Selçuk iletiŞİM

Bilgi İletişim Teknolojileri ve Ütopyan Bakış Açısı  (5-19)
15
lamacıları ve grafik tasarımcıları günümüzde
saat başı ya da gün başına ücret almakta ve
şirket çalışanlarından daha fazla para kazan-
maktadır.
3.  Yeni İşgücü: Kadınlar
Endüstri toplumlarında işgücünün büyük bir
çoğunluğunu erkekler oluşturmaktaydı. Ancak
artık kas gücünden çok bilginin ön planda
olduğu bilgi toplumunda kadınların da en az
erkekler kadar iş alanlarında yer aldıkları ve
hatta birçok şirketin başında ve üst yönetimle-
rinde olduğu görülmektedir.
Megatrends 2000 adlı kitabın yazarı ve aynı
zamanda ütopyan bir bakış açısına sahip John
Naisbitt, bilgi toplumunun getireceği en önemli
değişimlerinden birinin de kadınlar üzerinde
olacağından söz etmiş ve “kadınlar endüstri
çağında ağırlıklarını hissettirememiş olabilirler;
ne var ki geleceğin endüstrilerindeki yerlerini
şimdiden almışlardır” (Naisbitt ve Aburdene
1990: 205) demiştir.
Küreselleşmenin yaşanan gelişim, değişim ve
yenilikleri tüm dünyaya teknolojik gelişmeler
sayesinde yaydığı ve dünyayı etkilediği söyle-
nebilir. Feminizmin tüm dünyaya yayılması ve
etkilerinin hissedilmesi de bilgi iletişim tekno-
lojilerinin ve küreselleşmenin etkilerinin bir
örneği niteliğindedir.
1980’li yıllar tüm dünyada feminist hareketle-
rin etkileri görülmeye başlamıştır. Çünkü femi-
nizm sadece birkaç ülkenin değişimini hedefle-
yen bir olgu değildir. Feminizm, dünya çapında
gerçekleşen uluslararası dinamik bir olgudur
(Giddens 2001: 136). Daha sonraki yıllarda
olgunlaşmaya başlayan feminist hareketler,
yavaş yavaş amacına ulaşmaya ve birçok insan
tarafından anlaşılmaya başlamıştır. Süreç aynı
zamanda kadınlara iş olanaklarını da arttırmış
ve birçok işveren cinsiyet ayrımı yapmadan
maaş ve ikramiye vermeye başlamıştır (Craig
1998: 12).
80’li yıllarda yavaş yavaş oturmaya başlayan
feminist hareketler sonucu kadınlara iş olanak-
larının arttırılması ve birçok işverenin cinsiyet
ayrımı yapmadan maaş ve ikramiye vermeye
başlanmasının etkisi ile kadınların istihdam
oranı artmıştır. Amerika’da 2002 yılında yapı-
lan nüfus sayımına göre, her beş kadından üçü
çalışma hayatındadır. 1985 yılında şirketlerde
çalışan kadın müdürlerin oranı tüm müdürlerin
üçte biri iken 2002 yılında bu oran yarı yarıya
haline gelmiştir. 500 en büyük anonim şirke-
tinde çalışan kadın memurların oranı 1983
yılında %12.5 iken bu oran 2002 yılında %16
olmuştur. Büyük anonim şirketlerin %16’sında
kadınlar, şirket içinde yer alan takımların baş-
kanlığını yapmakta ve onları yönetmektedirler.
Ayrıca kadınlar yavaş yavaş erkeklere atfedilen
görevlere de sahip olmaya başlamışlardır. Ör-
neğin, her 100 elektrikçiden ikisi ve 100 uçak
teknisyeninden biri kadındır. Ayrıca kadınlar
günümüzde çok-uluslu şirketlerin başında da
yer almaktadırlar. Örneğin; Avon, Hewlett-
Packard, Lucent, Kraft, Xerox gibi şirketlerin
CEO’ları kadındır (Kanner 2003: 12).
4.  Global Topluluklar
Bilgi iletişim teknolojileri sayesinde siber
uzayda halka açık yeni alanlar yaratılmaya
başlanmıştır. Bu da bilgi iletişim teknolojileri-
nin bilgi toplumunda yarattığı bir diğer yeni
kavramı ortaya koymaktadır: ‘Global topluluk’.
Bu yeni global topluluklar dijital şebekeler
sayesinde oluşturulmuştur (Hamelink 1998: 1-
2).
Dünyanın her yerinde üyelerinin olduğu bu
topluluklar internette yarattıkları dünyalarında
buluşmakta, fikirlerini paylaşmakta ve ideoloji-
lerini bu şekilde yaymaya çabalamaktadırlar.
Daha çok gelişmiş ülkelerin öncülük ettiği bu
topluluklara kadın organizasyonları, feminist
gruplar, insan hakları toplulukları, hayvan
severler gibi örnekler verilebilir.
5.  Yeni Tüketiciler ve Değişen Medya
Nicholas Negroponte’ye göre, bilgi toplumla-
rında ve ilerisinde ne eski tüketiciler, ne eski
reklamcılık sektörü ne de eski medya kalacak-
tır. Negroponte, yeni tüketicilerin oluşumu ve
bildiğimiz reklamcılığın ölümü ile ilgili şunları
söylemektedir: Yakında evlerimiz çok akıllı
makineler ile dolu olacak. Her şey barkodlu
olacak. Her tüketicinin evinde 5000 ile10000
arasında aktif akıllı makine olacak ve bu maki-
neler birbirleri ile etkileşim içinde olacaklar.
İnsanlar zamandan kazanmak için bu makinele-
re komut verecekler ve bu makineler insanların
ihtiyaç duydukları ve satın almak istedikleri
ürünleri internetten bulacaklar. Bu durumda da

---

Selçuk İletişim, 5, 3, 2008
16
reklamcılık sektörü değişecek. Artık reklamcı-
lar insanlara değil, insanlar yerine alış veriş
yapan makineleri kendilerine hedef kitle olarak
seçecekler. Ayrıca reklamlar her an tüketicinin
karşısına çıkamayacak. Tüketici ancak isterse
reklamların yer aldığı paralı kanalları satın
alacak ve istediği reklam mesajlarını izleyecek.
İzinli pazarlama ve doğrudan pazarlama etkili
olacak (Watts 2006).
Negroponte’ye göre, bu çağda evlerin her ye-
rinde kablosuz internet olacak ve tüm aletler
birbirleri ile etkileşim içinde olacak. Sokaktaki
reklam panoları tüketiciler ile konuşuyor ola-
cak, hatta tost makineleri bile ekmek bayat
olduğunda konuşarak haber veriyor olacak.
Negroponte’ye göre, bu çağ medya anlayışının
da değişeceği çağdır. Artık insanlar hazır ola-
rak önlerine gelen haberleri almak istemeye-
cekler ve gelişmiş teknolojik olanaklar saye-
sinde bilgiyi iletişim sistemlerinden kendileri
çekerek alacak ve dijital aletlerin yardımı ile
kendi gazetelerini yaratacak ve tarayıcılardan
geçirerek kendi gazetelerini düzenleyeceklerdir
(Engleman 1995: 965).
Bu çağda haberler tamamı ile internet tabanlı
olacaktır. Gazeteler de internette olacak ve
yazıları saydam, iletken ve dirençli mürekkep-
ler ile yazılması yerine ink-jet yazıcılar saye-
sinde hemen çıktısı alınıp elde okunabilecektir.
Televizyon neredeyse tamamı ile internete
geçecek ve 15 yıldan daha az bir zamanda
insanlar seçim sonuçları ve spor haricinde
hiçbir şeyi televizyondan izlemeyecek durumda
olacaklardır. Televizyon kanalları da artık
internette yar alacak ve kanalların çoğu ürün
satın alınabilen kanallar olacaktır (Watts 2006).
6.  Teknopyanlar
BİT üzerine olan ütopyan bakış açılarının yeni
çağ toplumları ve bu toplumlarda yaratacağı
yenilikleri inceledik. Ancak yeniçağın yeni
ütopyan bakış açıları yaratacağı da söylenmek-
tedir. Bu bakış açılarına sahip grubun yeni adı
da yeniçağda ‘teknopyen’ (technopian) olarak
değişecektir. Bu grup kendilerine
‘transhumanities’ adını vermektedir. Bu terimi
de ‘insanüstü’ olarak tanımlamaktalar.
Transhumanistler mantık, bilim ve teknoloji
sayesinde kendilerini sosyolojik, psikolojik ve
zihinsel olarak daha iyiye götüreceklerini dü-
şünmektedirler (Mitchell 2003: 1). Günümüzde
www.transhumanism.com adlı bir siteleri olan
topluluğun 3762 tane üyesi bulunmaktadır.
Bilgi iletişim teknolojilerinin toplumları gelişti-
receği düşüncesi eski yıllara dayanmaktadır.
Ancak transhümanistler toplumların teknoloji
sayesinde gelişimlerine kendileri de katkıda
bulunacaklarını iddia etmektedirler. ‘Techopia’
larını insanları makineler ile birleştirerek sen-
dikalaştıracaklarını düşünmektedirler. Günü-
müzden 2050 yılına kadar bilgisayar hızlarının
ve bilişimsel dilbilimin gücünün gelişeceğini
ve yapay zekânın insan zekâsını geçeceğini
düşünmektedirler. İnsanların hayatta kalabil-
mesinin tek yolu onlara göre; insanların maki-
nelerle bütünleşmesidir. Transhumanistler
insan vücudunun ve sınırlamalarının onlar için
bir hapishane olduğunu ve bu sınırların üste-
sinden gelmeleri gerektiğini düşünmektedirler.
Transhumanistler kendilerince sonsuz özgürlü-
ğü temsil ettiklerini düşünmektedirler (Mitchell
2003: 1).
SONUÇ
Bilgi iletişim teknolojileri 1970’li yıllardan
itibaren çok hızlı bir gelişme göstermeye baş-
lamış ve bu gelişim tüm dünyaya yayılmıştır.
Dünya çapında etkileri görülmeye başlayan
bilgi iletişim teknolojileri üzerine o yıllarda
pek çok tartışma yapılmıştır ve günümüzde de
halen yapılmaktadır. Bu tartışmaların iki tarafı
bulunmaktadır; ütopyanlar ve distopyanlar.
Olumlu tarafı temsil eden ütopyan bakış açıları,
bilgi iletişim teknolojilerinin tüm dünyaya
getireceği etkilerin toplumların gelişimi için
çok yararlı olacağını düşünürken, olumsuz
tarafı temsil eden distopyan bakış açıları bilgi
iletişim teknolojilerinin getirilerine bu kadar
iyimser bakamamaktadırlar.
Çalışmanın ana konusu bilgi iletişim teknoloji-
lerine olan ütopyan bakış açıları ve bu bakış
açılarının gelecek toplumlar için neler öngör-
dükleridir. Ütopyanlar endüstri toplumunun
yok olup bilgi iletişim teknolojileri sayesinde
bir ‘bilgi evrimi’ yaşanacağını ve endüstri
toplumunun yerini bilgi toplumuna bırakacağı-
na dair düşüncelere sahiptirler. Bu toplum
Alvin Toffler’in İkinci Dalga diye adından söz
ettiği endüstri toplumlundan Üçüncü Dalga

---