Selçuk iletiŞİM

Bilgi İletişim Teknolojileri ve Ütopyan Bakış Açısı  (5-19)
11
sahip olması nedeni ile araştırmacılar ve yazar-
lar tarafından ‘bilgi toplumu’ kavramı daha
ağırlıklı olarak kullanılmaktadır (Eraut 1991:
4).
Bilgi toplumunun teorik anlamda altyapısı ilk
olarak 1973 yılında Daniell Bell tarafından
yazılan The Coming of Post-Industrial Society:
A Venture in Social Forecasting (Sanayi-
sonrası Toplumunun Gelişi: Toplumsal Tahmi-
nin Macerası) adlı kitapta ‘sanayi sonrası top-
lumu’ndan söz edilmiş ve bu toplum; enerjisini
bilgiden alan, toplumun ihtiyaç duyduğu özel-
likler ile donatılmış uzmanlardan oluşan, kişiler
arası bir oyunun geçerli olduğu ve temel üretim
sektörü hizmetlerine sahip olan bir toplum
olarak tanımlanmıştır (Kutlu 2000: 14-15).
Tablo 1: Sanayi ve Bilgi Toplumunun Karşılaştırılması
Sanayi Toplumu
Bilgi Toplumu
 Öz
 Buhar makinesi (güç)
 Bilgisayar (bellek, hesaplama, kontrol)
 Temel Fonksiyon  Fiziksel emeğin ikamesi
 Zihinsel emeğin ikamesi
 Üretim Gücü
 Maddi üretim gücü (kişi başına
sermaye artışı)
 Bilgi üretme gücü (optimum hareket-
seçim kapasite artışı)
 Ürünler
 Faydalı mal ve hizmetler
 İletişimsel bilgi, teknoloji, bilimsel bilgi
 Üretim Merkezi  Modern fabrika
 Bilgi kullanımı (bilgi ağları, veri tabanla
rı)
 Piyasa
 Yeni dünya, koloniler, tüketicinin
satın alma gücü
 Bilimsel bilgi sınırlarının, bilgi alanının
genişlemesi
 Öncü Endüstriler  İmalat sanayi (makine ve kimya
sanayi)
 Entelektüel endüstriler (iletişimsel bilgi
ve bilimsel bilgi endüstrileri
 Ekonomik Yapı  Metaekonomi (işbölümü, üretim
ve tüketimin ayrılması
 Sinerjik ekonomi (birlikte üretim ve
kullanımda paylaşım)
 Sosyo-Ekonomik
İlke
 Fiyat ilkesi (arz ve talebin dengesi) Amaç ilkesi (sinerjik ileri besleme pren-
sibi)
 Sosyo-Ekonomik
Özne
 Şirket (özel, kamu şirketleri, üçün-
cü sektör)
 Gönüllü topluluklar (yerel ve bilgi toplu-
lukları)
 Sosyo-Ekonomik
Sistem
 Sermayenin özel mülkiyeti,serbest
rekabet, kar maksimizasyonu
 Altyapı, sinerji prensibi, toplumsal yara-
rın önemi
 Toplum Biçimi
 Sınıflı toplum (merkezi güç, sınıf
ların kontrolü)
 Fonksiyonel toplum (çok merkez, oto-
nomi, fonksiyon)
 Ulusal Hedef
 Gayri safi milli refah
 Gayri safi milli tatmin
Kaynak: Kutlu, Erol (2000), Bilgi Toplumunda Kalkınma Stratejileri, Anadolu Üniversitesi
Yayınları, Eskişehir.
Bilgi toplumunun geleceğinden söz eden bir
diğer ve en önemli fütüristlerden biri de Alvin
Toffler’dir. Toffler, Üçüncü Dalga (1980) adlı
kitabında üç farklı dönemden bahsetmekte ve
her döneme de ‘dalga’ adını vermektedir. Alvin
Toffler’in Çocuklarımızın ve torunlarımızın
çok daha iyi hayat şartlarına sahip olacakları
çağ (Mark 1995) olarak tanımladığı ‘Üçüncü
Dalga’ bilgi toplumuna geçiş dönemini temsil
etmektedir. Bu bağlamda ‘Birinci Dalga’ yerle-
şik tarım kültürüne geçişi tanımlarken ‘İkinci
Dalga’ ise sanayi toplumuna geçişi temsil et-
mektedir.
Toffler’in Üçüncü Dalga’sının neden olacağı
uygarlık yani ‘bilgi toplumu’ ya da onun terimi
ile ‘Üçüncü Dalga Uygarlığı’ yeni hayat tarzla-
rını beraberinde getirecektir. Bu uygarlık bü-
rokrasileri ortadan kaldıracak, ulusal devletin
rolünü sınırlayacak, özerk ekonomilerin oluş-
masını sağlayacaktır. Ayrıca bu uygarlık eski
fabrika sistemlerinin çağdışı kalmasını sağla-
yacak yöntemler sağlayacak, her evde kişiye
özel bilgisayarlar bulunacak (gerçekten de
Toffler bu kitabı yazdıktan 3 sene sonra IBM
evde kullanılabilecek bilgisayarları piyasaya
sürdü) (Boyd 2006) ve yeni aile tarzları, oluşa-
caktır. Bu çağın insanları paranın ve iktidarın

---

Selçuk İletişim, 5, 3, 2008
12
tek elde toplanışını ortadan kaldıracak yeni
davranış  şekilleri geliştirecek ve standartlaş-
madan, merkezcilikten uzak yaşayacaklardır.
Üçüncü Dalga Uygarlığı, üretici ve tüketici
arasındaki kopukluğu ortadan kaldıracak ve her
iki tarafında birlikte olduğu bir ekonomiye
sahip olacaktır. Kısacası bu uygarlık hayata
bilgi sayesinde daha farklı bakabilecektir.
Yoneji Masuda, bilgi toplumunun bilgi iletişim
teknolojilerine yatırım yapan ve birçok özelliği
ile sanayi toplumundan ayrılan bir toplum
olduğunu söylemektedir (Kutlu 2000: 15).
Yoneji, bilgi toplumu ve sanayi toplumu arası-
daki farkları ve 2. Dalga’dan 3.’ye geçişte neler
olduğunu yukarıdaki tabloda daha açık bir
şekilde göstermiştir.
‘Bilgi toplumu’ yeni bir kavram olmayabilir
ancak teknolojik gelişmeler devam ettiği sürece
bu kavramın içeriği de gelişime uğramaktadır.
Bu değişim de insanların hayatlarının birçok
alanına etki etmektedir. BİT’nin insan hayatları
üzerinde olmakta ve olacak olan olumlu etki
alanları yeni sosyal ve kültürel kavramlar, yeni
pazar ve yatırım alanları, yeni istihdam alanla-
rı, yeni devlet yönetimleri vb.dir.
B. EKONOMİK GELİŞİM
Bilgi toplumlarında, bilgiye sahip olmanın
öneminin en fazla görüldüğü ve getireceği
olumlu gelişmelerin üzerinde en fazla konuşul-
duğu alanlardan biri ekonomidir. Yenilikler
yapabilmek ya da yeni icatlar yaratabilmek,
şirket karını arttırabilmek için bilgiye ihtiyaç
vardır ve bu bilgi ekonomik gelişimin temelin-
de yer almaktadır. Bu da ortaya yeni bir kav-
ram çıkarmaktadır; ‘bilgi-temelli ekonomi’ ve
‘global ekonomi’.
1. Bilgi-temelli ekonomi
Bilgi iletişim teknolojilerinin ekonomik gelişi-
mi sağlamadaki rolleri şu şekilde gerçekleş-
mektedir. İlk olarak bilgi toplumlarının içinde
yeni örgütler oluşmaya başlamıştır; ‘bilgi-
temelli topluluklar’. Bunlar belirli şirketler için
çalışan ve bireysel şebekeleri sayesinde bilgi
üreten ve ileten bireylerin oluşturduğu toplu-
luklardır. Bu bireyler, bilgi-temelli ekonominin
gelişimine geleneksel yapıdaki şirketlere sıza-
rak ve onlara para kazandırarak gerçekleştirir-
ler. İkinci olarak da yeni toplumlarda ‘maddi
olmayan sermaye’ kavramının önemi doğmuş-
tur. Maddi olmayan sermaye iki kategoriye
ayrılmaktadır. İlki yatırımların bilgi üretimine
ve dağıtımı üzerine yapılmasıdır. Yani şirketler
eğitim, öğretim, bilgi ve koordinasyona yatırım
yapacaklardır. Maddi olmayan sermayenin
diğer bir yolu ise; insan ve insan sağlığıdır
(Information Society Comission 2002).
Bilgi iletişim teknolojilerinin sadece bilgi ser-
mayesine olan katkıları değil, üretim gelişimine
olan katkıları da söz konusudur. Çünkü eğitimli
iş gücü ve bilgi sermayesi üretimde verimi
sağlar. Gerçekten de bakıldığında bilgi serma-
yesine önem veren finans ve garanti, medya,
elektronik, toptancılık ile uğraşan şirketler
Avustralya’nın verimine 1996-2001 yılları
arasında % 1, Amerika’nınkine % 1.3 ve İrlan-
da’nınkine % 0.73 oranlarında katkıda bulun-
muştur. Bu durum bilgi iletişim teknolojilerinin
ekonomik gelişime ve yönetimine katkılarını
ortaya koymaktadır. Bilgi iletişim teknolojile-
rine bilgi sermayesine yatırım yapmak gerçek-
ten de çıkan ve çıkacak sonuçlara değerdir
(Lindroos 2003: 2).
Bilgiye ulaşım ve bilgi kullanımının her ülke
ekonomisi ve her şirket için uygun olmadığını
ve her ülkenin bu olanaklara sahip olmadıkları-
na dair düşünceler vardır. Ayrıca bilgi iletişim
teknolojilerinin sadece büyük şirketler tarafın-
dan kullanıldıklarına dair görüşler de vardır.
Bilgi çağında küçük ve orta büyüklükteki şir-
ketlerin de verimliliklerinin artacağı ütopyan
bakış açılarının öne sürdüğü savlardan biridir.
Günümüzde bilgi iletişim teknolojileri, masraf-
ları azaltmak ve daha geniş pazarlara girebil-
mek için önemli bir araçtır. Bu bağlamda
OECD (Organisation for Economic Co-
operation and Development) birçok küçük ve
orta boy işletmeye bilgi iletişim teknolojileri-
nin ve günümüzün ‘bilgi gücü’nün değerini
aşılamaya çalışmakta ve onları eğitmektedir.
Bilgi toplumlarının ekonomik gelişim sağlaya-
bilmelerinin en temel nedeni; bilgili işgücüne
sahip olmalarıdır. Bilgi toplumlarında yatırım
insan becerileri ve bilgisi üzerinedir. Gelişmiş
bir ekonomiye giden yolda bilgi toplumları
insanları genç yaşta eğitmeye ve teknoloji ile iç
içe olmalarını sağlamaya çalışır. ‘Hayat boyu
eğitim’ ilkesi ülkelerin en temel politikasıdır.
Bu ilke daha iyi bir yaşam tarzı için bilgili bir

---