Şahin Mustafayev

 
 
 
 
64 
göst
ərməkdir. 1983-cü ildə  daha  bir  addım  irəli  atılır  -  sahil hidrotankında  300 
metr «d
ərinlik»də 6 nəfər akvanavt 31 atm təzyiq altında ilk dəfə olaraq «Hidro-4» 
eksperiment
i zamanı hidrogenlə nəfəs alırlar. 
 
«Komeks» kompaniyasının Marsel şəhərində yerləşən   
bazasındakı baromərkəzin idarəetmə məntəqəsi 
 
1985-ci il... «Komeks»  ilk  d
əfə olaraq, 6 akvanavtdan ibarət qrupla «Hidro-5» 
eksperiment
i  zamanı  450  metr  «dərinlik»də  hidrogen, helium və  oksigen  qazların 
dan hazırlanmış nəfəsalma qaz qarışığı - hidroleoksdan istifadə edir. Eksperimentin 
n
əticələri 400-600 metr dərinliklərdə  nəfəsalmada  hidroleoksdan istifadə  etməklə 
suyadalmaları həyata keçirməyin mümkünlüyü ümidini yaradır. 
Lakin  hidrogend
ən istifadənin sənaye  dalğıc  işlərində  mümkünlüyünü sübut 
etm
ək üçün daha dərindən tədqiqat işlərinin aparılması tələb olunurdu. Bu məqsədlə 
1986-
cı  ildə  100-ə  qədər  siçanla 1300-2000 metr dərinliklərə  11 dalma  həyata 
keçirirl
ər.  Bu təcrübələr zamanı  nəfəsalma  üçün hidroks üçün dərinlik  həddinə 
1500 metr, hidroleoks üçün is
ə 2000 metrə çatmaq olur. 
Bütün bu apa
rılmış  təcrübələr zamanı   müəyyənləşdirildi ki, hidrogendən 
istifad
ə etməklə nəfəsalma zamanı;   

---

 
 
 
 
65 
1. Yüks
ək Təzyiqin Əsəb Sindromu zəifləyir və bezi  hallarda  demək olar yox 
olur;   
2. 
Dalğıcın hiss olunacaq dərəcədə nəfəs alması yüngülləşir və nəticədə onun 
əmək qabiliyyəti artır. 
 
531 metr d
ərinlikdə akvanavtın dalğıc «zəngi»ndən çıxışı 
Ümidverici  n
əticələr  «Komeks»! o dövr üçün çox cəsarətli  sayılan  daha  bir 
addım atmağa - açıq dənizdə real iş şəraitində  tədqiqat işlərini davam etdirmək 
q
ərarını  verməyə  sövq edir və  o, 1988-ci il 22 fevraldan 23 marta qədər davam 
ed
ən müddət  ərzində  «Hidro-8»  eksperimentini həyata keçirir.  Aralıq  dənizində 
«Komeks» 
kompaniyasına məxsus «Oreliya» gəmisində yerləşən Saturasiya Dalğıc 
Kompleksind
ən  istifadə  etməklə, 6 nəfər  akvanavtdan (onlardan 4 nəfəri 
«Komeks»d
ən, 2 nəfəri isə HDQ-dən idi) ibarət qrup 520 və 534 metr dərinliklərdə 
6 sutka müdd
ətində  dalğıc  işlərini yerinə  yetirir.  Akvanavtların    dərinliyə 
uyğunlaşması prosesi 
  (kompressiya) 5 sutka, d
ərinlikdəki  6  sutkalıq  işdən sonra normal vəziyyətə 
uyğunlaşma  prosesi  (dekompressiya)  isə  18  sutka təşkil  edir.  Nəfəsalma üçün 
kompressiya  zamanı  250  metrə  qədər helioksdan, qalan müddətdə  isə 
hidroleoksdan  istifad
ə  edilir.  Eksperiment  müddətində  akvanavtların    su  mühitinə 

---

 
 
 
 
66 
çıxışı  6  dəfə  olmaqla 27 saat təşkil  etmiş,  akvanavtlardan bir nəfəri 531 metr 
d
ərinlikdə  4 saat su mühitində  işləməklə  o dövr üçün rekord müəyyənləşdirmiş, 
dekompressiya 50 d
əqiqəyə 1 metr olmaqla 250 metrə qədər hidroleoksdan, daha 
sonra is
ə helioksdan istifadə etməklə həyata keçirilmişdir. 
Layih
ənin həyata keçirilməsindən ötrü 33 milyon Fransa frankı xərclənmiş, 50 
n
əfərdən çox heyət cəlb edilmiş, 20000 kub metr sıxılmış qazdan, çəkisi 200 tondan 
artıq  sualtı  avadanlıqdan,  sualtı  proseslərin fasiləsiz  müşahidə  edilməsi üçün 
hey
ətsiz sualtı aparatdan istifadə edilmişdir. 
«Komeks» 
əldə  olunmuş  nailiyyətlərlə  kifayətlenməyərək, bu sahədə 
t
ədqiqatların ı daha da dərinləşdirir və 2 noyabr - 15 dekabr 1992-ci ildə Marsel 
şehlərindəki  baro-mərkəzdə  «Hidro-10»  eksperimenti  çərçivəsində  insanın 
hidrogenl
ə nəfəs almaqla dalma həddini müəyyənləşdirir. Baro-mərkəzdə yerləşən 
hidrotankda 2 noyabr 1992-ci il tarixd
ə  3  nəfərdən  ibarət akvanavt qrupu ilə 
eksperiment  h
əyata keçirilməyə  başlandı.  19  noyabr  1992-ci il tarixdə  650 metr 
«d
ərinlik»də  akvanavtlardan  ikisi yuxusuzluqdan və  iştahalarının  itməsindən 
şikayətləndikləri üçün bu «dərinlik»də qalmalı olurlar, 3-cü akvanavt isə 20 noyabr 
1992-ci il tarixd
ə 701 metr(ü!) «dərinliyə» çatır və bu «dərinlik»də 3 saat işləyir. 
Bu, dünya rekordu idi v
ə bu rekord bu gün də qüvvədədir. 
«Komeks» 
kompaniyası 1991-ci ildə özünün 30 illiyini qeyd edən zaman Anri 
Deloz  «
Qabaqcıl nailiyyətlər insanı» adına layiq görülür. Bu kompaniya mövcud 
olduğu  dövr  ərzində  tədqiqat işləri ilə yanaşı, geniş  istehsal  fəaliyyəti ilə  də 
m
əşğul olmuşdur. 
 

---

 
 
 
 
67 
 
«Əli Əmirov» gəmisi 
Dün
yanın  20-dən çox ölkəsinə, o  cümlədən  Azərbaycan  Respublikasına  da 
(Az
ərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinə məxsus «Əli Əmirov» gəmisində, 
«Kaspmorneft»,  «
Şelf-1»  və  «Şelf-2»  Yarımdalma  Qazma  Qurğuların  da  yerləşən 
kompleksl
ər), ixrac edilmiş 50-dən çox Dərinlik Dalğıc Komplekslərini, 100-dən çox 
hey
ətsiz sualtı aparat, bir neçə sualtı qaynaq kompleksi, sualtı qayıqlar («Komeks» 
dünyada kommersiya reysl
əri edən yeganə 43 sərnişin götürən və 50 metr dərinliyə 
en
ə bilən şəffaf akril gövdəyə malik sualtı qayığı inşa etmişdir.   
Sualtı  qayıq  «Sibas»  bu gün də  Nitsa yaxınlığında  istismardadır),  monobarik 
aparatlar, atom s
ənayesində  istifadə  olunan robotlar, tibb sənayesində  istifadə 
olunan barom
ərkəzlər, dalğıc geyim dəstləri və s. digər avadanlıq və ləvazimatları 
istehsal etmiş və etməkdədir. «Komeks» kompaniyasının istehsalı olan «Əli Əmirov» 
g
əmisində yerləşdirilmiş 200 metrə qədər  dərinlikdə dalğıc işlərini  yerinə yetirən 
DDK,  60 metr
ə  qədər  dərinlikdə  sualtı-texniki  işləri  yerinə  yetirmə  qabiliyyətli 
Mobil Dalğıc Kompleksi və bir çox digər suyaenmə vasitələri, dalğıc avadanlıq və 
l
əvazimatları,  geyim  dəstləri Xəzər Dəniz  Dalğıc  Qəza Xilasetmə  İşləri  İdarəsi 
t
ərəfindən bu gün də istifadə olunmaqdadır. 
Bel
əliklə, biz  saturasiya (doyma) üsulu ilə  sənaye  dalğıc  işlərinin yerinə 
yetirilm
əsini və  bu  işlərin  iqtisadi  baxımdan  səmərəliliyinin təminatmı  verən 

---