Rəyçilər: Qasımov Alış Məmiş oğlu hüquq elmləri doktoru, professor Əliyev Mayis Nəbi oğlu

OSMOR OLIYKVA 
Gömrük  siyasoli-milli  iqtisadiyyatın  müdafiəsi  vo  dövlətin  liskal 
məqsədlərinin  təmin  oluması  ü/rə,  eləcə  də  dövlətin  xarici  ticarət 
əlaqələrinin tənzimlənməsi zamanı tətbiq olunan siyasi-hüquqi, iqtisadi və 
təşkilati tədbirlər kompleksidir.' 
Gömrük siyasəti milli istehsalçıların hüquqlarının müdafiəsinə yönələn 
proteksionizm  siyasətinin  və  azad  sahibkarlığa  əsaslanan  fritredizm 
siyasətinin məqsədəuyğun şəkildə realizəsi vasitəsilə realizə olunur. 
Proteksionizm  və  fritredizm-dövlətin  gömrük  fəaliyyətinin  realizəsi 
zamanı  rəhbər  tutduğu  prinsiplərdən  ikisidir.  Onlar  və  digər  prinsiplər 
haqqında aşağıda geniş məlumat verməyə çalışacağıq. 
Dövlətin hər bir fəaliyyətinin həyata keçirilməsində prinsiplər mühüm 
əhəmiyyət  kəsb  edir.  İ3u  prinsiplər  həmin  fəaliyyətin  istiqamətlərini  və 
prioritetlərini müəyyən etməklə yanaşı, bu fəaliyyətin nə dərəcədə səmərəli 
həyata  keçirilməsini  də  şərtləndirir.  Gömrük-tarif  fəaliyyətinin  hüquqi 
tənzimlənməsinin prinsipləri dövlətin rəhbər tutduğu gömrük siyasətindən 
asılı  olaraq  fomıalaşır.  liər  bir  dövlət  öz  iqtisadi  səviyyəsindən, 
maraqlarından, büdcə quruluşundan və bir çox başqa amillərdən asılı olaraq 
özünə ən sərfəli olan prinsiplərlə gömrük - tarif fəaliyyətini həyata keçirir. 
T.N.Troşkinanın  fikrincə,  hüquqi  tənzimlənmənin  prinsipləri  gömrük 
fəaliyyəti sferasında bütün sonrakı normayaradıcılıq fəaliyyətində bir növ 
kameıton  rolunu  oynayır,  dövlətin  gömrük-tarif  siyasəti  ilə  gömrük 
qanunvericiliyi  arasında  əlaqə  yaradır."  Bundan  başqa  bu  prinsiplər, 
məhkəmə təcrübəsində qanunlarda bu və ya digər boşluqlar meydana çıxan 
zaman mənbə kimi də istifadə olunur. 
' Молчанова О.В., Коган М.13. Таможенное дело: Учебное пособие. Ростов н/Д: 
Феникс, 2007, с. 19-20 
"  Трошкина  Т.11.  Таможешнле  платежи:  Учебно-нрашичсское  пособие.  М.: 
Городец, 2007, с. 12 
123 

---

ƏSMƏR
 ƏLIYEVA
 
Gömrük-tarif  foaliyyotinin  hüquqi  tonzimbnmosi  aşağıdakı  prinsipbr 
əsasında həyata keçirilir: 
1.
 
ümumi prinsiplər. Bu prinsipbr bütövlükdə xarici ticarət fəaliyyətinə 
nəzarət zamanı dövlətin rəhbər tutduğu prinsiplərdir; 
2.
 
xüsusi sahəvi və ya sahəbrarası prinsipbr. Bu prinsipbr göm- mk tarif 
fəaliyyətinin nisbətən xarakterik xüsusiyyətlərini aşkar etməyə imkan verir. 
Xüsusi  prinsiplərə  aşağıdakılar  aiddir:  proteksionizm;  fiskalhq;  gömrük 
ödəmələrinin  tətbiqinin  aşkarlığı;  gömrük  ödəmələri  sferasında 
dövbtbrarası əməkdaşlıq və s. 
Gömrük  hüquq  nonnalarınm  kompleks  xarakterli  olduğu  nöqteyi- 
nəzərindən  yanaşaraq  hüquq  ədəbiyyatında  belə  hesab  olunur  ki,  bu 
prinsiplərin  bir  hissəsi  inzibati  hüquq,  digər  hissəsi  isə  maliyyə  hüquq 
xarakterli  prinsiplərdir.  İnzibati  hüquqi  prinsiplərə  dövlətin  iqtisadi 
maraqlarının qorunması və s. aiddirsə, fiskalhq prinsipi sırf maliyyə hüquq 
xarakterli münasibətlərdə tətbiq olnunan prinsipbrdəndir.' 
Gömrük ödəmələrinin yığılması ilə bağlı dövlət fəaliyyətinin hüquqi 
tənzimlənməsinin ümumi prinsipləri aşağıdakılardır: qanunçuluq; 
xarici ticarət fəaliyyətinin vahidliyi; 
ədalətlilik; 
beynəlxalq hüquq normalarının üstünlüyü; xarici ticarət fəaliyyəti 
iştirakçılarının bərabərliyi; xarici ticarət fəaliyyəti iştirakçılarının hüquq və 
azadlıqlarının dövlət müdafiəsi; 
dövlətin gömrük ərazisinin vahidliyi; 
ixrac nəzarəti siyasətinin vahidliyi; 
dövlətin xarici ticarət fəaliyyətini tənzimlənməsində tətbiq etdiyi 
tədbir vasitələrinin vahidliyi; 
' Таможенное нрано: Учебник / Под рсд. М.М.Рассолова, 
М.:ЮИИТИ-ДЛМЛ, 2007, е. 123 
124 
ЕД.Эриашвили. 

---

ƏSMƏR
 ƏLIYEVA
 
dövlət orqanları tərəfindən xarici ticarət fəaliyyətinə əsassız 
müdaxilə hallarının yolverilməzliyi; 
dövlətin xarici ticarət fəaliyyətinin tənzimlənməsində iqtisadi 
tədbirlərin üstünlüyü və s.' 
Qeyd  edək  ki,  ədəbiyyatlarda  bu  prinsiplərin  siyahısı  müəlliflərin 
mövqeyindən  asılı  olaraq  bir  qədər  do  uzadıla  bilər.  Lakin  hər  bir  halda 
bütün müəlliflər tərəfindən qəbul edilən əsas prinsiplər yuxarıda göstərilən 
prinsiplərdir.  Ümumiyyətlə,  göstərmək  lazımdır  ki,  gömrük  ödəmələrinin 
yığılması ilə bağlı dövlət fəaliyyətinin hüquqi tənzimlənməsinin prinsipləri 
bu sahəni tədqiq edən alimlər tərəfindən ən az işlənilən məsələlərdən biridir. 
Bu  sahədə  tədqiqat  aparan  mütəxəssislər  ya  bu  sualın  üzərindən  sükutla 
keçməyə üstünlük verirlər, ya da çox səthi olaraq bir neçə prinsipin adını 
çəkməklə  kifayətlənirlər.  Lakin  qeyd  etmək  lazımdır  ki,  hər  bir  sahədə 
olduğu kimi gömrük tarif fəaliyyətinin həyata keçirilməsində rəhbər tutulan 
prinsiplərin  dairəsi  və  təbiəti  bu  fəaliyyətin  istiqamətlərindən  və 
səmərəliliyindən  xəbər  verir.  Buna  görə  də  bu  prinsiplər  nəzəriyyədə 
mükəməl işlənilməli və tədqiq olunmulidıii 
Fikrimizcə,  xüsusi  prinsiplərin  də  siyahısı  dəqiq  deyil  və  həmin 
prinsiplərin  məzmunu  konkret  dövlətin  gömrük-tarif  siyasətindən  asılı 
olaraq dəyişir. 
Xüsusi  prinsiplərin içərisində  proteksionizm  prinsipi xüsusi  yer tutur. 
Qeyd  edək  ki,  gömrük-tarif  fəaliyyətində  proteksionizm  həm  də 
gömmk-tarif tənzimlənməsinin funksiyası kimi do qəbul edilir. Bos gömrük 
proteksionizmi  dedikdə  nə  başa  düşülür?  Onun  dövlət  üçün  əhəmiyyəti 
nədən ibarətdir? 
Molumdur ki, gömrük hər bir dövlətin struktur elementi kimi çıxış edir. 
O, dövlət yaranandan bəri mövcuddur. Mələ lap qədimlərdən 
' Таможенное право: Учебник / Под рсд. М.М.Рассолова, 
М.:Ю}ШТИ-ДАНА, 2007, с. 28-30 
125 
[.Д.Эрианшили. 

---