T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ antropoloji (SOSYAL antropoloji) anabiLİm dali
Yüklə 1,25 Mb. Pdf görüntüsü
|
170 yolu ile yaratılan şiirler, âşık edebiyatımızda büyük bir yer tutmaz. Böyle doğan şiirler, çok defa, belli bir güzellik düzeyinin de altında kalır ve kolay unutulur. Âşık şiirinin sözlü olması, onun dilde söylenmesini, telde çalınmasını da, yani “sözlü icrayı” da içerir. Değişir olmanın en önemli nedeni bu sözlü icradır. Dinleyici önünde türkü söyleyen âşık edilgin bir kişi değildir; etkin bir yaratıcıdır da. Dinleyicisinin işine, gücüne; huyuna husuna, yaşına başına göre hem şiirinde, hem müziğinde değişmeler yapar. Tıpkı türkünün sözleri gibi, halk müziğinin de, her zaman, her yeni söyleyişte farklı çalınıp söylendiğini biliyoruz. Bu nedenle sözlü şiir, her zaman sosyal çevrenin etkilerine açıktır. Çağdaş şiir öyle değil. O bir kere yaratılıp kâğıt üzerine geçti mi, yazarından da, okuyucusundan da bağımsız bir hayata başlıyor. Çağların ötesine, çağdaş şiir, bu değişmez biçim ile geçecektir. Karacaoğlan gibi çok sevilen bir saz şairinin eserleri, bize kadar değişmeden gelmiyor. Karacaoğlan şiirlerinin hiçbirinin onun dilinden çıktığı şekilde, sözlü geleneğin çarkından geçerek, bize ulaştığını sanmıyoruz. Onunla başlayan, ondan kuvvetli ya da zayıf izler taşıyan, ona yakışan şiirleridir elimizde olan şiirler. Bu şiir tomarına bu nedenle gelenek diyoruz. 116 Başgöz, bu “geleneğin” özelliklerini, Karacaoğlan Geleneği Özellikleri adlı, devam eden bölümde açıklamıştır. Bu açıklamada Başgöz konar-göçer aşiretlerin yerleşik düzene geçmesi ile birlikte değişen toplumsal hayatı ve bu hayatın Karacaoğlan şiirlerine olan etkisini şu şekilde açıklamaktadır: İnsan bu düzende 116 A. g. e. s. 11–24 171 (konar-göçerlikte) toprağı tarla tarla bölüp mal edinmemiştir daha. Toprakla savaşa başlamamıştır. Çünkü toprak henüz kişinin malı değildir. Göçebe düzende toprakta kişisel mülkiyet yoktur. Yayla ve kışlak ise bütün aşiretin malı sayılmaktadır. Göğsü kabaca otlu yaylalarda herkes hayvanını otlatabilir. Hayvan kişilerin malıdır ve konar-göçerin serveti hayvanının sayısı ile ölçülür. Bir kişiye mal olan toprakla didişme başlamış değildir. Bunun için şiirde “zalim toprak, kara toprak” gibi deyimler daha görülmez. Yerleşik köylü kültürünün temeli olan öküz ve çift Karacaoğlan şiirine girmez. Bir savaş ve taşıma aracı ve bir binit olarak at göçebe hayatında önemini korumaktadır. Doğa, Karacaoğlan şiirinde bu nedenlerle, istemeden, zora koşmadan veren cömert bir ana gibidir. Karacaoğlan şiir geleneğinin doğaya bakışı sıcak, aydınlık, duru ve sevecendir. Arada bir, sevgilisi ile arasına girdikçe, kavuşmalarına engel oldukça Karacaoğlan doğaya kızar ilenir. En umutsuz zamanında, sevgilisinden uzak düşüp, onun gelmesinden umudunu kesince Karacaoğlan doğaya sığınır, teselliyi onda bulur. Sevgiye de, umutsuzluğa da, gurbete, yıkılmışlığa da bu doğa parçası bir ferahlıklar, yücelikler nakşı vurur. Coğrafyanın şiir yapısına böylesine etkin girişi, onunla böyle bütünlenişi başka âşıklarımızda görülmez. Bu yanı ile Karacaoğlan geleneği savaş türkülerinden daha çok birleştiricidir; vatan coğrafyasını kurucudur. Göçebe toplumunda merkezileşmiş bir büyük otorite yerine, ailenin, obanın ve aşiret reisinin gücü arasında dengelenen bir yaygın otorite vardır. Buna bakarak Karacaoğlan şiirinin başka bir toplum yapısını yansıttığını söyleyebiliriz. Bu, göçebe toplumun yapısıdır. Bunun için şah-sultan-padişah 172 gibi otorite kavramları ve mürşit-pir-abdal-şeyh-meclis gibi mistik kavramlar Karacaoğlan şiirlerinde baskın bir yer tutmuyor; çok defa hiç görünmüyorlar bile. Karacaoğlan’ın şiirlerinde önemli bir yer tutan aşk hakkında ise Başgöz, bazı çıkarımlar yapmıştır. Divan edebiyatındaki hayali sevgililer yerine Karacaoğlan şiirlerindeki sevgililer gerçektir, ete kemiğe bürünmüşlerdir. Şöyle ki: Kadına eşitlik tanımayan, onu bir seks aracı sayan bizim toplumumuzda ve başka Ortadoğu toplumlarının edebiyatında gerçek kadın sevgisi bulmak zordur. Bir kadını sevip ona bağlanmak küçültücü bir şey sayılır. Bu nedenle sevgi kolayca soyutlaşır; kalıcı sevgi sadece hayallenir, hayalde yaşar… Karacaoğlan sevgilisini bize, dağda, yaylada, pınar başında, yani gerçek bir doğa çevresinin ve gerçek insan ilişkilerinin içinde bir kadın olarak tanıtır. Onun şiirinde sevgili, konar-göçerlerin arasında salınan, kanlı canlı adı sanı belli (Elif, Döndü), bir kadın olmuştur. Onların elinde aşk şarabı yerine süt küleğini görürüz. Onun şiirinde sevgiliyi niteleyen ifadelerin büyük çoğunluğu yepyenidir. Sevgiliye baharım, yazım diye seslenmek, sevgilide ilkbahar kokuları bulmak şaşılacak kadar çağdaştır ve bize sonsuz yorumlara açık bir tablo çizer. Aşk şiirleri konusunda, Divan- Halk edebiyatı ayrımında Karacaoğlan hakkında Başgöz şu bilgileri vermektedir: Karacaoğlan geleneği, kendinin dışında ve kendinden evvel kurulmuş şiir akımına pek başarılı bir baş kaldırmadır. Siz isterseniz buna Türkmen konar-göçerlerin Osmanlı toplum düzenine şiirle baş kaldırması diyebilirsininiz. Âşık şiiri yerleşik düzenin şiiri olduğuna göre, bu yorum yanlış sayılmaz. Sevgilinin böylece mit’ten kurtulup Yüklə 1,25 Mb. Dostları ilə paylaş:
|