Eləcə də güclü kadr potensialı, yüksək intellektə malik ziyalıları, görkəmli
alimləri ilə respublikamızda ad-san qazanmıĢdır. Əməyə bağlılıq, halal zəhmət də
füzulilərin həyat tərzi olmuĢdur. Bu torpağın yetirməsi ġamama Həsənova iki dəfə
Sosialist Əməyi Qəhrəmanı adına layiq görülmüĢdür. Ġslam Rzayev və Qəndab
Quliyeva xalq artisti olmuĢdur. Füzulidə 300-dən aıtıq elmlər namizədi və doktoru
yetiĢmiĢdir.
Füzuli rayonu həm də yaĢı minilliklərə gedib çıxan Azıx mağarası, Quruçay
mədəniyyəti, tarixi və memarlıq abidləri ilə tanınır.
Füzuli rayonu 23 avqust 1993-cü ildə Ermənistan silahlı qüvvələri
tərəfındən iĢğal olunmuĢdur.
1994-cü ildə aparılan uğurlu hərbi əməliyyatların sayəsində rayonun 80
yaĢayıĢ məntəqəsindən 23-ü azad edilmiĢ, 54 minə yaxın füzulili doğma yurd-
yuvalarına qayıtmıĢdır. Bununla belə hələ də 50 mindən çox məcburi köçkün Bakı
Ģahəri və Respublikamızın 50 Ģəhər və rayonunda məskunlaĢıb. Füzulidə bu gün
ermənilər zəbt etdiyi torpaqlarımızda ekoloji terrorla yanaĢı, rayonun XII əsrə
gedib çıxan qəbristanlığını, XVII əsrə aid Mirəli türbəsini, Cəlil türbəsini, XIX
əsrdə tikilmiĢ məscidi, Ġmamzadə türbəsini və qədim körpüləri darmadağın edərək
vandallıq etmiĢlər. Qeyd edək ki, Qarabağ savaĢında Füzuli rayonundan 1100-dən
çox Ģəhid, 1550 nəfər əlil, 181 nəfər itkin düĢmüĢdür. Füzuliyə erməni təcavüzü
nəticəsində 36361 nəfər uĢaq zərər çəkmiĢ, onlardan 155 nəfəri yetim qalmıĢdır. 8
nəfər Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı adına layiq görülmüĢdür.
Müharibənin əsas ağırlığını Qacar, Divanlılar, Yuxarı Veysəlli, AĢağı
Veysəlli, Qaradağlı, Üçbulaq, ArıĢ, Qoçəhmədli, Cuvarlı, Güzdək, Gorazıllı,
Cəmilli, Dilağarda, Yağlıvənd, GovĢad, XələfĢə, Mollavəli kəndlərinin əhalisi
çəkmiĢlər.
Hazırda rayonun iĢğaldan azad olunmuĢ ərazisində 1 Ģəhər (Horadiz), 11
qəsəbə, 21 kənd vardır. Qəsəbələrdən 11-i respublika Prezidentinin Fərmanları ilə
Dövlət Neft fondundan ayrılmıĢ vəsait hesabına iĢğaldan azad olunmuĢ ərazidə
salınmıĢdır.
COĞRAFĠYASI
Füzuli Qarabağ dağ silsiləsinin cənub Ģərq ətəklərindən Araz çayına qədər
maili düzənlik və alçaq sahələri əhatə edir. Cənub-qərbdə Cəbrayıl, Ģimalda
Xocavənd, Ağcabədi, Ģərqdə Beyləqan rayonları və cənubda Araz çayı boyunca
Ġranla həmsərhəddir. Ərazisi 1386 kv. km.dir. Əhalinin sayı 111,9 min nəfərdir
(01.01.2009).
Rayon ərazisindən axan Quruçay, Köndələnçay, Qozluçay, Çərəkən
çayları Araz hövzəsinin çaylarıdır.
Köndələnçay Arazın sol qoludur. Xocalı, Xocəvənd və Füzuli rayonları
ərazisindən axaraq Bala Bəhmənli kəndinin yaxınlığında Araza tökülür. Uzunluğu
89 km, hövzəsinin sahəsi 594 kvadrat km.dir. BaĢlanğıcını Qarabağ vulkanik
yaylasındakı Çaxmaqdağdan (1780 m) səthə çıxan bulaqlardan alır. Ən böyük
qolu, soldan Keçəlçay (uzunluğu 29 km) hesab edilir.
Axımı əsasən yağıĢ (59%) və yeraltı (29%), qismən də qar (12%)
sularından əmələ gəlir. Yazda (mart-may aylarında) yağıĢ suları çayda daĢqın əmələ
gətirir. Bəzi illərdə payız yağıĢları da kiçik daĢqınlar yaradır. DaĢqın dövründə illik
axım həcminin 60-70%-ə qədəri keçir. Çayın orta illik su sərfi 0,55 kub m/san-dir.
Bunun da 45%-i yaz, 22%-i yay, 17%-i payız, 16% -i isə qıĢ fəslində axır. Ġntensiv
suvarma dövründə (iyul, avqust aylarında) keçən axım illik axım həcminin 3-5%-ni
təĢkil edir. Orta illik asılı gətirmələri 0,82 kq/san, orta lillənməsi isə 1210 q/kub
m.dir. Suyunun orta minerallaĢması 300-500 mq/1 olmaqla hidrokarbonatlı-
kalsiumludur.
Köndələnçaydan suvarma iĢlərində səmərəli istifadə etmək məqsədilə
Füzuli rayonu ərazisində çayın üzərində su tutumu 2 mln kub m, Yağlıvənd kəndi
yaxınlığında 4 mln kub m olan su anbarları yaradılmıĢdır.
Quruçay Arazın sol qoludur. Xocavənd və Füzuli rayonları ərazisindən
axır. Uzunluğu 82 km, hövzəsinin sahəsi 512 kvadrat km.dir. Suyunun çox
hissəsini yağıĢ (75-80% ) sularından alır. Çayda əsas daĢqın yazda olur. Bu dövrdə
i l l i k axım həcmindən 30-35 dəfə çox olur. Ġyul-avqust aylarında çayın suyu çox
azalır, bəzi illərdə isə tamamilə quruyur. Payız fəslində yağan yağıĢlar kiçik
daĢqınlar əmələ gətirir.
Orta illik su sərfı 6,85 kub m/san-dir. Ġllik axımın 26%-i yazda, 41%-i
yayda, 21%-i payızda, 12%-i isə qıĢda keçir. Orta illik asılı gətirmələr sərfi 21.9
kq/san, lillənməsi isə 3200 q/kub m-dir. Suyu hidrokarbonatlı-kalsiumlu olmaqla
300 mq/1 minerallaĢmaya malikdir.
DaĢqınlar zamanı Quruçayın suyu bütünlüklə Dövlətyarlı su anbarına
axıdılır. Yay fəslində suvarma iĢlərində geniĢ istifadə olunur.
Qozluçay Arazın sol qoludur. Xocavənd və Füzuli rayonları ərazisindən
axır. Uzunluğu 28 km, hövzəsinin sahəsi 100 kvadrat km.dir. BaĢlanğıcını Kiçik
Qafqazın cənub-Ģərq yamacının 1520 m hündürlüyündən götürür. Suyunun çox
hissəsini yağıĢ suları təĢkil edir. Yalnız güclü yağıĢlar zamanı suyu Araza çatır. Daimi
axara malik deyildir.
TARĠXĠ MƏDƏNĠYYƏT
ABĠDƏLƏRĠ
Füzuli rayonu ərazisində müxtəlif dövrlərdə Qaraköpəktəpədə, Qarabulaq
kurqanlarında, GünəĢtəpədə, Quruçay sahillərində və digər yerlərdə tədqiqatlar
aparılmıĢ, Azərbaycanın qədim kökə sahib olduğu sübut edilmiĢdir. 1968-ci ilin
yayında mərhum arxeoloq-alim Məmmədəli Hüseynov tərəfindən aĢkar olunmuĢ
Dostları ilə paylaş: |