T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
166 anlayıştır. İki şairin şiirleri de “Bâtıni” bir dini görüş arz etmektedir. Tasavvufun temelini oluşturan bu görüş Hıristiyan ve İslam Ortaçağ’ındaki tanrı merkezli ilahiyattan farklı, insan merkezli bir ilahiyat sistemidir. Yunus Emre’nin, “Derviş Yunus” kimliği ile yazdığı şiirler felsefi anlamda panteist (tüm tanrıcı) bir dünya görüşünü belirtmektedir. Pir Sultan ise siyasi konulara daha fazla eğilmekte, şiirlerinde döneminin siyasal çalkantılarını dillendirmektedir. İki şair de dini konularda ezoterik bir anlatımı yeğlemişlerdir. Bu anlatım şeklinde bazı dini konular sembollerle ifade edilmektedir. İncelenen iki şairin de “halk”a olan yakınlıkları farklıdır. Başgöz’ün belirttiği gibi Yunus Emre bir halk şairi olmamakla birlikte dönemin siyasal, sosyal ve ekonomik konularını dile getirdiği şiirleri bulunmaktadır. Pir Sultan ise tamamen bu konulara dönük eserler vermiştir. Tezin bu başlığının ilk alt başlığı olan iki halkbilimcinin halkbilimi hakkında verdikleri eserlerin incelenmesi adlı bölümde, Başgöz Folklor Yazıları eserinin “Karacaoğlan mı, Pir Sultan mı halkın dilinden konuşuyor, halk mı onların dilinden?” adlı makalesinde bu durumu açıklamaktadır. İki araştırmacı da Abdulbaki Gölpınarlı’nın bu konular (Yunus Emre ve Pir Sultan) hakkındaki araştırmalarından eserlerinde oldukça faydalanmış gözükmektedir. Bu eserlerin içeriğine de yansımıştır. İki eserde de Gölpınarlı’nın konular hakkındaki çalışmaları zikredilmektedir. Yine iki eserde de ilk bölümde yer alan şiirler (menkıbeler) de bulunmaktadır. İlk bölümde yer alan bu şiirler, şair hakkında bir konuyu açıklamak ya da şiirin hangi durum için söylendiğini ortaya çıkarmak açısından önemlidir. 167 İki halk şairi arasında ortak bir nokta ise iki şairin de kendilerine ait bir “gelenek” oluşturmuş olmalarıdır. Çeşitli zaman dilimlerinde türlü halk ozanları tarafından söylenmiş şiirler bu iki büyük ismin şiirleri gibi kabul edilmişlerdir. Dolayısıyla hangi şiirin (menkıbenin) “gerçek” Pir Sultan’a ya da “gerçek” Yunus Emre’ye ait olduğu, hangisinin bu “mahlas”ı kullanarak şiir yazan birine ait olduğunun ortaya çıkartılması kolay değildir. Bu tarz kişilikler tüm topluma mal oldukları için toplumun şiir yeteneği olan kişileri kendi şiirlerini bu ağızlardan söylenmiş gibi göstermektedirler. Bunları ayıklamak ise zor bir çalışmayı beraberinde getirmektedir. İki halkbilimcimiz de bu çalışmayı gerçekleştirecek, bu ağır yükün altına girecek cesarettedir. İki halkbilimcinin eserlerinde farklılık gösteren bir diğer nokta ise inceledikleri dini şahsiyetleri ele alış ve değerlendirme alanında görülmektedir. Boratav, Pir Sultan’ı tarihi alanda incelemişken, Başgöz Yunus Emre’de daha ziyade psikolojik çözümlemelere girişmiştir. Bu durum büyük ihtimalle incelenen dini kişiliklerin özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Sonuç olarak iki halkbilimci de ele aldıkları bu değerli kişilikleri tüm detaylarıyla topluma tanıtmaktadır. Bunu yaparken, aydın sorumluluklarını da unutmamakta, okuyucuyu bu konularda bilinçlendirme, yanlışları düzeltme, kapalı konuları tartışmaya açma gibi yükümlülüklerini fazlasıyla yerine getirmektedir. 168 d. İki Halkbilimcinin Anonim Halk Kahramanları Hakkında Olan Eserlerinin Karşılaştırmalı İncelenmesi Bu başlık altında halkbilimcilerin anonim halk kahramanları olan Karacaoğlan ve Köroğlu hakkında verdikleri eserleri incelenecektir. Konuya ilk olarak Başgöz’ün Karacaoğlan adlı çalışmasını inceleyerek başlayalım. i. Başgöz’ün Karacaoğlan Çalışması Başgöz, kitabı hakkında bilgi veren giriş bölümünde bu kitabının eskilerin deyimi ile bir “güldeste” olduğunu ifade etmektedir. Karacaoğlan şiirlerinden derlenmiş bir güldeste olan kitabını Amerika’da gördüğü cönklerden çıkartılan ve daha önce yayınlanmamış birkaç bilinmeyen Karacaoğlan şiiriyle zenginleştirmiştir. Başgöz, eserinin üçüncü baskısına önsözü İndiana’da yazmıştır. Bu önsözde Karacaoğlan ve zamanı hakkında şunları belirtmektedir: Bugün, 16. Yüzyılda yaşayan Karacaoğlan’ın Yozgatlı olduğunu, Yavuz Sultan Selim’in ve Kanuni’nin seferlerine katıldığını, rahatça ileri sürebiliriz. Bu Karacaoğlan Bektaşi’dir ve bir ordu şairidir. Bu bilgilerden sonra Başgöz kitabı hakkında şunları söylemektedir: Kitabımızın bu baskısında bazı değişmeler yaptık. Önsözü yeniden elden geçirip bazı yeni görüşler öne sürdük. Bütünü ile kitabın gerek içeriği, gerek şiirlerin sayısı değişmedi; ama okuyucu bu baskıda bazı yeni kaynakların tartışıldığını, eski görüşlerinden bir bölüğünün, yeni bilgilerin ışığında değiştirildiğini görecektir. Karacaoğlan’ın şiirlerini bir gelenek saymakta devam ediyorum. Ama bunun gelenek kurucusu Karacaoğlan’ın 169 yaratıcı gücünün inkâr edilmesi olmadığını daha bir açıklıkla belirttim. Öyle görünüyor ki, Karacaoğlan’lar üzerinde yeni ve değişik bilgiler elde edebilmek için bir zaman bekleyeceğiz; ama onlar da bize, Karacaoğlan şiirleri adını verdiğim karmaşık yumağı çözüp, kişisel iplikleri ayırmak olanağını her halde vermeyecek. 115 Karacaoğlan Geleneği başlıklı bölümde ise şu bilgiler verilmektedir: Karacaoğlan şiirlerinde gelenek derken, değişir olmanın yanında, elbet, bir süreliliğin de var olduğunu belirtmek istiyoruz. Bu sürelilik, şiirin Türkmen konar-göçerlerinin toplum düzenini yansıtmasında, doğaya bakışında, din ve kadın anlayışında, en sonra da, bu aşiretlerin dili ile kurulmasında görülüyor. Geleneğin bu yanlarını koruyarak karşımıza çıkan şiirler Karacaoğlan şiirlerine çok yakışıyor. Geleneğin bozulması ise, daha çok, şiirin Türkmenlerin çevresinden kopup uzak diyarlara ya da kötü söyleyicilerin diline düşmesiyle oluyor. O vakit Türkmen’in arı, duru dili dâhil, geleneğin özellikleri kayboluyor. Bu “şiir geleneği” hakkında Başgöz, ilerleyen sayfalarda şu bilgileri vermektedir: Bir şiir geleneğinin sözlü olması üç nitelik içerir: sözlü yaratma, sözlü çalıp söyleme (icra) ve sözlü yayılma. Âşık şiirinde sözlü yaratma ya “irtical” ile oluyor; yani şiirini yayarken âşık, uzun boylu düşünme ve hazırlanma olanağı bulamıyor. Bir dinleyici kitlesinin önünde, hemen sazını bağrına basıp, tellerle bir-iki oynayarak şiirini yaratıyor. Burada yeri gelmişken söyleyelim, şiire koşulan müziğin en önemli işlevlerinden biri, âşığa, düşünme ve yaratma sürecinde zaman kazandırması oluyor. İrtical 115 İlhan Başgöz, Karacaoğlan, İstanbul, 1992, s. 8–10 Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|