Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti n. M. Rasulov, A. R. Ismailov monopoliyaga
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
105 5.6. Strategik va monopol mahsulotlar, xomashyo va materiallar hajmlarni bir maromda birja va kimoshdi savdolariga majburiy tartibda qo‗yish. Har bir davlatda raqobat qonunchiligi ijrosini ta‘minlash hamda monopoliyaga qonunchilikka rioya etilishi ustidan nazoratni amalga oshiruvchi o‗zining maxsus vakolatli organlari faoliyat yuritadi. Xalqaro tajriba shuni ko‗rsatadiki, monopoliyani tartibga solish va unga qarshi kurashish uchun nafaqat mustahkam qonunchilik bazasi, balki aholining, ishbilarmon doiralarning va davlat organlarining ochiqlilik va shaffoflik, mustaqillik asosida faoliyat olib boradigan monopoliyaga qarshi kurashuvchi organga bo‗lgan ishonchi ham lozim bo‗ladi. Turli raqobatga qarshi harakatlarning jamiyatga keltiradigan zararlarini salbiy oqibatlarini bartaraf etish uchun ko‗pgina davlatlarda monopoliyaga qarshi qonunchilikni rioya etishni nazorat qilish uchun turli maxsus organlar orqali amalga oshiradi. Respublikamizda raqobat muhiti mavjud bo‗lgan iqtisodiyotda tadbirkorlik va xo‗jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining erkin bo‗lishi, ularning istalgan tovarlar bozorida faoliyat ko‗rsatishlari va ushbu munosabatlarning huquqiy tartibga solinishi bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir. O‗zbekiston Respublikasida raqobatni huquqiy tartibga soluvchi maxsus vakolatli organ O‗zbekiston Respublikasining Xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‗mitasi hisoblanadi (keyingi o‗rinlarda ―Davlat raqobat qo‗mitasi‖ deb yuritiladi). Monopoliyaga qarshi bozorda yetkazib beruvchilar o‗rtasidagi gorizontal munosabatlar uchun bozor kuchi va ustunlik raqobat to‗g‗risidagi qonun uchun deyarli bir-birini o‗rnini bosuvchi hisoblanadi, lekin qonunni amalga oshirish standartlari (andozalari) o‗zgaruvchan bo‗ladi. Yirik yetkazib beruvchilar ustun bo‗lgan joyda ularni raqobatlashuvchilar ustidan nazorati yetkazib beruvchini tovari ustidan bozor hukmronligini amalga oshirishda foydalanish mumkin, bunda huquqiy aralash holatlari bozor hukmronligi konsepsiyasiga yohud ustunlikka asoslanishi mumkin. O‗rganilgan itisodiyotlar bozor 106 hukmronligini amalga oshirish, yohud o‗z ustun mavqeini suiiste‘mol qilish kabi xatti-harakatlarni man qiladi. Hozirgi kunda Davlat tomonidan samarali raqobat siyosatini amalga oshirilishi natijasida respublika iqtisodiyotida monopollashgan tovar va xizmatlar bozorlari soni sezilarli darajada qisqardi. Erishilgan natijalar tovar va xizmatlar bozorlarida erkin raqobatlashadigan va oxiroqibatda sog‗lom raqobat muhitini shakllantiradigan yangi xo‗jalik va tadbirkorlik subyektlarini paydo bo‗lishida namoyon bo‗lmoqda. Monopol korxonalarning soni sezilarli qisqargan, ayniqsa iste‘mol bozorida. So‗nggi 27 yil mobaynida olib borilgan monopoliyaga qarshi siyosat natijasida, monopolist korxonalar soni 828 tadan 178 tagacha kamaydi. Monopol mahsulotlar soni esa 5186 tadan 157 tagacha qisqardi. Monopol mahsulot va xizmatlarning respublika yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 20 foizgacha pasaydi. Avval yirik monopoliya hisoblangan sohalarda, ya‘ni qishloq xo‗jaligi va oziq-ovqat mahsulotlari bozorlarida ichimliklar, sharbatlar, non va non mahsulotlari, go‗sht-sut mahsulotlari, qandolatchilik mahsulotlari, alohida olingan nooziq-ovqat mahsulotlari bozorlarida mebel, gilam va gilam mahsulotlari va shuningdek telekommunikatsiya xizmatlari bozorlarida sog‗lom raqobat muhiti shakllantirildi. Shu bois, monopoliyaga qarshi siyosatni tartibga solish iqtisodiyotni modernizatsiyalashning ustuvor yo‗nalishi sifatida tan olindi. Bu borada ularning faoliyat yuritish samaradorligi nuqtai nazaridan asosiy omillar sifatida mulkchilik, javobgarlik, raqobat, monopoliyaga qarshi boshqaruv va shartnoma institutlari katta rol o‗ynaydi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|