfıyyatı tərəfindən izlənilən Cahangir bəy Misir kralı
Fər-ru xun Ģəxsi kö məyindən sonra Romada rahatlıq tapa bilmiĢdi. 1954 ilin sonunda Münxendə "Azadlıq" radiosunun
Azərbay-can Ģöbəsində fəaliyyətə baĢlayan Kazımbəylinin dünya azərbaycanlılarını mübarizəyə səsləyən çağırıĢları
diqqətdən yayınma mıĢdı. O, 1955 ilin yazında sovet əks-kəĢfıyyatının əli ilə Berlində xaincəsinə qətlə yetirilmiĢdir.
Əd:. N ə z ir l i ġ., Arxivlərin sirri açılır, B., 1999; Rəhmanzadə F., Yol, B., 1994.
KAZIMBƏYLĠ Qu lamhüseyn bəy (?-?)- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Parlamentinin deputatı. Azərbaycan
Milli ġurasımn "Azərbaycan Məclisi-Məbusanının təsisi haqqında qanun "una (1918, 19 noyabr) əsasən, Parla ment
üzvü seçilmiĢdir. "Müsavat" və bitərəflər fraksiyasına daxil idi.