Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
qayıtdı
1944-cü ild
ə Güney Azərbaycana yenidən işçi qrupu gön-
d
ərilmişdi
1943-cü ild
ə Tehranda Sovet İttifaqı ilə mədəni əlaqə
sax
layan İran cəmiyyəti yaradıldı. Xüsusi qrupun fəaliyyəti
n
əticəsində Sovet İttifaqı ilə mədəni rabitə saxlayan İran
c
əmiyyətinin Təbriz şöbəsi və Təbrizdə Sovet mədəniyyəti evi
açıldı. Müharibənin tədricən rusların xeyrinə dəyişməsi ilə
əlaqədar Moskva Cənubi Azərbaycan məsələsinə 1944-cü ildə
yenid
ən qayıtdı və Sovet Azərbaycanından Cənuba yeni işçi
qrupu gönd
ərdi.
Onu da xatırlatmaq yerinə düşər ki, 1945-ci il dekabrın
12-d
ə 21 Azər hərəkatının qələbəsi ilə əlaqədar fəaliyyətə baş-
lamış Azərbaycan Milli Məclisinin qərarı ilə Pişəvəri Azərbay-
can Milli Hökum
ətinin Baş naziri təyin edildi. Məhz həmin hö-
kum
ət İranın daxilində Azərbaycanın milli muxtariyyət hüqu-
qunu b
ərpa edərək azərbaycanlıların öz ana dilində
danışmaları, yazıb-oxumaları üçün şərait yaratdı, məktəblərdə
ana dilind
ə dərslərin keçirilməsini təmin etdi. Ölkədə aparılan
islahatlarla
əlaqədar milli hökumət müvafiq strukturların
yaradılmasına başladı; - aqrar qanun, əmək haqqında qanun, dil
haqqında qanunlar qəbul etdi. Sonuncu qanunla Azərbaycan
dili bütün Az
ərbaycan ərazisində rəsmi dövlət dili elan
olunmuşdu.
Qısa bir müddət ərzində ana dilində dərsliklərin, ədəbiy-
ya
tın, mətbuat nümunələrinin çap olunmasına, radio verilişlə-
rinin s
əsləndirilməsinə başlandı. Qəzet və jurnallar, sayı 50-ni
öt
ən dərsliklər, müxtəlif ədəbiyyat əsərləri nəşr edildi, kinoteatr
tikildi, radiostansiya v
ə radiokomitə yaradıldı. Milli qəhrəman-
lara – S
əttarxan və Bağırxana heykəllər ucaldıldı. Behzad adına
İncəsənət Muzeyi yaradıldı. Ərdəbil, Astara və Marağa şəhərlə-
rind
ə teatr binaları tikildi. Azərbaycan Rəssamlar və Heykəl-
t
əraşlar Cəmiyyəti təşkil olundu. Onlarla kitabxana və qiraətxa-
12
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
na f
əaliyyətə başladı. Şəhər və kəndlərdə ibtidai və orta mək-
t
əblər yaradıldı. 1946-cı ildə Təbriz Universiteti təsis olundu.
Milli hökum
ət Azərbaycanın sosial-iqtisadi tərəqqisinə
yol açdı, milli zülmün nəticələrini ləğv etdi, azərbaycanlıların
var
lığını bir daha təsbit etdi.
O ill
ərdə ayrı-ayrı ədəbi-mədəni və siyasi cəmiyyətlərin
birlikl
ərinin öz mətbu orqanları mövcud idi, onların sayı 40-ı
aşırdı.
Az
ərbaycanın milli istiqlal tarixində çox əhəmiyyətli yer
tutan yeni qurulmuş Demokratik Hökumət və onun həyata
keçirdiyi müt
ərəqqi islahatlar təbii ki, o dövrdə yaşayan hər bir
az
ərbaycanlı ziyalının ürəyindən idi və onlar bu işə qoşulmaq
üçün bü
tün bacarıq və qüvvələrini ikiqat sərf etməyə hazır
idil
ər.
1945-
ci ilin oktyabrında sonralar Azərbaycanda dövlətlə-
rarası münasibətlərin əsasını qoyan Azərbaycanın İranla
M
ədəni Əlaqələr Cəmiyyəti (sonralar Azərbaycanın Xarici
ölk
ələrlə Dostluq və Mədəni Əlaqə Cəmiyyəti) yaradıldı. Bu
quruma görk
əmli şair Səməd Vurğun başçılıq edirdi.
F
əaliyyətinin ilk mərhələsində cəmiyyətin funksiyası
Az
ərbaycanın elm və mədəniyyət sahəsindəki nailiyyətlərini
İranda tanıtdırmaqdan ibarət idi. Daha sonra isə İran üçün radio
verilişlərinin və başlıca olaraq Azərbaycan ədəbiyyatına həsr
olunmuş kitab və kitabçaların hazırlanması kimi fəaliyyət
sah
ələri də oraya daxil oldu.
C
əmiyyətin çap orqanı 1945-ci ilin avqustundan ərəb
əlifbası ilə Azərbaycan dilində şair Rəsul Rzanın redaktorluğu
il
ə nəşr olunan aylıq ictimai-ədəbi «Azərbaycan» jurnalı idi.
Jurnal yüks
ək polioqrafik səviyyədə olub 30 min tirajla çıxırdı.
D
ərgi 1-ci sayında yazırdı: «Azərbaycan» məcmuəsi
xalqımızın qədim mədəniyyəti və ədəbiyyatı, tarixi və azadlıq
mübariz
əsilə oxucularımızı müntəzəm surətdə tanış edəcək,
ist
ər Sovet Azərbaycanında və istərsə də Cənubi Azərbaycanda
13
Щяр ики тайын эерчяк айнасы – «Азярбайъан» дярэиси
yaşayan yazıçı və alimlərimizin elmi, ədəbi məqalələrini öz
s
əhifələrində dərc edəcəkdir. Bununla da məcmuəmiz
Az
ərbaycan xalqının gələcək tərəqqi və yüksəlişinə kömək
etm
əyə çalışacaqdır»
Bakıda əski əlifba ilə Azərbaycan dilində nəşr olunub
(c
əmi 17 say) Güney Azərbaycanda yayımlanan ədəbi və rəngli
illüs
trasiyalı bu jurnal həm forma, həm də məzmun cəhətdən və
yüks
ək səviyyəsi ilə seçilirdi.
Jurnalda çap olunan mövzulara g
əldikdə isə onlar iki isti-
qam
əti əhatə edirdi; I. sovet sosialist ideologiyasının təbliği; II.
yerli
əhalinin maarifləndirilməsi. Birinci qəbildən olan
yazılarda sovet döyüşçülərinin cəbhədəki qəhrəmanlıqları,
antifaşist təbliğatı, sovet cəmiyyətinin və sovet həyat tərzinin
göz
əl boyalarla təsviri, sosializmin kapitalizmdən üstün olduğu
«cidd- c
əhdlə» göstərilməklə sovet cəmiyyətinin gələcəkdəki
xoşbəxt proqnozu verilirdi. «Böyük Vətən müharibəsi
c
əbhələrində», «Böyük Vətən müharibəsi qəhrəmanları»,
«Sovet İttifaqında» və s. rübrikalar altında gedən bu yazılar o
ill
ərdə sovet mətbuatında dərc edilən materialların bir növ eyni
idi. T
əbii ki, sovetlər ölkəsinin hər sahədə uğurlarından danışan
jurnal İranda kommunist təbliğatına xidmət edirdi.
İkinci qismə isə Azərbaycan mədəniyyətini,
Az
ərbaycanın klassik və çağdaş ədəbi simalarını, dil və
ədəbiyyat tarixini, dünya ədəbiyyatı nümunələrini, məktəb və
maarif sah
ələrini özündə əks etdirən yazılar daxil idi. Jurnal
bel
ə yazıları verməklə yüksək bir amal güdürdü: Cənubda milli
şüurun və milli iftixar hissinin oyanmasına çalışırdı.Rəsul
Rzanın jurnalın 1945-ci il oktyabr sayında çap olunmuş “Milli
şüur və milli iftixar” məqaləsi məhz bununla bağlı idi. Məqalə
il
ə tanış olaq:
«İnsan uşaqlıq, gənclik və kamillik dövrü keçdiyi kimi
mill
ətlər də həmin dərəcədə bu yolu keçir. Milli şüur bir xalqın
öz istedad v
ə bacarığını dərk etmək, millətin ümumi mənafeyi
14
Dostları ilə paylaş: |