Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler
Yüklə 7,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu / 353 teçhizat olarak kendilerinden doğru çekildiler. Bunun üzerine, 1925 yılı haziran ayında Türkmenler ve hükümet birlikleri arasında Bocnurd bölgesinde çarpıĢmalar oldu. Bunun üzerine, 1925 yılı Temmuz ayında Omçali‟de Türkmen ileri gelenleri bir toplantı düzenleyerek, durum değerlendirmesi yaptılar. Söz konusu toplantıda, katılımcıların büyük çoğunluğunun desteğiyle, “Ġran hükümeti, bağımsız Türkmen Cumhuriyeti‟ni tanıyana kadar mücadeleye devam etmek yoluında karar alındı. Ancak bu toplantının hemen akabinde 22 Temmuz 1925 tarihinde MeĢhed‟te Bocnurd hanı Moazzez ve yakınındaki birkaç akrabasıyla yakın adamları, “Türkmen boyları arasında hükümet aleyhine propaganda yapmak ve onları isyana teĢvik etmek” suçuyla idam edildiler. Bu adamlar, Türkmen hareketini durdurmakla birlikte, hareketin iran hükümeti lehine zayıfladığının açık göstergesiydi. 1925 Ekim ayından itibaren, Türkmenler, Ġran birlkleri karĢısında zor bir duruma düĢtüler. Hükümet birlikleri, Türkmenlerin yoğunluklu oldukları, GümüĢ Tepe, Akkala ve Günbed-e Kavus istikametinde harekete geçerek, Türk direniĢini durdurdular. Türkmen direniĢinin kırıldığı dönemde 31 Ekim 1925 tarihinde BeĢinci Meclis, Kaçar hanedenlığından Ahmet Ģahı Ġran tahtından indirerek, yerine Rıza han‟ı “Ġran ġehinĢahı” ilan etti. Böylece Ġran‟da Pehlevi hanedanlığının iktidara geldiği bu tarih, bütün Ġran‟daki Türkler için zor bir dönemin baĢladığının ilk iĢareti idi. Rıza han‟ın iktidara gelmesiyle 12 Kasım 1925 tarihinde baĢta bağımsız Türkmen Cumhuriyeti‟nin BaĢkanı Osman Ahund olmak üzere birçok Türkmen boy liderleri Türkmen Sahrayı terk ederek Türkmenistana geçmek zorunda kaldılar. II. Dünya Harbinin baĢlangıç yılları esnasında Almanya‟nın Ġran‟da çok büyük ekonomik bağlantılarının olduğunu görüyoruz ve söylendiğine göre 1941‟de, iran‟da 4000 kadar Alman casusu bulunuyordu. Ġran Türkleri arasında yer alan, dünyanın en iyi atlarını yetiĢtiren ve muhteĢem halılara sahip KaĢkaylar 20. Yüzyılın baĢlarında Ġngiltere karĢıtı Savlet‟üt-devle adında kudretli bir boy beyinin idaresindeydiler ve I. Cihan harbi esnasında Ġngilizlere büyük darbeler vurdular. Ancak Ġngiltere‟nin fitne siyaseti sayesinde o bir müddetliğine de olsa aĢiretin yönetimini yitirdiyse de sonradan yeniden han oldu. Savlet‟üd-devle ölünce yerini Nasır Han aldı. Bu esnada Ġngilizler, Ġran hükümetine baskı yaparak KaĢkayların yaylaklarından çıkmalarını engellemeye çalıĢtılar. Nasır Han yerleĢik hayata geçmenin Fars asimilasyonuna yol açacağını bildiği için, “gücünüz varsa gelin çıkarmayın” diyerek onlara kafa tuttuğu sırada, Ġngilizler tarafından Isfahan‟da bulunan bir alman casusluk Ģebekesi dağıtımıĢtır. Bunların arasındaki Shulze adındaki
354
birisi, karısı ve arkadaĢlarıyla beraber KaĢkayların arasına kaçtı. Bu son olay Ġngilizlerin baskısını daha çok arttırdı. Ġran hava kuvvetlerine ait uçaklar KaĢkaylar üzerine bomba yağdırdı. Bu katliama Türkiye‟nin Tahran elçisi Cemal Hüsnü Taray ve askeri ateĢe Naci Okay araya girerek engel oldular. Seyit Cafer PiĢaveri adındaki bir Türk‟ün önderliğinde 1945 yılı içinde Sovyet destekli demokratik bir hareket daha baĢladı. Eylül 1945‟te Ġran Halk Partisi ile Azerbaycan Demokratik Partisinin birleĢmesi önderliğine Cafer PiĢaveri getirilmiĢti. 12 Aralık 1945‟te ise Güney Azerbaycanda demokratik bir cumhuriyet kuruldu. Türkçe resmi dil ilan olundu. Okullar açıldı. Bütün bu yeniliklerin merkezi ise Tebrizdi. Tam bir yıl sonra Sovyet Rusya ile iĢbirliği yapan Ġran hükümeti, onları bastı. Onbinlerce insanı öldürdü. Katledilenlerin sayısının 40 bin civarında olduğu sanılıyor. Binlerce kiĢide kuzeye kaçmak zorunda kaldı. Bu sırada PiĢaveri‟de Moskova‟da Baku‟da mecburi ikamete tabi tutuldu. Ve 1947 de de KGB tarafından görevlendirilen bir Ermeni‟nin eliyle ortadan kaldırıldı. Gerçekten bu Türk Hükümetinin ilanında ve bertaraf olunmasında da Sovyet Rusya‟nın parmağı vardı. Onlar Ġrana karĢı Türkleri Türklere karĢı Farsları çok iyi kullandılar. Yine KaĢkaylara dönecek olursak, bundan sonra onların mücadelesi Ġran Komünist Partisi Tudeh‟e karĢı oldu. 1946 Eylülünde Tudeh‟in Türkler üzerindeki tesirini silmek gayesiyle Nasır Han baĢkanlığında bir araya gelen aĢiretler, 23 Eylül 1946‟da hükümete ve Ģaha sert bir muhtıra sundular. Bu ikazda tudeh partisine mensup bakanların hükümetten atılmaları, güney eyaletleri için mahalli özerklik verilmesi ve mecliste aĢiret temsilcilerinin sayıca artırılması gibi, maddelerde yer alıyordu. Bunların gerçekleĢmesi için hükümete yirmidört saat süre tanındı. ġiraz bölgesi askeri kumandanı Zahidi ile Nasır Han arasında yapılan mutabakatda Ġran, pek çok isteği kabul etmek zorunda kaldı. KaĢkaylar 1951 yılında baĢbakan olan Dr. Musaddık zamanında birtakım haklar kazandıkları için o iktidardan uzaklaĢtırıldıktan sonra yeniden ayaklandılar. Bazı önemli kadrolara Türkleri yerleĢtiren Musaddık‟ın iktidardan indirilmesiyle beraber ülke dıĢındaki Muhammed Rıza Pehlevi bir süre sonra tekrar iĢ baĢına çağrılmıĢtı. KaĢkaylar ordu kuvvetleri ile çarpıĢmaya karar verdiği bir sırada ġah, Hüsrev Han‟a memleketten ayrılmasını isteyen bir ultimatom gönderdi. Herhalde Nasır Han, bu sırada çıkacak bir savaĢın Tudeh‟in iĢine yarayacağına inandığı için, hükümetle Yüklə 7,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|