Bir
kuzə gördüm bulaqda,
Soruşdum kuzədən səni!
Yatan baxtı oyatsaydım,
Xoş nəğməyə boyatsaydım,
Ötən çağa qayıtsaydım,
Sevərdim təzədən səni.
BOYDAYAM
Həsrətdən qovrulan mənəm,
Nisgildən yoğrulan mənəm,
Qürbətə sovrulan mənəm,
Qürbətin özü boydayam!
Bəxtim mənə “yen!” deməyib,
“Köhləninə min” deməyib,
Xoş avazla dindirməyib,
Naləli sözü boydayam!
Yaddan hala yanan olmaz,
Hər “can” deyən canan olmaz,
Qürbət el mehriban olmaz,
Həsrətin izi boydayam!
Bizi əyən kimdi, fələk,
Ömrüm, günüm qəmdi, fələk,
Yaxşı günüm kəmdi, fələk,
Dərdimin yüzü boydayam!
El içində olmuşam pərt,
Dövran zalım, zəmanə sərt,
Canımızda köklənib dərd,
Ocağı, közü boydayam.
Aylıq ədəbiyyat dərgisi
53
ULDUZ /
Dekabr 2015
Moskva
“Nasir təfəkkürü”, “uğurlu poetik
dil” və “ideoloji məqsəd”
Vüsal Nurunun “Dorantağ” romanının
müzakirəsində daha çox bu haqda danışıldı.
AYB‐nin Әdəbi Seksiyalarının
“Müzakirə klubu” layihəsi davam edir.
Növbəti diskussiya “Nəsr seksiyası”nda
keçirildi. Bu dəfə fantast yazıçı Vüsal
Nurunun “Azərbaycan” dərgisinin 2015‐
ci il 9‐cu sayında dərc olunan “Dorantağ”
romanı müzakirə edildi. Müzakirədə
tanınmış qələm sahibləri – yazıçı Mustafa
Çəmənli, tənqidçi Nərgiz Cabbarlı, yazıçı
Təranə Vahid, şairə Nuranə Nur və
Azərbyacan Yazıçılar Birliyinin Yaradıcılıq
məsələləri üzrə katibi İlqar Fəhmi və müəllif
– Vüsal Nuru iştirak edirdilər.
Layihənin koordinatoru: Nərgiz Cabbar ‐
lıdır.
“Әsəri oxuduqca nasir təfəkkürü göz
önündə canlanır”
Müzakirəni AYB‐nin katibi İlqar Fəhmi
açdı:
‐ Biz Vüsal Nurunun fantastik janrda
yazılmış “Dorantağ” romanı haqqında
danışacağıq. Təbii ki, əsəri oxuduqca nasir
təfəkkürü göz önündə canlanır. Hadisələrin
axarını, dinamikasını inkişaf etdirmək yazıçı
peşəkarlığından asılıdır ki, bu da əsərdə
görünür. Müəllif mövzuya məsuliyyətlə
yanaşıb. O dövrü bacardığı qədər can lan ‐
dırmağa çalışıb. VII‐VIII əsri canlandırmaq
isə çox çətindir. Çünki həm mürəkkəb
dövrdür, həm də əlimizdə faktiki material
azdır. Әsər İslamın Azərbaycanda təşəkkül
tapdığı dövrdən bəhs edir. Mən istərdim ki,
ilk fikirləri Nərgiz xanım söyləsin. O həm də
layihənin koordinatorudur.
“Әsər tarixi fantastik macəra
modelinin üzərində qurulub”
Nərgiz Cabbarlı:
‐ Әsərdə zamanlararası sıçrayışlar,
zamanlar arasında adlamalar var ki, bu da
təxminən son iyirmi ilə yaxındır, çox aktualdır
və istər Azərbaycan ədəbiyyatında, istərsə
də dünya ədəbiyyatında tez‐tez istifadə edilən
bir üsuldur. Eyni zamanda, bu cür adlama
prosesi təkcə maraq baxımından əhəmiyyətli
deyil, amma yazıçı üçün maraqlıdır və
oxucunun da marağını çəkmək məqsədi
daşıyır və s. Təkcə bundan söhbət getmir.
Bu həm də tarixi həqiqətlərin haradasa üzə
çıxarılması məqsədi daşıyır. Və mən bu
məqsədi Vüsalın əsərində bir neçə istiqamətdə
hiss etdim. Bu məqsədlər nələr idi? Birincisi,
tarixi faktları üzə çıxarmaq və bunlara
türkçülük prizmasından yanaşmaq. Yəni
ideoloji istiqamət. Və bu məqsədə, mənə elə
gəlir ki, nail olunub. İkinci bir məqsəd kimi
Vüsalın əsərində olan dil eksperimentlərini
qeyd etmək istərdim. Әsərdə, bəlkə də, müasir
nəsrə çox da uyğun gəlməyən poetik dil
eksperimentləri var idi ki, bu gün hər yazıçı
o eksperimentlərə getmir. Amma Vüsalda
bu, uğurlu alınır və elə bu səbəbdən də
diqqətimi çəkdi. Və üçüncü bir məqsəd kimi
müəllifin öz fəlsəfi mühakimələrini əsərə
yükləmək məqsədini qeyd edə bilərəm. O,
özünün dinlə, Allahla, dinlərin qəbulu ilə
bağlı fəlsəfi mühakimələrini əsərə yükləməyə
çalışıb və bunu bacarıb.
Әsər tarixi fantastik macəra modelinin
üzərində qurulub. Belə bir yüklənmə oxucunu
öz ardınca apara bilir. Roman bir model
kimi, öz strukturu etibarilə tam təsir bağışlayır.
Müəllif bilir ki, hardan başlayıb hara gedir.
Bəzən elə olur ki, bir nöqtədən yola çıxırsan,
54
ULDUZ /
Dekabr 2015
MÜZAKİRƏ KLUBU
“Ulduz” jurnalı və AYB‐nin yaradıcılıq məsələləri üzrə katibliyinin birgə layihəsi
amma gedişat nəzərdə tutduğundan tam
başqa istiqamətə aparır səni. Amma burada
yol dəqiq bilinir. Təyyarədə başlayır və qəza
ilə də tamamlanır. Lakin qəzaya keçid, ondan
sonrakı situasiyanın təsviri bir az gözlənilməz
və bir az da ideoloji istiqaməti qıran bir təsvir
kimi meydana çıxır. Çünki yazıçının Әshabi‐
kəhfə gəlişi, mağarada axtarışı və s. o qədər
təbii bir axarla davam edir, o qədər təbii
proses təsiri yaradır ki, sanki məqsədli,
düşünülmüş heç bir şey yoxdur.
Mustafa Çəmənli:
‐ Bəli, insanda elə fikir yaranır ki, bu,
xəyalın oyunudur. Qəhrəman qəzaya düşür
və bütün bunlar onun yaddaşında baş verir.
Nərgiz Cabbarlı:
‐ Әsər, dilinə görə də müsbət təsir
bağışlayır. Gənclərin yaradıcılığını az‐çox
izlədiyim üçün bu xüsusiyyət haqqında xüsusi
qeyd etmək istərdim. Yazıçının dili bilməsi,
dil üzərində işləməsi lazımdır. Müasir nəsr
əsərlərində isə əksərən dilin codluğu, kələ‐
kötürlüyü adicə oxu prosesinə belə mane
olur. Amma bu əsərdəki eksperimentlər çox
maraqlıdır. Bilirsiniz ki, nəsrdə poetik dil
eksperimentləri, məsələn, 70‐80‐ci illər nəsri
üçün aktual idi. O mərhələnin nasirləri dilin
poetik qatına fikir verirdilər. İfadə və təsvir
formaları üzərində işləyirdilər. Müasir nəsrdə
isə daha çox süjetə diqqət yetirilir. Hadisələrin
axarı və nəqli... Lakin dil əsasdır, materialdır,
onu inkişaf etdirmək də, onu qorumaq da
lazımdır, öldürmək isə yox.
İlqar Fəhmi:
‐ Dilin qrammatikası, təşbehlər öz yerində.
Amma mən o şeylərin bir az əleyhinəyəm.
Biz tarixi mühiti canlandırırıqsa, yaradırıq,
o dövrü yaradırıqsa, birdən‐birə müasir təşbeh
vermək olmaz. Yaxud, təşbehin içində müasir
element verməklə tarixi mühit dağılır, çatlayır.
Nərgiz Cabbarlı:
‐ Әsərin qəhrəmanı müasir dövrdən gedib.
Məncə, bu, ondan irəli gələn xüsusiyyətdir.
Mustafa Çəmənli:
‐ Hə də... Axı əsərin qəhrəmanı indiki
zamandan keşmişə yollanıb. Özü də bu
qəhrəman tarixi romanlar yazan bir yazıçıdır.
Aylıq ədəbiyyat dərgisi
55
ULDUZ /
Dekabr 2015