Şöhret mustafayev XVIII. XX. YÜZyillarda tariHİ azerbaycan toprağI İrevan hanliğI’nin araziSİne ermenilerin göÇ ettiRİlme poliTİkasi
Yüklə 214,4 Kb. Pdf görüntüsü
|
76 ŞÖHRET MUSTAFAYEV Bahar - 2015 timine vererek Asya’da bir Hristiyan devleti kurmak için gerekenleri yapacağız.” Bu arada Karabağ’da yaşayan Ermenilerin Çar askeri birliklerine güvenerek 1789 yılında başlattıkları isyan, Karabağ Hanı İbrahim Halil Han’ın diyanetile bastırıl- mıştır. Bölgede Türk karşıtı tebligatı ile meşgul olan Ermeniler etnik çekişmeler çıkararak Çarlık Rusya yönetimine uydurma mektuplar yazmayı da ihmal etmi- yorlardı. Mektuplarda Ermenilerin günahsız olduklarına inandırmaya çalışan Ermeni liderleri, etnik olarak ezildiklerini ve ezilmemeleri için kendilerine ait devletin kurulmasının gerekliliğinden bahsetmişlerdir. Halbuki arşiv materyalleri incelendiğinde tarihi dönem içerisinde Ermenilerin yazmış oldukları mektuplarda belirtilenlerin tamamen yalan olduğu ve tam aksine Azerbaycanlılara karşı etnik temizleme politikasını hayata geçirdikleri belli olmaktadır. Bu tür mektuplardan birisi aşağıdaki şekildedir: Üçkilise Katolikosu Osep Argotyan 1795 yılında II. Yekaterina’ya yazıyor: “Rusya’nın Müslüman komşuları olan Osmanlı Devleti ile İran arasında duvar olacak “Ararat Krallığı”nın kurulması gerekmektedir.” Bu tür faaliyetlerin devamı olarak 1796 yılında Sankt-Petersburg’da Osep Argotyan’ın ve Hovannes Lazaryan’ın başkanlığında Ermenilerle Çarlık Rusya’nın generalleri Suvorov ve P. G. Potyomkin arasında görüşme yapılmıştır. Görüşmede Ermeni temsilcilerinin teklifi ile Azerbaycan hanlıklarının arazisinde etnik azınlık ola- rak yaşayan Ermenilerin isyan etmelerinin temin edilmesi konusunda mutabakat sağlanmıştır. Diğer mutabakata göre ise, çeşitli bölgelerde isyan başlatan Ermeni birliklerinin birleşerek ve İrevan şehrini ele geçirerek “Ermenistan Krallığı” kurul- ması hakkındaki karar kabul edilmiştir. Aynı zamanda Argutyan ve Lazaryan’ın adına iki Ermeni okulunun açılmasına da karar verilmiştir ki, bu okullarda da kurulması planlanan Ermeni devletini idare edecek gençler yetiştirilecekti. Ama bu proje Çariçe II. Yekaterina’nın ölümü nedeniyle hayata geçirilememiştir 10 .
ğinde eski Azerbaycan toprakları coğrafi açıdan stratejik konumda yerleştiği için tarihin tüm dönemlerinde büyük imparatorlukların savaş alanına dönüştüğü gö- rülmektedir. Büyük askeri güce sahip olan imparatorluklar her zaman stratejik bakımdan önemli olan Güney Kafkasya’ya, özellikle, Azerbaycan’a sahip olmak istemişlerdir. Doğal olarak bu da Azerbaycanlıların ağır mahrumiyetlere uğrama- sına, toplu şekilde bir yerden başka yere göç etmelerine sebep olmuştur. Bu tür 10 Yaqub Mahmudov vd., İrəvan Xanlığı: Rusiya İşğalı və Ermənilərin Şimali Azərbaycan
əsi, Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Yayınları, Bakı 2009, s. 291.
77 XVIII.-XX. YÜZYILLARDA TARİHİ AZERBAYCAN TOPRAĞI - İREVAN HANLIĞI’NIN ARAZİSİNE ERMENİLERİN GÖÇ ETTİRİLME POLİTİKASI Sayı: 91
göçler, özellikle, Azerbaycan’ın batı eyaletlerinde Müslüman-Türklerin sayısının azalmasına sebep olmuş ve yukarıda da belirtildiği gibi Ermeni din adamlarının fırsatı kullanarak boş kalan arazilere Ermenileri yerleştirmesi ile sonuçlanmıştır. Ama XIX. yüzyılın 30’lu yıllarına kadar Ermenilerin sayı itibariyle yine de söz konusu bölgede azınlıkta kalarak nüfusun dörtte birini teşkil ettiğini özellikle vurgulamak gerekmektedir. XIX. yüzyılın başlarında Ermenilerin tarihi Azerbaycan topraklarına göç et- tirilmesi politikası ve onlara ait devletin kurulması, ikinci döneminin başlangıcı kabul edilebilir. Şöyle ki XIX. yüzyılın 30’lu yıllarından önce nüfusun en az yüz- de 65-70’ini Azerbaycan Türklerinin oluşturduğu Batı Azerbaycan topraklarının (bugünkü Ermenistan) Çarlık Rusya’ya ilhakından sonra demografik durumu hızla Ermenilerin lehine değiştirilmeye başlanmıştır. Tarihi dönemin arşiv ma- teryalleri, seyyahların anıları, Hristiyan misyonerlerin ve Ermeni din adamlarının yazıları bize söz konusu döneme ait tarihi süreçleri objektif esaslara dayandırarak tahlil etmeye olanak sağlamaktadır. 1.bölümde belirtildiği gibi II. Yekaterina’nın vefatından sonra Çarlık Rusya’nın Güney Kafkasya’yı (Çar I. Pavel’in dönemi 1796-1801) sınırları içerisine dahil etmesi ile ilgili faaliyetleri geçici olarak yavaş- ladı. Ama 1801 yılında Çar I. Aleksandr (1801-1825) hakimiyete geldikten sonra Çarlık Rusya’nın güneye doğru genişleme faaliyeti yeniden canlanmaya başladı. Çarlık Rusya’nın genişleme planlarının merkezinde iki temel hedef durmaktaydı: 1. Sıcak denizlere inmek; 2. Müslüman Devletleri olan Gacar İran’ı ile Osmanlı Devleti arasına Hristiyan Ermeni nüfusun göç ettirilmesi ve tampon bölgenin kurulması idi. Çar I. Aleksandr iktidara geldikten sonra genişleme planını hızla hayata geçirmek için ciddi hazırlıklara başladı ve 1802 yılında Güney Kafkasya’da Rus ordusunun başkomutanı K. F. Knoring’in yerine Gürcü asıllı P. D. Sisianov’u getirdi
11 . Bu değişiklik kısa süre zarfında “kendi meyvesini” verdi ve 1801 yılında Gürcistan, 1803 yılında Car-Balaken ve 1804 yılında ise Gence Hanlığı Rusya’ya ilhak edilmiştir. Büyük güçlerin Azerbaycan toprakları uğrunda yaptıkları savaşın 12 Ekim 1813 tarihinde Karabağ’ın Gülistan köyünde Azerbaycan topraklarının ikiye bölünmesi ile sonuçlandığını belirtmek gerekmektedir. İrevan ve Nahçıvan hanlıkları istisna olmakla Aras Nehri’nin kuzey kısmı Çarlık Rusya’ya, güney kıs- 11 Yaqub Mahmudov vd., İrəvan Xanlığı: Rusiya İşğalı və Ermənilərin Şimali Azərbaycan Torpaqlarına Köçürülm əsi, Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Yayınları, Bakı 2009, s. 291.
Yüklə 214,4 Kb. Dostları ilə paylaş:
|