44
C
ədvəl 5.1.
İnkişafda olan ölkələrdə aclıq çəkənlərin sayı
Regionlar
1969-1971
1971-1981
1983-1985
Mln.
n
əf
% -
əhalinin
inkişaf
sayına
gör
ə
Mln.
n
əf.
%
əhalinin
inkişaf
sayına
gör
ə
Mln.
n
əf
%-
əhalinin
inkişaf
sayına
gör
ə
Afrika
92
32
110
29
140
32
C
ənubi və
C
ənub
Şərqi Asiya
281
29
288
24
291
22
Latın
Amerikası
51
18
52
15
55
14
Yaxın və
Orta
Şərq
35
22
24
12
26
11
C
əmi:
460
28
475
24
512
23
Hazırda yemək məhsullarının böyük bir hissəsi kənd
t
əsərrüfat əkinlərində istehsal olur. Onlar qurunun təqribən
üçd
ən bir hissəsini tutur, o cümlədən şumlanmış sahələr yer
s
əthinin 11%-ni təşkil edilir. İlk baxışda adama elə gəlir ki,
Yer üz
ərində kənd təsərrüfatında istifadə üçün torpaq
ehtiyatları çoxdur və gələcəkdə kənd təsərrüfatı əkin sahələ-
rini
genişləndirməklə məhsul qıtlığını aradan qaldırmaq
mümkündür. Lakin torpaq ehtiyatla
rının coğarfi qiyməti
bunun
əksini göstərir. BMT-nin məlumatlarına əsasən qu-
runun t
əqribən 70%-i kənd təsərrüfatı əkinləri üçün az
yararlı sahələridir. Həmdə ki, onlar rütubətlə az təmin olun-
muşlar. Bütün kənd təsərrüfatı əkinləri içərisində ən qiymət-
lisi
şumdur. Şumlanmış əkinlər 80% ərzaq verdiyi halda,
d
əniz və biçənək cəmi 12%-ni təşkil edir. Şumlanan sahələr
ayrı-ayrı ölkələrdə 1-4-dən 30-70%-ə qədər təşkil edir. Bəzi
coğrafi regionlarda hələlik az da olsa torpaq ehtiyatları var-
45
dır. Kənd təsərrüfatı əkinlərinin sahəsini artırmaqla müasir
qida m
əhsullarını yalnız 80% artırmaq mümkündür. Deməli,
ərzaq problemini həll etmək üçün əkinçilik sistemini
intensivl
əşdirmək lazımdır.
Bütün k
ənd təsərrüfatının və eləcə də ərzaqın əsasını ta-
xılçılıq təsərrüfatı təşkil edir. Taxıl dünya əhalisinin ərzaq
m
əhsullarına təlabatının yarısını təşkil edir. Dünyada ümumi
taxıl istehsalının hesabatı 1948-52-ci illərdən başlayıb.
1990-
cı ildə dünyada 1.900 mln. ton taxıl, 600 mln. köklü
bitkil
ər, 490 mln. ton tərəvəz, 340 mln. ton meyvə, 110 min
ton
şəkər çuğunduru, 170 mln. ton ət, 550 mln. ton süd
istehsal olunub.
Taxıl istehsalı 779 milyon tondan 1985-ci
ild
ə 1.848 milyon tona qədər, yəni 2,4 dəfə artmış və
əhalinin artımını örtmüşdür. 1986-cı ildə taxıl istehsalı 1.870
mlyon tonu
keçmişdir. Bu qədər taxıl planetimizin əkinçilik
tarixind
ə birinci dəfə istehsal olunmuşdur. Bu insanların hər
ild
ə istifadə etdiyi bütün xammal ehtiyatlarının altıda birini
t
əşkil edir. ABŞ-da 1985-ci ildə rekord məhsul – 345 milyon
ton
taxıl yığılmışdır. Lakin dünya üzrə taxıl istehsalının
artım sürəti son illər azalmağa başlamışdır. Dünyada istehsal
olunan d
ənin əsasını 3 bitki: buğda, qarğıdalı və düyü təşkil
edir. Çin, Yaponiya, Filippin, Vyetnam v
ə bir sıra digər ölkə
xalqla
rının əsas qidası düyü, Afrikanın bir çox xalqlarınınkı
darı (sorqo), Cənubi Amerikanın Peru və digər dağlıq
yerl
ərində arpa, Amerika qitəsinin qədim yerli xalqlarınınkı
qarğıdalıdır. Hətta indi də Meksikalı hindular qarğıdalını
satmırlar, onlar üçün qarğıdalı ən əziz və müqəddəsdir. Onu
yalnız öz ehtiyacları üçün becərirlər.
XXI
əsrdə Yer kürəsinin əhalisi xeyli artanda onun taxılla
t
əmin olunması üçün taxıl bitkilərinin məhsuldarlığının dün-
ya üzr
ə orta hesabla 1,5-2,0 dəfə artırmaq lazım gələcəkdir.
Min ill
ər bundan əvvəldən başlayaraq dünyanın bir çox
46
ölk
ələrində, o cümlədən Azərbaycan ərazisində yaşayan
xalqlar üçün
buğda ən yaxşı çörək bitkisi sayılır. Tarix boyu
getdikc
ə buğdanın keyfiyyəti yaxşılaşdırılmışdır. Çörək 12
min ild
ən artıqdır ki, şərq xalqlarının əsas qida məhsuludur.
İlk lavaş neolit dövründə üyüdülmüş buğda dənindən, su ilə
yoğrulmuş xəmirdən hazırlanmış və ağac kömürü odu ilə
qızdırılmış daşın üstündə bişirilmişdir. Qədim Misirdə çörək
bişirmək üçün ilk dəfə qilli palçıqdan təndir düzəldilmiş,
eyni zamanda çör
əyi yumşaq edən xəmirin qıcqırma
prosesinin sirri mü
əyyənləşdirilmişdir.
Bel
əliklə, buğda ölkənin iqtisadi müvəffəqiyyəti, əmin-
amanlıq və siyasi sabitlik əlaməti olaraq, rəmzi məna almış-
dır. Lazım olan qədər buğda ehtiyatına malik olan xalqlar
əsrlər boyu ərzaqla yaxşı təmin olunmuş hesab ediliblər.
Əgər Roma imperiyası dövründən 1804-cü ilə qədər in-
san
ların bitkilərlə qidalanması haqqında Sossyurun klassik
əsərlərinin dərc olunduğu vaxta qədər Qərbi Avropada buğ-
danın məhsuldarlığı hektardan 4,0-6,7 sentner olmuşdursa,
yüz il keçdikd
ən sonra məhsuldarlıq üç dəfə artmışdır. Kənd
t
əsərrüfatı məhsuldarlığının 100 il ərzində gözə çarpacaq də-
r
əcədə artması əsas etibarilə bitkilərin kənd təsərrüfatda isti-
fad
ə edilməsinə əsaslanmışdır. Avropa ölkələrində buğdanın
m
əhsuldarlığı keçən əsrin birinci yarısında yəni 1950-ci ilə
q
ədər 14,2 s/hek. səviyyəsində qalmışdır. 1950-ci ildən son-
ra
buğdanın məhsuldarlığı daim artaraq 1986-cı ldə 43,0 s/ha
olmuşdur. Bu ölkələrdə son 50 ildə buğdanın məhsuldarlığı
3 d
əfə artmışdır.
Bütün dünya üzr
ə buğdanın məhsuldarlığı 1901-1950-ci
ill
ərdə 8,6-9,5 s/ha olmuş, orta hesabla 9,0 s/ha təşkil et-
mişdir.
Buğdanın, dünyada istehsalının son 50 ildə artım sürəti
60-
cı illərdə BMT-nin qəbul etdiyi «Yaşıl inqilab» proqramı
Dostları ilə paylaş: |