Telman Huseynov
140
müəyyən qruplar üzrə konkret sayını nəzərdə tutur. Bunun üçün müəs-
sisənin kadrları funksional tərkibinə görə təsnifləşdirilir.
Firmanın kadrları, ilk ə
vvə
l, istehsal heyə
ti (baş
qa sözlə
, ə
sas
fə
aliyyə
t heyə
ti) və
qeyri-istehsal heyə
ti (qeyri-ə
sas fə
aliyyə
t heyə
-
ti) kimi (baş
qa sözlə
, mə
nzil-kommunal tə
sə
rrüfatının, uş
aq bağ
-
çalarının, sə
hiyyə
və
yardımçı tə
sə
rrüfatlarının iş
çilə
ri) qruplaş
-
dırılır.
stehsal heyəti icra etdikləri funksiyaların xarakterinə görə fəh-
lələr, mühəndis-texniki işçilər, qulluqçular, kiçik xidmətedici heyət,
şagirdlər və mühafizə işçiləri kateqoriyalarına bölünürlər.
stehsal heyə
tinin ə
sas tə
rkib hissə
si olan fə
hlə
lə
r qrupuna bi-
lavasitə
mə
hsul yaradılmasında iş
tirak edə
n və
habelə
istehsal
prosesinin normal gediş
atını tə
min edə
n iş
çilə
r aid olunurlar.
cra etdikləri işin xarakterindəki fərqlərə görə fəhlələr kateqori-
yasını 4 ə
sas qrupa bölmə
k olar:
1.Texnoloji prosesdə iştirak edən, əmək predmetini emal etmək
yolu ilə bilavasitə hazır məhsula çevirən fəhlələr. Lakin bunlardan əla-
və, avtomatlaşdırılmış istehsallarda fəhlə-nizamlayıcılar da bu qrupa
daxil edilirlər, çünki onlar avadanlıqların normal işini təmin edirlər;
2.Xammal, material və hazır məhsulun, yarımfabrikatların daşın-
ması, anbarlaşdırılması və qorunması ilə məşğul olan fəhlələr;
3.Əsas fondların təmirini, istehsal avadanlıqlarının profilaktikasını
həyata keçirən, təmir üçün hissə və tərtibatlar istehsal edən fəhlələr;
4. Hazır məhsulun keyfiyyətinə nəzarət işini icra edən fəhlələr.
Birinci qrupa daxil olan fəhlələr əsas, digər qruplara aid edilənlər
isə köməkçi fəhlələr hesab olunurlar.
Mühə
ndis-texniki, mütə
xə
ssis və
rə
hbə
r iş
çilə
r kateqoriyasına
istehsala texniki rə
hbə
rlik funksiyasını hə
yata keçirə
n kadrlar
aid olunurlar. Əqli əmək nümayəndələri olan bu kateqoriya işçilər
istehsala rəhbərlik və onun təşkilinin konstruktor, texnoloji, təşkilati-
texniki və sırf istehsal məsələləri ilə məşğul olurlar. Bu kateqoriya iş-
çilərə firmanın rəhbərliyi, menecerlər, baş mütəxəssislər, sex (sahə,
növbə) rəisləri, mühəndislər, texniklər, ustalar və s. daxildirlər. Bura-
ya bəzi iqtisadçılar (əmək, normalaşdırma və s.) da daxil edilir.
Qulluqçular kateqoriyasına maliyyə
, uçot, tə
chizat-satış
, də
f-
tə
rxana və
bə
zi inzibati-idarə
iş
çilə
ri aid olunurlar.
Fəsil 7. Firmada əmək resursları, əmək məhsuldarlığı və əmək haqqı
141
Ş
agirdlə
r kateqoriyasına fə
hlə
peşə
sinə
yiyə
lə
nmə
k üçün fə
rdi
və
briqada (qrup) şə
klində
hə
m bilavasitə
müə
ssisə
nin özündə
hamilik yolu ilə
və
hə
m də
baş
qa mə
ktə
blə
rə
ezamiyyə
olunmuş
gə
nclə
r aid olunur. Bu kateqoriyaya habelə müəssisənin balansında
olan texniki-peşə məktəblərinin şagirdləri də daxil edilir.
Kiçik xidmə
tedici heyə
tə
inzibati-idarə
binalarına qulluq edə
n
xadimə
lə
r, süpürgə
çilə
r, minik avtomobillə
rinin sürücülə
ri, kur-
yerlə
r, paltarasanlar və
s. iş
çilə
r aiddirlə
r.
Mühafizə
iş
çilə
rinə
isə
müə
ssisə
nin gözə
tçilə
ri və
yanğ
ından
mühafizə
iş
çilə
ri aid edilirlə
r.
Firmanın qeyri-istehsal sahələrində çalışan işçilər istehsal heyətinə
aid edilmir. Bu qəbildən olan işçilərə yaşayış binalarına, səhiyyə mən-
təqələrinə, uşaq bağçalarına, klublara, yardımçı təsərrüfatlara xidmət
edən işçilər daxil olunurlar. Bundan məqsəd istehsal işçilərilə istehsal
xarakterli işləri icra etməyənlər arasındakı optimal say nisbətini
müəyyənləşdirməkdir.
Təsərrüfatçılıq təcrübəsində firmalar istehsal heyətinin tərkibi üz-
rə bəzi işçi kateqoriyalarının nisbətlərini hesablayır və təhlil edirlər.
Bu iş xüsusilə, əsas və köməkçi fəhlələrin nisbətinin, bir də onlarla
(əsas və köməkçi fəhlələrlə) idarə aparatında çalışan işçilərin say nis-
bətlərinin öyrənilməsində istifadə olunur.
stehsal heyətinin tərkibini təşkil edən müxtəlif kateqoriyalardan
olan işçilərin say nisbətinin öyrənilməsi heyətin idarə olunmasında
böyük əhəmiyyət kəsb edir. Məsələn, əsas və köməkçi fəhlələrinin
say nisbətinin dinamikasını izləmək firma üçün maraq doğuran nəti-
cələr çıxarmağa, ümumiləşdirmələr aparmağa yardımçı ola bilir.
Bunun üçün aşağıdakı düstura müraciət edilir:
ф
ф
К
Я
=
n
F
Burda F
n
– əsas və köməkçi fəhlələrin say nisbəti;
Ə
f
– əsas fəhlələrin sayı;
K
f
– köməkçi fəhlələrin sayı
Əgər əsas və köməkçi fəhlələrin say nisbəti ikincinin hesabına çoxa-
larsa, bu, o deməkdir ki, həmin firmada köməkçi işlərin mexanizmləş-
dirmə səviyyəsi artır və bununla əlaqədar köməkçi fəhlələr sayca azalır.