Redaks ġya heyəTĠ
Yüklə 7,09 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- KUBAN RESPUBLĠKASI
- KUS TAR NEFTÇIXARANLARIN B ĠRLƏġ MĠġ ĠTTĠFAQI
95
Kırm höku məti Krımın müstəqilliyin i möhkəmləndirməyə çalıĢır, onun Ukraynaya birləĢdirilməsinə qarĢı çı- xırdı. Bu məqsədlə həm Os manlı dövləti, həm də Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti ilə əlaqələr yaradılırd ı. A zərbaycan Cü mhuriyyəti Höku məti də Krımın müsəlman türk əhalisin in müstəqillik uğrunda mübarizəsini dəstəkləyir, ona mü mkün olan bütün vasitələrlə yardım göstərirdi. Bu məqsədlə Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Krım höku məti yanında diplomatik nü mayəndəlik yaratmıĢdı. Lakin 1918 il noyabrın 16-da M.Su lkev için höku mət kabinəsi istefa verd i. Krıma ingilis-fransız hərb i qüvvələri çıxarıld ı. Krımı Rusiyanın tərkibində saxlamaq mövqeyindən çıxıĢ edən qüvvələr keçmiĢ Du ma üzvü S.Krımın baĢçılığı ilə yeni höku mət təĢkil etdilər. Krım tatarları bu hökumətdə təmsil olun madıqları üçün özlərinin ayrıca höku mətin i (Direktoriya) və parla mentini (Məclisi-məbusan) yaratdılar. Hə m S.Krım höku mət kabinəsi, hə m də Denikin ordusu komandanlığı Krım tatarlarının bu dövlət qurumlarına düĢmən münasibəti bəsləyirdi. 1919 il fevralın 23-də ağqvardiyaçı zabitlər tatar parla mentin in iclaslarının keç irildiy i binaya so xularaq, Direktoriyanın bütün s ənədlərini müsadirə etdilər. M illi Firqə fəa lla rı həbs olundu, "Millət" qəzeti redaksiyası dağıd ıld ı. Krım tatarlarının bəzi liderləri, o cü mlədən general Məmməd bəy Sulkeviç repressiyadan qurtulmaq üçün Azərbaycana pənah gətirdi və baĢ qərargah rəisi vəzifəsində Azərbaycan Cümhuriyyətinin ordu quruculuğunda fəal iĢtirak etdi (ba x hə mç inin Sulk eviç Məmməd bəy).
Исторические судьбы крымских татар, М., 1992.
Ye katerinodar (indiki Krasnodar) Ģ əhəri idi. Kuban vilayəti 1860 ildə ġima li Qafqazın Rusiya tərəfındən iĢğalı za man ı həyata keçirilən inzibati islahat nəticəsində yaradılmıĢdı. Be lə ki, 19 əsrin 60-c ı illərində çarizmin müstəmlə kəçilik siyasətinə boyun əyməyən Kubanın yerli - dağlı xa lqları, xüsus ən adıqlar kütləv i surətdə Os manlı dövlətin in əra zisinə köçüb getdilər. Əvəzində Kubana Ukrayna və Don kazakları gətirilib yerləĢdirild i və demoqrafık vəziyyət kəskin Ģəkildə dəyiĢdirild i. 19 əsrin 70-ci illərin in əvvəlində Kubanda cəmi 87 min adıq qalmıĢdı ki, bu da bütün vilayət əhalisinin 6 faizinə bərabər idi. 1871 ildə burada mü lki idarəçilik tətbiq edildi, hərb i dairələrin yerinə Yeysk, Temrük, Ye-katerinodar, Maykop və Bata lpaĢa qəzaları təĢkil edildi. 1916 ildə Kubanda 2,9 milyon əhali yaĢayırdı və onun 1,4 milyonu və ya 43 faizi ka zak idi. 1917 ilin noyabrında Yekaterinodarda Kuban Qanunverici Radası (parlamenti) toplandı və müstəqil Kuban hö- ku mətinin yarandığ ını e lan etdi. Kubanın müstəqilliyi uğrunda ardıcıl mübarizə aparan L.Bıç höku mətin sədri seçildi. Kuban Respublikası Rusiya bolĢevik hakimiyyətinə qarĢı qətiyyətlə çıxıĢ edirdi və bu məqsədlə 1918 ilin ma rtında A.Denikinin könüllü ordusu ilə ittifaq bağlamıĢdı. Lakin Kuban höku məti və Radası, eyni zamanda, Denikin in Rusiya imperiyasını bərpa etmək uğrunda apardığı böyük dövlətçilik siyasətinə də qarĢı çıxırdı. Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti Kuban Respublikasının müstəqilliyin i müdafıə edirdi və onunla dip lo matik əlaqə yaratmıĢdı (bax
bəyov 1919 il iyunun 11-də Yekaterinodardan Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyətinin Xaric i ĠĢlər Na zirliy inə göndərdiyi mə lu matda bildirirdi ki, Kuban höku məti Denikinin "vahid və bölünmə z Rusiya" yarat maq cəhdinin qarĢısını a lmaq üçün Don, Terek, Kuban, Dağıstan, Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan dövlətlərinin konfransını çağırmağı təklif etmiĢdir və Kuban kazakları denikinçilərlə birlikdə yalnız Qırmızı orduya qarĢı döyüĢmək n iyyətindədirlər. Kuban nümayəndəliyi Paris sülh konfransında (1919-20) öz respublikasının müstəqilliy ini müdafiə edir və keçmiĢ Rusiya imperiyası ərazisində yaranmıĢ yeni dövlətlərlə eyni mövqedən çıxıĢ edird i. 1919 il oktyabrın 8-də Kuban nümayəndə heyətinin baĢçısı L.Bıçın da imzaladığı və Paris sülh konfransının sədri J.B.Klemansoya təqdim olunmuĢ bəyannamədə bu dövlətlərin müstəqilliklərinin dərhal tanın ması məsələsi qald ırılmıĢdı. Kuban Respublikasının müstəqillik uğrunda mübarizəsi Den ikin ordusu tərəfındən boğuldu. 1919 ilin noyabrında Kuban Radasının üzvləri həbs edildi, onların lideri A.Kalabu xov isə edam olundu. 1920 ilin martında Yekaterinodar Qırmızı o rdunun əlinə keçdi və beləliklə, Kuban Respublikasının varlığına son qoyuldu. Əd.: Азербаиджанская Демократическая Республика (1918-1920). Внешняя политика (дакументы и материалы), Б., 1998; Ладоха Г., Очерки гражданской войны на Кубани, Краснодар, 1923; Сухоруков В. Т., XI армия в боях на Северном Кавказе и Нижней Волге (1918- 1920 гг.), М., 1961.
ġurasının "Azərbaycan Məclisi-Məbusanının təsisi haqqında qanu” una (1918,19 noyabr) əsasən, alman koloniyasından Cü mhuriyyət Parlamentin in tərkibinə daxil edilmiĢdi. Parlamentdə Milli azlıqlar fraksiyasının üzvü idi.
KUS TAR NEFTÇIXARANLARIN B ĠRLƏġ MĠġ ĠTTĠFAQI - Azə rbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə fəaliyyət göstərmiĢ qeyri-höku mət təĢkilat ı. Əsası Azərbaycan Xalq Cü mhuriyyəti dövründə, 1919 ildə qoyulmuĢdu. Yaradılması ideyası Fevral inqilabına (1917) qədər də mövcud olmuĢ, lakin 1916 ildə çar höku məti tərəfindən qəbul edilmə miĢdi. Ġttifaq m sədri Nəcəfqulu Vəliyev, idarə heyətinin üzvlə ri Mirzağa Atababayev, Orucəli Babayev, Səfə r Mir Mövsümov, Yevsey Tatarenko idilər. Əsas məqsədi neft hasilatına olan ehtiyacları, kustar neft istehsalını qanunvericilik əsasındaqaydaya salmaq haqqında müvafıq mürac iətlə r ed ilməsi, neft ba zarının vəziyyətinin öyrənilməsi, əməyin təhlükəsizliyin i təmin edən müvafıq tədbirlərin və texniki qaydalann iĢlənib hazırlan ması, ittifaq ın fəaliyyət göstərdiyi ərazidə nəqliyyat yollarının Yüklə 7,09 Mb. Dostları ilə paylaş:
|