Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler

358

 

  /  Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu 

Türkmen  insanı  canından  ve  malından  olmakta  ve  yurdunu  terk  etmeye  mecbur 

kalmaktadır.  

Türkmenler  Ģu  anda  kimliklerini  ve  yasal  haklarını  kazanmak  uğruna  çetin 

bir savaĢ vermektedirler. 

Anahtar Kelimeler: Irak, Türkmenler, Irak anayasası, Asimilasyon, Kerkük. 

ABSTRACT 

Iraqi Turkmen who have lived in northern and central parts of the Iraq for 

a long time haven‟t had an identity issue during the Ottoman period. After the First 

World War and England occupation‟s on Iraqi soils, a traditional Turkish hostility 

policy and exterminating efforts towards the Iraqi Turkmen began. 

Exterminating efforts towards Iraqi Turkmen‟s existence and identity have 

never  stopped  and  from  1921  this  has  continued  with  different  aspects  and 

methods.  This  policy  has  shown  itself  both  in  the  Kingdom  era  and  in  the 

Republican  era.  During  the  Saddam‟s  regime,  the  extensive  war  against  the  Iraqi 

Turkmen‟s identity and existence was started.  

After  the  US  invasion  (in  2003),  Kurds  assimilation  plan  on  Turkmen 

regions  has been  put  into  force,  people  of  Kurdish  origin  have  been  placed  in  all 

Turkmen  regions  and  administration  has  completely  passed  into  the  hands  of  the 

Kurdish parties. 

For  the  first  time  in  the  history  of  Iraq,  a  decision  which  recognizes  the 

existence and identity of the Iraqi Turkmen and emphasizes the Iraqi Turkmen is 

the third main formation of the Iraq was reached by the Parliament. 

On the other hand, Iraqi Turkmen faced with the most difficult situations in 

their  history.  In  Turkmen  residential  areas,  people,  houses  and  commercial  places 

are exposed to bomb attacks. Because of the kidnapping, bomb attacks and suicides 

attacks,  hundreds  of  Turkmen  have  lost  their  lives  and  their  goods  and  also  they 

have left their homes.  

Turkmens  are  giving  a  tough  fight  in  order  to  win  their  legal  rights  and 

identity. 

Key Words: 

Iraq, Turkmans, Iraqi Constitution, Assimilation, Kirkuk. 

GĠRĠġ 

Bu  çalıĢma  Irak  devleti  sınırları  içinde  yaĢayan  üç  milyonu  aĢkın 

Türkmen  topluluğunun  kimlik  sorunlarına  ve  var  olma  mücadelelerine  ıĢık 

tutmayı hedeflemektedir. 

Irak Türkmenlerinin dramı Birinci Dünya SavaĢı‟ndan sonra Osmanlı 

Ġmparatorluğunun  çökmesi  ve  Ġngilizlerin  Irak‟ı  iĢgal  etmesiyle  baĢlamıĢtır. 

Bilindiği  üzere  Ġngilizler,  Irak‟ın  kuzey  bölgesini  oluĢturan  Musul  vilayetini 

---

Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu

  /   359 

Türkiye‟den  koparıp  o  zamanlar  yeni  kurulmakta  olan  Irak  devletine  ilhak 

edilmesi  için  elden  geleni  yapmıĢlar  ve  bunda  baĢarılı  olmuĢlardır.  Misak-ı 

Milli sınırları içine dahil olan Musul vilayeti (ġimdiki: Kerkük, Musul, Erbil, 

Süleymaniye,  Duhok)  sorununa  Lozan  BarıĢ  Konferansı  müzakereleri 

süresince  bir  çözüm  getirilememiĢtir.  Yapılan  Haliç  Konferansı  (19  Mayıs 

1924)  ve  Milletler  Cemiyeti‟nin  konuyu  ele  alması  Türkiye  lehine  bir  sonuç 

getirmiĢ ve 5 Haziran 1926‟da Türkiye, Ġngiltere ve Irak arasında imzalanan 

Ankara anlaĢmasıyla Sınır ve Ġyi KomĢuluk AnlaĢması imzalanmıĢtır. Bu anlaĢma 

gereğince  Musul  vilayeti  Türkiye‟den  koparılıp  yeni  kurulmuĢ  olan  Irak 

Devleti‟nin  sınırları  içine  ilhak  edilmiĢtir.  Ne  yazık  ki  5  Haziran  1926‟da 

imzalanan  Sınır  ve  Ġyi  KomĢuluk  AnlaĢması‟nda  Irak‟taki  Türklerin  varlığını  ve 

haklarını koruyabilecek hiçbir hüküm yer almamıĢtır

1

.  

Büyük  Türk  dünyasının  bir  parçası  olan  Irak  Türklerinin 

(Türkmenlerin) varlığı, bölgede ayakta durmaları, hem Ġngilizler hem de yeni 

kurulan Irak devleti için istenmeyen bir faktör idi. Dolayısıyla, önce Ġngilizler 

direkt olarak ve sonra Ġngiliz manda rejiminin kalkmasıyla bağımsız bir devlet 

olarak ortaya çıkan Irak devleti bu Türk varlığını sindirmek, baskı altına almak 

ve  siyasi  hayattan  uzaklaĢtırmak  yolunda  sistematik  ve  bilinçli  hareket 

etmiĢlerdir. Aslında Irak Türkmenlerine karĢı güdülen bu tutum ve yürütülen 

bu  politika  hiç  değiĢmemiĢ  ve  günümüze  kadar  devam  etmiĢtir.  Bu 

politikaların çarpıcı örnekleri Irak devletinin anayasal yapısında kendini açıkça 

göstermektedir.  

Irak  Türkmenleri  Irak‟ın  1921  yılında  bağımsız  bir  devlet  olarak 

kurulmasından  bu  yana

2

,  kimliklerin  ortaya  koyma  konusunda  engellerle 

karĢılaĢmıĢlardır. Güçlü bir kimlik bilinci olan Irak Türkmenleri, yüzyıla yakın 

bir  süredir  yabancılaĢtırma,  baskı  ve  ötekileĢtirme  sorunu  ile  karĢı 

karĢıyadırlar.  Irak  Türkmenlerini  anlamak  için  öncelikle  Irak  Devleti‟nin 

tarihsel geliĢimine ve bu Devletin içerisinde Irak Türkmenlerinin konumuna 

kısaca göz atmakta fayda vardır

3

.  

                                                 

1

 Bkz. Suphi Saatçi, Tarihi GeliĢim Ġçinde Irak‟ta Türk Varlığı, Ġstanbul 1996, s.125-180 

2

 Irak Krallığı‟nın kuruluĢu, Lozan AntlaĢması ve siyasal sürece iliĢkin olarak detaylı olarak 

bkz. Saatçi: 120-181. 

3

 Irak Türkleri hakkında detaylı bilgi için: Bkz. Cengiz  Eroğlu, Murat Babuçoğlu, Orhan 

Özdil,  Osmanlı  Vilayet    Salnamesinde  Musul,  Ankara,  2008,    Mahir  Nakip,  Kerkük‟ün 

Kimliği, 2. Basım, 2007,  Cüneyt mengü, Türkmen Meselesi, Ġstanbul, 2012, - Scott Taylor, 

ġeytan Ekseninde Döngü, Ġstanbul – 2004, - Kerkük Türkmenoğlu,Türkmen Çilesi, Ġstanbul, 

2007,  Yusuf Ziya Arpacık, YolbaĢı, Irak Gerçeği ve Türkmenlerin DireniĢ Öyküsü, BeĢinci 

---