Тузувчилар

 
Bosimli va bosimsiz harakatlar 
(6.12, a va b-rasmlar).
 
Bosimli harakat deganda
, 
suyuqlik o‘z harakati davomida har tomondan qattiq devorlar bilan chegaralanishi 
tushunilanadi (6.12, a-rasm). 
Agar, suyuqlik harakatida bir tomondan atmosfera bilan tutashgan bo‘lsa, bunday 
harakat bosimsiz harakat deyiladi (6.12, b-rasm).
6.12-rasm. Bosimli (a) va bosimsiz (b) harakatlar. 

- ho‘llanganlik perimetri 
 
 
Oqim harakatdagi kesimining gidravlik elementlari. 
Harakatdagi kesimning
asosan uchta asosiy gidravlik elementi mavjud. 
1. 

- harakatdagi kesim yuzasi; 
2. 

- ho‘llanganlik perimetri (6.16, b-rasm); 
3.
Gidravlik radius – harakatdagi kesim yuzasining ho‘llanganlik perimetri 
kattaligiga nisbati bilan aniqlanadi. 



R

---

44 
(6.15) 
Bu kattalikning fizik ma’nosi – harakatdagi kesim shaklining suyuqlik harakatiga 
ta’sirini aniqlashga ko‘maklashishidir. 
Agar kesim aylana shaklida bo‘lsa. 
2
4
4
2
r
D
D
D
R





(6.16) 
bunda,
D
– aylana bosimli quvur diametri. 
Suyuqlik harakati turlarining tasnifi. 
1- tasnif:
a) potensial harakat, ya’ni oniy kichik masofada suyuqlikni tashkil etuvchi 
zarrachalar to‘g‘ri aylanmasdan harakatlanadi; 
b) aylanma harakat. 
 
2 - tasnif:
a) barqaror harakat, ya’ni statsionar (turg‘un) harakat; 
b) beqaror harakat ya’ni nostatsionar (noturg‘un) harakat. 
3 - tasnif: 
a) tekis harakat; 
b) notekis harakat. 
Bu harakat ham o‘z navbatida quyidagicha tasniflanadi: 
a) sekin o‘zgaruvchan harakat (harakatdagi kesim tekis deb qabul qilinadi); 
b) tez o‘zgaruvchan harakat (harakatdagi kesim egri deb qabul qilinadi). 
4 - tasnif: 
a) bosimli harakat (6.12, a-rasm); 
b) bosimsiz harakat (6.12, b-rasm). 
5 - tasnif: 
a) laminar harakat; 
b) turbulent harakat. 
6 - tasnif:
a) tinch harakat; 
b) notinch harakat. 

---

45