T. C. Ankara üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ felsefe ve din biLİmleri (Dİnler tariHİ) anabiLİm dali

 
2
kelimesinden türetilmiştir ve bu çerçevede “soter” kelimesi de kurtarıcı anlamına 
gelmektedir.
4
 
Terim olarak ise kurtuluş, insan varlığının tehlikelerinden din vasıtasıyla 
kurtulmak olarak ifade edilebilir.
5
 Bu terim her ne kadar bireysel kurtuluş ile ilgili 
görülse de, bir topluluğun kurtuluşu ile ilgili olarak da düşünülebilir.
6
  İnsan 
hayatında pek çok olumsuz durum mevcuttur. İnsan, bu olumsuzluklardan kendi 
çabasıyla ya da ilahi bir müdahale ile sıyrılarak daha iyi bir durumu elde edebilir. İşte 
kurtuluş kavramı, bu durumu ifade etmektedir.
7
  
Kurtuluş kelimesi ve kurtuluşa ulaştırdığına inanılan yollar her dinde farklı 
farklıdır. Ancak genel olarak bütün dinlerin kurtuluş ile hedeflediği  şeyin hemen 
hemen aynı olduğu söylenebilir. Bu hedefler, insanın sıkıntılardan, günahlardan, 
kötülüklerden, ölümden kurtuluşu olarak özetlenebilir.
8
 
Yukarıda belirttiğimiz gibi, amaç genel olarak aynı olsa da kurtuluşun ne 
olduğu, nasıl olduğu, kurtuluşa nasıl ulaşılabileceği, hayattayken kurtuluşun mümkün 
olup olmadığı, kurtuluşa insanın kendi çabasıyla mı yoksa Tanrı’nın inayetiyle mi 
ulaştığı gibi konular bütün dinlerde tartışma konusu olmuştur. Bunun sonucunda da 
dinlerin kurtuluş  öğretileri ortaya çıkmıştır. Kurtuluşun anlamını böylece 
inceledikten sonra çeşitli dinlerin kurtuluş anlayışlarını incelemeye geçebiliriz. 
 
                                                 
4
 Ninian Smart, “Soteriology, An Owerview”, The Encyclopedia of Religion (ER), Ed. by 
Mircea Eliade,  New York 1987, C. XIII, s. 418; Sharpe, s. 47. 
5
 “Salvation, Theology of”, The Wordsworth Encyclopedia of World Religions, s. 913. 
6
 Smart, C. XIII, s. 418. 
7
 Smart, C. XIII, s. 418. 
8
 “Salvation”, The Wordsworth Encyclopedia of World Religions, s. 912. 

---

 
3
2- ÇEŞİTLİ DİNLERDE KURTULUŞ ANLAYIŞI 
Kurtuluş kavramı her dinde farklılık göstermektedir. Her din, müntesiplerine 
onları kurtuluşa götürecek yolu göstermiştir. Bu yollar kendi içlerinde tutarlı olmakla 
birlikte, diğer dinlere göre değişiklik göstermektedir. Burada kısaca bazı dinlerin 
kurtuluş anlayışlarına yer vereceğiz. 
İlahi kökenli olduğu kabul edilen üç din Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslam’ın 
zaman anlayışları birbirlerine paralellik göstermektedir. Bu dinler için zaman, 
yaratılışla başlamıştır ve dünya hayatı ölümle sona erecektir. Bu yüzden de hayat, 
insana bir tek yön göstermektedir ve insan, o yolda yürümek zorundadır. Kurtuluş, 
bu dünyadaki hayata katılmakla veya ondan kaçınmakla değil, Tanrı’nın belirlemiş 
olduğu plana uymakla mümkün görülmektedir.
9
  
Yahudi kutsal kitabında kurtuluş, başta gelen tema olarak görülmüştür. 
Yahudiler’e göre kendi Tanrıları kurtarıcı bir Tanrı, kendi tarihleri de bir kurtuluş 
tarihidir. Bunun en büyük örneği de Yahudiler’in, Mısır’daki kölelik durumundan 
kurtulmalarıdır. Yahudi kutsal kitabının daha erken ortaya çıkan bölümlerinde 
kurtuluş, savaş, kıtlık, göç, istila, esaret gibi tehlikeli durumlarla bağlantılı olarak 
görülmüştür. Daha sonra ise Yahudilik’in kurtuluş anlayışı, beklenen bir kurtarıcı, 
Mesih, fikri üzerinde odaklanmıştır. Mesih yeryüzünde Tanrı’nın krallığını kuracak 
ve İsrail milleti vasıtasıyla bütün insanlara barış ve adaleti getirecektir. Bu fikirden 
de anlaşılacağı üzere, Yahudilik, kurtuluşu ölüm sonrasına bırakmamaktadır.
10
  
Yahudiliğe göre Tanrı, onları seçmiş ve onlarla ahitleşmiştir. Bu yüzden 
Yahudiler, seçilmiş millettir ve kurtuluş, öncelikle onların hakkıdır. Ancak diğer 
                                                 
9
 Hervé Rousseau, Dinler, Çev. Osman Pazarlı, İstanbul 1970, s. 101-102. 
10
 “Salvation, Theology of”, The Wordsworth Encyclopedia of World Religions, s. 913. 

---

 
4
milletlerin, başka dinlere mensup olanların durumlarının ne olacağı tartışılmıştır. 
Çünkü doğuştan Yahudi olmayanların bu dine katılması neredeyse imkânsızdır. Bu 
durumda Yahudi bilginler Nuhîlik fikrini ortaya atmışlardır. Buna göre insanlar 
kurtuluşa ulaşmak için Yahudi olmak zorunda değillerdir. “Nuhiler’in yedi yasası” 
olarak bilinen kuralları benimseyen ve uygulayan kişilerin kurtuluşa ulaşması 
mümkün görülmüştür. Nuhiler, Yahudiler ile aynı derecede olamasalar da, onlar için 
de ahirette pay vardır ve cennet nimetlerinden de faydalanacaklardır.
11
  
Hıristiyanlık tamamen kurtuluş üzerine kurulmuş bir dindir. Hıristiyan inancına 
göre, bütün insanların babası olan Âdem, işlediği günah sebebiyle insanlarla 
Tanrı’nın arasını bozmuş ve insanların kurtuluşa ulaşmasını zorlaştırmıştır. Âdem’in 
işlediği bu günahtan kurtulmak isteyen insanlar, bu konuda çaba sarf etmiş, ancak 
başarılı olamamışlardır. Bu durumu düzeltmek üzere, insanları kurtuluşa ulaştırmak 
için, Tanrı, kendi oğlunu insan şeklinde yeryüzüne göndermiş ve onu çarmıhta feda 
etmiştir. Böylece Tanrı,  oğlu Hz. İsa’yı insanlığın günahlarına kefaret olarak 
çarmıhta kurban etmiştir.
12
 Hz. İsa, hayatı, ölümü ve yeniden dirilişi ile insanlığın 
asli günahtan kurtuluşunu sağlamış ve Tanrı ile insan arasındaki ilişkinin eski haline 
dönmesini sağlamıştır.
13
 Ancak bu Hz. İsa’dan önce ve onun döneminde yaşamış 
olan insanların kurtuluşuna vesile olmuştur. Daha sonra dünyaya gelen insanların 
kurtuluşu ise vaftiz uygulaması ile sağlanmaktadır. Hıristiyanlığa yeni katılan veya 
yeni doğan her Hıristiyan çocuğa yapılan vaftiz sakramenti, Mesih ile birlik olmayı 
                                                 
11
 Baki Adam, “Yahudilik”, Yaşayan Dünya Dinleri, Ankara 2007, s. 232. 
12
 Mehmet Katar, Yahudilik’te Hıristiyanlık’ta ve İslam’da Tövbe, Ankara 2003, s. 85-86; 
Mahmut Aydın, “Hıristiyanlık”, Yaşayan Dünya Dinleri, Ankara 2007, s. 97; “Salvation”, The 
Wordsworth Encyclopedia of World Religions, s. 912. 
13
 Katar, s. 87. 

---