Toshkent davlat agrar universiteti botanikadan laboratoriya

 130
tuzilishiga, changchilar soniga, urug‘chining gul o‘rnida joylanishiga, ustunchalar 
soniga, meva va urug‘ tuzilishiga, urug‘ rangiga e'tibor bering va ularni rasmini 
chizing. 
      Gul formulasini tuzing. Oilaning umumiy gul formulasi: 
 
                Ca
5
Co 
5 
A
5+5
G
(2-5) 
 
3.Quyidagi o‘simliklarning lotin va o‘zbek tilidagi nomlari yoziladi: Dian-
thus-chinnigul, Stellaria-yulduz o‘t, Silene- echki miya (zurcha), Vaccaria- 
qoramug‘, Allochrusa- etmak, Holosteum- xolosteum. 
 
GULTOJIHO‘ROZDOShLAR  OILASI- AMARANTHACEAE 
Morfologik ta'rifi: Bu oila vakillari bir yillik o‘t, ba'zan chalabuta va 
daraxt o‘simliklardir. Oilaning hozirgi vaqtda 65 ta turkum, 900 ta turi ma'lum 
bo‘lib, ular tropik va subtropik mintaqalarda tarqalgan. Ularning poyasi tik yoki 
yoyilib er bag‘irlab o‘sadi.Barglari tekis,bandli,navbatlashib  yoki qarama-qarshi 
joylashgan, yonbargchasiz. Gullari bir jinsli yoki ikki jinsli,boshoqsimon to‘pgul 
hosil qiladi. Gulqo‘rg‘oni oddiy,3-5 bargchali,oqimtir yashil yoki sarig‘ish –ba'zan 
to‘q qizil rangli,changchisi gulqo‘rg‘on bargchalarining soniga teng (3-
5).Tugunchasi ustki,poychasiz,2-3 tumshuqli,bir uyali,bir yoki ko‘p urug‘kurtakli. 
Mevasi yong‘oq yoki ko‘sakcha.Urug‘lari sharsimon, yasmiqsimon va yal-
tiroqdir.Eshak sho‘ra oilaning begona o‘t sifatida keng tarqalgan vakillaridan biri 
hisoblanadi.Bu o‘simlikning tuplari mavsumda 500000-1000000gacha urug‘ be-
radi. 
Ahamiyati:  Oila vakillaridan em-xashak, manzarali o‘simlik sifatida 
xo‘jalikda foydalaniladi, Ayrimlarining urug‘lari oziq-ovqat tayyorlashda ishlati-
ladi. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 131
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
            69-rasm. 
Sho’ra (chenopodium album). 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 132
 
 
 
 
 
            70-rasm. 
Qoramug’ (vaccaria): 1--poyasining quyi kesimi, 2--to’pguli, 3--kosachasi, 4--gultojbargi, 
5--kosachasi 
 
 
 
 
 
ISh TARTIBI VA TOPShIRIQLAR. 
1.Gerbariy namunalaridan oilaning o‘ziga xos morfologik belgilarini 
o‘rganing. 
2.Oilaning biror vakillarini tanlab olib,o‘simlikning poyasiga va unda joy-
lashgan barglariga, barg shakliga, boshoqsimon to‘pgullariga, meva va urug‘ 
tuzilishiga shakliga e'tibor bering, ularni rasm-larini chizing. 
Gul formulasini tuzing. Machin:   ♂    P
5
A
5
;     ♀  P
5
G
 (3) 

---

 133
Quyidagi o‘simliklarning lotin va o‘zbek tilidagi nomlarini yozing. Ama-
ranthus retroflexus-eshaksho‘ra, machin, qayrilgan tojixo‘roz: A.caudatus-mushuk 
quyruq: Celosia cristata-gultojixo‘roz: Gomfrena- gomfrena. 
 
21-MAVZU:TORONDOShLAR, QOVOQDOShLAR, 
KARAMDOShLAR OILALARI. 
 
MAVZUNING MAQSADI: Oilalarning morfologik tuzilishini, hayotiy 
shakillarini,tarqalishini,keng tarqalgan vakillarini lotincha nomlarini va ahamiyati-
ni o‘rganish. 
KЕRAKLI JIHOZLAR: Gerbariylar, o‘simliklar aniqlagichi, rasmlar 
jadvallar, fiksatsiya qilingan gullar, meva va urug‘lar, lupa, pintset, preparoval nina 
va boshqalar. 
 
TORONDOShLAR OILASI-POLYGONACEAE. 
Morfologik ta'rifi: Bu oilaga 40 turkum va 900 ta tur kiradi. Oilaning 
ko‘pchiligi o‘t o‘simliklardir ba'zan buta, liana shaklidagilari ham uchraydi. 
Daraxtsimon vakillari esa tropik mintaqalarda tarqalgan. Barglari oddiy, ikkita par-
dasimon, yonbargchalari birikib, o‘sib naycha hosil qiladi. Gullari to‘g‘ri,ikki jinsli 
yoki bir jinsli bo‘lib, ko‘pincha murakkab tuzilgan ro‘vak yoki boshoqsimon 
to‘pgullarga yig‘ilgan. Gul qo‘rg‘oni oddiy, gulqo‘rg‘on barglari 3,5,9 ta,. 
Urug‘chilari bitta, 2-3 yoki 4ta meva bargchasining qo‘shilib o‘sishdan hosil 
bo‘lgan. Tugunchasi ustki, bir uyali, mevasi uch qirrali yong‘oqcha. 
Ahamiyati:  Bu oila o‘simliklarining ko‘pchiligi foydalidir. Ular tanid 
moddalarga ega bo‘lganligi uchun teri oshlashda, oziq-ovqat sifatida,meditsinada 
dori olishda,ba'zi turlari ko‘chma qumlarni mustahkamlashda muhim ahamiyatga 
ega. 
IShLASh TARTIBI VA TOPShIRIQLAR. 
1.Gerbariylar asosida oilaga mansub o‘simliklarning morfologik belgilarini 
aniqlagich yordamida o‘rganing. 
2.Rovoch otquloq kabi o‘simliklarni poyasiga, barglarini tuzilishiga, par-
dasimon yon barglarini birikib o‘sishiga, ro‘vak yoki boshoq tipdagi 
to‘pgullarga,alohida olingan gul tuzilishi va qismlariga, meva shakliga e'tibor beri-
ladi. Ularni rasmlari chiziladi. Gul formulasi tuziladi. 
 
Grechixa:         P
5
A
5+3
G
(3)
 ; otquloq           P
3+3
A
3+3
G
(3)
  
  
3.Quyidagi oila vakillarining lotincha va o‘zbekcha nomlarini yozing. Fag-
opyrum-grechixa, Polygonum-toron, Rheum-rovoch, Rumex-otquloq: Atraphaxis-
tuyasingren, Calligonum-juzg‘un.  
 
2.QOVOQDOShLAR OILASI-CUCURBITACEAE. 
Morfologik ta'rifi: Bu oilaning 120 ta turkumi va 1000 ga yaqin turi 
ma'lum bo‘lib, ular er sharining subtropik mintaqalarida tarqalgan. Oila vakillari 
bir yilik va ko‘p yillik o‘rmalab o‘suvchi o‘t o‘simliklar, ba'zan (tropik va sub-

---