T o sh k e n t d a V l a t iqtisodlyot universiteti sa m a r q a n d iq t iso d iy o t va servis

loam.
Kirnga tegishliliga ko ‘ra
qurilish ishlarida ishlalilayotgan materiallami 
pudratehi qurilish tashkilotning va buyurtmachi tashkilotning materiallariga 
bo‘lish mumkin. Birinchi turdagi materiallar asosidabajarilgan ishlar 
pudratehi tashkilotning o ‘z materiallari asosida bajarilgan hisoblansa, 
ikkinchi turdagi ishlar esa buyurtmachilar materiallari asosida bajarilgan 
ishlar hisoblanadi. Har ikkala holatda ham sarflangan materiallar qurilish 
obyektining qiymatiga (tannarxiga) kiritiladi. Agar qurilish ishlari 
buyurtmachilaming bergan materiallari asosida bajarilgan bo‘ Isa, u holda 
ulaming qiymati o ‘zaro hisob-kitoblar summasigakiritilmaydi.
Ishlab chiqilganligiga ko‘ra
qurilish tashkilotlarida ishlatiladigan 
materiallar o ‘zi ishlab chiqqan va o ‘zi ishlab chiqmagan materiallarga 
boMinadi. Chunonchi, qurilish tashkilotining yordamchi ishlab chiqarish

---

bo‘linmalari tomonidan ishlab chiqilgan va qurilish obyektlarida ishlatilgan 
g ‘isht, blok, eshik, ramka, turli moslama va konstruksiyalar o ‘z ishlab 
chiqarishidan olingan qurilish materiallari hisoblanadi. Sotib olingan, 
buyurtmachilardan, ta’sischilardan va boshqa tashqi shaxslardan kelib 
tushgan materiallar o‘zi ishlab chiqmagan materiallar hisoblanadi.
Vujudga keltirgan m amlakatiga k o ‘ra
qurilish tashkilotlarida 
ishlatiladigan m ateriallar m ahalliy m ateriallar va xorijdan keltirilgan 
materiallarga bo‘linadi.
Materiallar hisobini to‘g ‘riyuritishningmuhim shartlaridanbiri bo‘lib 
ular qiymatini to ‘g ‘ri baholash hisoblanadi. Respublikamizning 4-son 
BHM S «Tovar-moddiy zaxiralar»ga muvofiq qurilish tashkilotlarida 
m ateriallarning hisob bahosi b o ‘lib ularning tannarxi hisoblanadi. 
Qurilish materiallarining tannarxi ularning kelib tushish manbasiga ko‘ra 
tu rli ele m e n tla rd a n ta sh k il to p ad i. C h u n o n ch i, so tib o lin g an
m ateriallarning tannarxi o ‘z ichiga ularning sotib olish baholaridagi 
qiymatini hamda sotib olishga doir barcha qo‘shimcha xarajatlar (tashib 
keltirish, bojxonatoMovlari, sertifikatlash, brokerlaming xizmathaqlari 
vaboshqalar)ni oladi. Sotib o lish d ato ian g an q o ‘shilgan qiymat solig‘i 
(Q Q S) sum m asini m ateriallar qiym atiga q o ‘shish yoki q o ‘shmaslik 
qurilish tashkilotiningbu soliqningtoiovchisi yoki toiovchisi emasligiga 
b o g ‘liq. QQS to io v c h i q u rilish tash k ilo tlarid a ta ’m inotchilarga 
(bojxonaga) toiangan QQS summasi materiallar qiymatiga kiritilmaydi, 
balki budjetga to ian ad ig an QQS summasini topishda kamaytirishga 
olib boriladi. Ixchamlashtirilgan soliq rejimida faoliyat ko‘rsatayotgan 
qurilish tashkilotlarida sotib olishda ta ’m inotchilarga (bojxonaga) 
to ‘langan QQS summasi bevosita materiallar qiym atiga (tannarxiga) 
kiritiladi.
0 ‘z ishlab chiqarishidan olingan materiallar tannarxi ulami ishlab 
chiqarish bilan b o g iiq barcha moddiy, mehnat va boshqa xarajatlardan 
tashkil topadi. Bunda bir birlik materialning o ‘rtacha tannarxi kalkulyatsiya 
qilish y o ii bilan qurilish materiallarini ishlab chiqishga sarflangan 
xarajatlam ing jam i sum m asini jam i ishlab chiqilgan materiallarning 
miqdoriga b o iish orqali topiladi.
Ta’sischilardan olingan ham da beg‘araz (bepul) kelib tushgan 
materiallarning tannarxi deganda ularning shartnomalarda ko‘rsatilgan 
baholardagi qiymati tushuniladi.

---

Turli manbalardan olingan materiallar omborlarda va qurilish 
maydonchalarida FIFO, AVEKO yoki bir o ‘zini identifikatsiyalash 
usullaridan biri asosidahisoblangan qiymati (tannarxi) bo‘yichahisobdan 
chiqarib boriladi.
FIFO usulda qurilish materiallarining chiqimi (qurilish ishlariga sarfi va 
boshqa chiqimlari) ulaming kelib tushish ketma-ketligidagi qiymati
(tannarxi) bo‘yicha amalga oshiriladi. Masalan, 20__yil 1 -may holatiga
omborda 10 tonna har bir tonnasining kirim bahosi 80000 so‘m boig an
jami 800000 so‘mlik sement mavjud boigan, may oyida ulaming tushumi 
quyidagicha boigan deylik:
H u j j a t
M i q d o r i , t.
Bahosi
S u m m a s i
JVs
S a n a
125
5 may
30
85000
2 5 50000
142
15 may
20
90000
1800000
May oyida 5 5 tonna sement qurilish ishlariga sarflangan boisa, u holda 
sementning qurilish tannarxiga kiritilgan qiymati FIFO usul bo ‘yicha 
4700000 so‘m ni( 10*80000 + 30*85000 + 15*90000), 1-iyun holatiga 
omborda qolgan sementning qiymati 450000 so‘mni (5*90000) tashkil 
etadi.
AVEKO usulida materiallarning bosh qoldig‘i va kirimi asosida 
ularning o ‘rtacha bahosi aniqlanadi. Keyin ushbu o ‘rtacha baho 
sarflangan va qoldiq materiallarga ko‘paytirilib, mos ravishda ulaming 
qurilish qiymati (tannarxi)ga kiritilgan ham da qoldiqda qolgan 
qismlarining qiymati topiladi. Yuqoridagi maiumotlarga ko‘ra 1 tonna 
sementning AVEKO usul bo‘yicha o ‘rtacha bahosi 85833,33 so‘mni 
[( 800000 + 2550000 + 1800000) : (10 + 30 + 20)], qurilishga 
sarflangan sementning qiymati 4720833 so‘mni (55*85833,33), oy 
oxiridaqolgan sementning qiymati esa429167 so‘mni (5*85833,33)ni 
tashkil qiladi.
Materiallar qiymatini baholashning bir o‘zini identifikatsiya qilish usuli, 
odatda, yakka (individual) tarzda yaratilgan va o ‘z analogiga ega 
boim agan materiallarga (moslamalar, konstruksiyalarga) taalluqlidir. 
Bunday materiallar qaysi baholarda olingan b o isa , o ‘sha baholarda 
hisobdan chiqariladi.

---