Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 247 bulamıyor. Belki de kendi döneminde anlaĢılmamak, kabul edilmemek dahilerin kaderidir. Dust bipərva, fələk birəhm, dövran bisükun, Dərd çox, həmdərd yox, düĢmən qəvi, tale zəbun. ġairin bu gazeli baĢtanbaĢa Ģikayet, baĢtanbaĢa itirazdır. Bu gazelde Fuzuli devran ile kendisi arasındaki akisliyin sanatsal tezatlarla sanatkârâne tasvirinde baĢarılı olmuĢtur. Fuzuli eserlerinde hayatını mal toplamaya sarf eden çağdaĢlarını ebedi hayatı fani dünyaya değiĢmemeye çağırıyor. Əhli-dünyanın olmaz axirəti, Gər bunu istər isən, ondan keç! ġair kimseye kalmayan bu dünyayı dört elle tutan, her Ģeyi unutan insana "tut ki" misali ilemuracaat ediyor. Bu gazelde varsayımları sıralanıyor ve dünyada ebedi olmayan insan adeta aynada kendi aksini görür. Tilsimi-gənc üçün min ismi-əzəm yad tutdun, tut! Tilsimi sındırıb, gənci töküb, ismi unutdun, tut! YaĢadığı toplumda bu kısım insanların çokluğu Ģairi rahatsız eden konulardan olmuĢtur. Fuzuli yaĢadığı toplumdaki zümreleri birbirinden faaliyetlerine, halka verdikleri faydalara göre ayırıyor. “Onun zümreler hakkındaki görüĢlerini Ģöyle sıralaya biliriz: 1. Toplumda zihinsel emekle meĢgul olan insanlar - sanat eseri yaratanlar; laik ve dini bilimlerle uğraĢan bilim adamları ve ruhban; 2. ġahlar, feodallar ve çevrelerindeki memurlar, önde gelenler ve Ģah ordusunun kumandanları; 3. Tüccarlar; 4. Çiftçiler, yani köylüler; 5. Sanatkarlar”. 5
ġair öğretici örneklere baĢvurarak, Davut, Hızır, Eflatun, Lokman, Kisra, Rüstem Zal, Firavun, Musa, Nemrut, Süleyman, Yusuf, Nuh, Rızvan, Salman, Mesih gibi dini, efsanevi imgeleri anıp fikrini dolgunlaĢtırıyor.
Fuzuli bu beytinde dünya malına bağlanmamağın, her Ģeyden geçmenin gerekliliğini bir kez daha Ġsa Peygamber'in misalinde ima ediyor. Hz. Ġsa'nın göğe çıkarken yakasında, dünya malından bir iğne olduğu, bu
5 Məmmədov R, Füzulinin sosial fəlsəfəsi, Bakı 1994, Maarif, s. 34. 248
nedenle de göğün dördüncü katında kaldığı söylenmiĢtir 6 . Dünya malından küçük bir iğneyi bile beraberinde götüremeyeceğini, aksine, böyle küçük nedenlerden dolayı hak dünyasını kaybedeceğini Ģair okuyucusunun gözleri önünde canlandırıyor. Fani insanı - hayatını maddi dünyanın nimetlerine sahip olmakta geçiren insanlığı Fuzuli, dünya malından tesadüf olarak sadece bir iğnesi olan Ġsa'nın yetiĢtiği makama bile varabilmiyor olacağı ile uyarmak istiyor. Tikər eyvani Kəsra, qaldırar Keyvanə, bilməz ki, Onun hər kərpici təmsil edər bir baĢqa Kəsranı. ġair kendinden önceki literatürde, özellikle de Ömer Hayyam ve Mehseti Gencevi yaratıcılığında kabarık Ģekilde tarif edilen bir fikri vurgular: Topraktan olan insan toprağa döner. Bir rübaisində Ģair benzer fikri bir baĢka amaçla kullanıyor:
Fuzuli'nin eserlerinde zulüm, adaletsizlik, keyfilik, riĢvet vb. bu gibi olumsuz nitelikler belli özellikleri ile yansıyor. Burada Fuzuli, zulüm, adaletsizlik gibi kavramları ikili anlamda kullanıyor: sevgilinin zulüm, adaletsizlik etmesi ve sosyal zulüm, adaletsizlik. Divan edebiyatının içeriğine uygun olarak, aĢığa zulmeden, ona haksız davranan sevgili karakteri Fuzuli eserlerinde daha sık gözlemleniyor.
yahut,
Qamu bimarinə canan dəvayi-dərd edər ehsan, Neçün qılmaz mənə dərman, məni bimarı sanmazmı? Fakat Fuzuli'nin eserlerinde zulüm ve adaletsizliğin sosyal içeriği ile de iĢlendiğini görüyoruz. Bu içerik Ģairin kaside, kıta ve rübailərində daha sık sık dikkat çekiyor.
6 OkumuĢ Ö, KalkıĢım M, “Klasik Türk Ģiirinde Hazret-i Ġsa kavramı”, Uluslararası Sosyal AraĢtırmalar Dergisi, Sayı 1/5, 2008, s.541. Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 249 Zülm ilə aqçalar alıb, zalim Eylər ənam xalqa minnət ilə Bilməz onu kim, etdiyi zülmə Görəcəkdir cəza məzəllət ilə Müddəası bu kim, rizayi-ilah Ona hasil olur bu alət ilə. Cənnəti almaq olmaz aqça ilə, Girmək olmaz behiĢtə rüĢvət ilə. Fuzuli zulüm, adalet ve riĢvet kavramlarının ilgili olduğu kanısında. Zulüm eden Ģahısda adalet olmaz. Zulüm eden cenneti bile riĢvetle alabileceğini düĢünüyor. Bu hususiyetlerden biri varsa, diğerinin de varlığı mutlaktır. "Selam verdim, riĢvet değildir diye almadılar" diyen Fuzuli yaĢadığı dönemde toplumun riĢvete alıĢdığına, adet ettiğine iĢaret ediyor. RiĢvetin apaçık bir Ģekil aldığını Ģairin "ġikayetname"sinden öğreniyoruz. "Vakıf malını aqçamız ile satın aldık, bize helaldir" diyen memurlara Fuzuli söylemek için bir kelime bile bulamıyor, tutarlı bir cevap veremiyor. Hiç kimseden çekinmeden riĢvet almaları ile övünen, kendilerini haklı gören memurlardan, hakim dairelerden elini yüzen Ģair eserin sonunda Ģikayetini kaderine iletir, ondan yakınıyor: Sərvəra, gərdiĢi-sipehri-kəbud Daim olmaz müvafiqi-məqsud. Bağlamaz hər Ģükufə meyveyi-tər, Əksəri bitdiyi yerində itər. Gərçi ənduhü mehnətim çoxdur, Heç kimdən Ģikayətim yoxdur. Taleimdir mənə cəfa gətirən, Hər bir anında mən bəla gətirən. Yoxsa dərgahi-padiĢahi-zəman Lütfə mənbə durur, mürüvvətə kan. Var ümidim kim, ol büləndməqam Ola payəndə ta zəmani-qiyam. Sərfəraz ola cümlə əyani, Bitəzəlzül cəmii-ərkani. Fuzuli'nin yaratıcılığı hem içerik, hem fikir, hem de tarz itibariyle geniĢ ve çok taraflıdır. ġairin eserleri aynı zamanda XVI. yüzyıl Bağdad ortamında toplumsal - felsefi düĢüncenin tarihini öğrenmek için büyük Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|