364
/ Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
1925 yılında Irak‟ta çıkan ilk anayasada Irak halkını milliyetlerine göre
ayrım yapılmamıĢtır. Anayasa “ Iraklılar din, dil, ırk gözetilmeksizin yasalar
önünde eĢittirler” hükmünü getirmiĢ ve hiçbir etnik ya da mezhepsel sınıfa
imtiyaz tanımamıĢtır. Ancak bu durum Cumhuriyet döneminde (1958)
tamamen değiĢmiĢ ve devlet otoritesi çıkarmıĢ olduğu değiĢik dönemlerdeki
anayasalarda sürekli olarak Türkmenleri göz ardı etmiĢ ve Irak halkının sadece
Arap ve Kürtlerden oluĢtuğunu her münasebette ısrarla vurgulamıĢtır.
Türkmenlerin varlığı böylece anayasal yapı içinde yok addetmiĢtir. Bu
dönemde çıkan 1958, 1964, 1968, 1970 yılları anayasalarında Irak‟ın Arap ve
Kürtlerden oluĢtuğu vurgulanmıĢ ve Türkmen kimliği ve varlığı inkar
edilmiĢtir.
Cumhuriyet döneminde Irak Türklerini “Türkmenler” olarak
tanımlayan ve varlıklarını dile getiren ilk ve tek yasa Irak Devrim Komuta
Konseyi‟nin 1970 yılında çıkarmıĢ olduğu (Türkmenlere Kültürel Hakların
Tanınması) kararı
11
olmuĢtur. Buna karĢılık devlet otoritesi Türkmenleri
sürekli göz ardı etmiĢ ve Irak halkının sadece Arap ve Kürtlerden oluĢtuğunu
her münasebette ve çıkarmıĢ olduğu değiĢik mevzuatta dile getirmiĢtir.
Türkmenlere 1970 yılında verilen kültürel haklar da çok geçmeden devlet
eliyle geri alınmıĢtır.
35 yıl süren Baas partisi döneminde (1968 – 2003) Türkmenlere karĢı
uygulanan asimilasyon politikası da Türkmenlerin kimliğini ve varlığını yok
etmeye ve Türkmen kimliğini silmeye yönelik bir politikanın eseri olarak
ortaya çıkmıĢtır. Saddam rejimi bu süre içinde Türkmen bölgelerinin
demografisini değiĢtirmek ve Türkmen yurdunu AraplaĢtırmak amacıyla on
binlerce Arap ailesini ülkenin güneyinden getirtip özellikle Kerkük Ģehri ve
etrafındaki Türkmen yerleĢim bölgelerine yerleĢtirmiĢ, bu ailelere ev
yapmaları için faizsiz kredi vermiĢ ve Türkmenlere ait tapulu tarım arazilerini
gasp ederek onlara dağıtmıĢtır. Yine bu asimilasyon politikası çerçevesinde
Türkmenlere yönelik uluslar arası yasalara ve insan hakları ilkelerine aykırı
olan bir dizi haksız icraat baĢlatılmıĢ ve devam ettirilmiĢtir. Bu politika
doğrultusunda devlet dairelerinde memuriyet kapısı Türkmenlere kapatılmıĢ,
Türkmen bireyinin kendi memleketinde taĢınmaz mal satın alması veya
yaptırması yasaklanmıĢ, Türkmen insanı ticaretten men edilmiĢ, yüzlerce aile
zorunlu göçe tabi tutulmuĢtur. Saddam rejiminin Türkmen kimliğini yok
etmeye yönelik en acımasız uygulaması da Türkmenleri milliyetlerini
11
Irak‟ın 1970 tarihli anayasasının 42. Maddesi Devrim Komuta Konseyi‟ne kanun
hükmünde kararname çıkarma yetkisini vermiĢtir.
Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-Ġran-Suriye) Sempozyumu
/ 365
değiĢtirmeye ve nüfus dairelerinde kendilerini Arap olarak kaydettirmeye
zorlama politikası olmuĢtur. Resmi kararlarla uygulamaya konulan milliyet
değiĢtirme icraatına göre Türkmen aileler nüfus dairelerine müracaatta
bulunup kendilerini Arap olarak yazdırmaya mecbur edilmiĢtir. Bu iĢlemi
reddedenler hakkında gıda karnelerinden mahrum bırakılma, memur ise
görevden alınma veya Irak‟ın güney bölgelerine atanma, terfi ve maaĢlarına
zamdan mahrum bırakma ve zorunlu göçe tabi tutulma gibi ağır cezalara
maruz kalmakta idiler.
Baas rejiminin devrilmesinden sonra 2004 yılında çıkarılan geçici
anayasada ve 2005 yılında çıkarılan kalıcı anayasada ilk defa Türkmenlerin
varlığı ve kısıtlı da olsa Türkmenlere bazı kültürel, idari ve siyasi haklar
tanınmıĢtır. 2005 anayasasına göre, Türkmenlerin siyasi, kültürel, eğitimsel ve
idari hakları anayasa garantisi altına alınmıĢ, Türkçe eğitim serbest
bırakılmıĢtır. Bu sayede Türkçe eğitim veren yüzlerce okul açılmıĢ, Türkçe
yayın yapan TV kanalı ve gazeteler faaliyete geçmiĢ, yıktırılan Türkmen
köylerinin yeniden inĢasına müsaade edilmiĢ ve Türkmen sivil toplum
kuruluĢları ve partileri kurularak faaliyete geçmiĢtir.
2003 tarihinden sonra Türkmen kimliğinin tanınması ve tespiti
bağlamında hukuki alt yapıyı oluĢturan bazı yasa ve karalar da çıkarılmıĢtır.
Türkmen bölgelerinde Türkçe eğitim yapan resmi ve özel okulların açılması,
bir yasa yoluyla “Türkmen Eğitimi Genel Müdürlüğü”nün oluĢturulması,
devletin resmi TV kanalı olan “El- Turkmaniyye” TV” kanalının açılması ve
“Resmi Diller Yasası”nda Türkmenlere eğitimin her aĢamasında okullar açma
hakkının tanınması gibi yasa ve kararlarla artık devletin Türkmenlerle barıĢık
halde olma niyetini ve Türkmen kimliğini tanıma noktasına gelindiğini
göstermektedir.
Yasalar bazında gerçekleĢen bu olumlu reformlara rağmen, Irak‟ta
hakim olan siyasi olaylar Türkmenlerin varlığını ciddi boyutta tehdit edecek
durumları beraberinde getirmeye neden olmuĢtur. ABD iĢgalinden sonra
(2003), Türkmen bölgeleri ABD‟nin teĢviki ve politikası doğrultusunda Kürt
iĢgaline uğramıĢtır. Türkmen bölgelerini KürtleĢtirme planları uygulanmaya
konmuĢ, baĢta Kerkük Ģehri olmak üzere, tüm Türkmen yerleĢim bölgelerine
800 bini aĢkın Kürt kökenli insan yerleĢtirilmiĢ ve yönetim tamamen Kürt
partilerinin eline geçmiĢtir. Bu uygulamayla Türkmenlere ait arazi, arsa ve
binalar gasp edilmiĢ, Türkmen bölgelerinde bilerek istikrarsızlık yaratılmıĢ ve
bu yüzden Türkmen ekonomisi ağır darbeler almaya maruz kalmıĢtır.
Türkmenler bu dönemde, tarih boyunca en çetin günlerini yaĢamakta