Ulduz Dekabr 20151115 Layout 1
Yüklə 0,87 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- İlqar Fəhmi
- Nərgiz Cabbarlı
- Nuranə Nur
- Aylıq ədəbiyyat dərgisi
- Aylıq ədəbiyyat dərgisi 57 ULDUZ
İlqar Fəhmi: ‐ Әsərdə təyyarə məsələsi var. Salman Rüşdinin məşhur bir əsəri var ‐ “Şeytan ayələri”. Orada da təyyarə partlayır, iki nəfər yerə düşür və düşənə qədər xəyalda transformasiya baş verir. Peyğəmbərin yanına gedirlər. Təyyarədən istifadə model olaraq işlənib. Mənə elə gəlir ki, bu cür olmağı daha yaxşıdır. Bilinmir ki, reallıq hardadır, yuxu hardadır. Postmodernizmdən gələn bir şeydir bu: məlum deyil, bu hadisələr həqiqətən baş verib, ya yox... Müasir dövrdə bu cür yanaşmalar çoxdur və maraqlıdır. Mən o cür qeyri‐müəyyənliyin tərəfdarıyam. Amma romanda magik realizmlə mistika bir‐birinə qarışır. Yazıçı əsəri ya magik realizm, ya da mistika ilə qələmə almalıdır. Yəni müəyyən bir istiqamət seçmisənsə, o zaman janr xüsusiyyətlərinə sona qədər riayət olunmalıdır. Amma Vüsal romanında magiyanı realizmə daxil edir, sonra bəzi yerlərdə mistika ilə qarışdırır. Nərgiz Cabbarlı: ‐ Ümumiyyətlə, bu əsərdə çox şeylərdə qarışmalar var. Görünür, bu məqsədli şəkildə edilib... İlqar Fəhmi: ‐ Amma janrların qarışması oxucuya pis təsir edir. Yaxud bəzən müəllif öz dilindən danışır, sonra ikinci şəxsin dilindən danışır... Sonra qəhrəmanında olan inam, inamsızlıq insanı çaşdırır. Nuranə Nur: ‐ Amma mənə maraqlı olan elə bu inamla inamsızlığın qarışığı idi...
‐ Mən ilk dəfədir, Vüsalın əsərini oxuyuram. Amma bir daha əmin oldum ki, əsəri yazmaq üçün yaş bir o qədər vacib deyilmiş. Vüsalın yaşına görə çox maraqlı nəticədir. Məncə, bu, düşüncə romanıdır. Әsərdə insanı düşündürən sətiraltı məqamlar çoxdu. Burada onun türkçülüyə, insani dəyərlərə, islama münasibəti təsvir olunub. Bu əsər mənə iki böyük yazıçımızın əsərini xatırlatdı. Üslublarında, yanaş ma ‐ larında heç bir oxşarlıq yoxdur. Amma bununla belə, müəllif əşirətdən qabaqkı illəri
56
Dekabr 2015
təsvir etdiyinə görə Y.V.Çəmənzəminlinin “Qan içində” romanı yadıma düşdü. Qarğa ilə bağlı məqam, qeyri‐adi insan təsvirləri... və s. Dinə münasibətə görə isə M.F.Axun ‐ dovun “Kəmalüddövlə məktubları” yadıma düşdü. Düzdür, o açıq yazılmış bir mək tub ‐ dur. Amma yenə də münasibət məsələsinə görə yadıma düşdü... Әsərin qəhrəmanı şüurlu şəkildə mağaraya gedir. Әrəblərin necə gəlməsi, bizi necə müsəlman etməsi, maraqlıdır ki, birbaşa verilmir, insanı təəccübləndirən detallarla təsvir olunur. Vüsalın unudulmayacaq, yadda qalacaq obrazları yoxdur, onun ən yaxşı obrazı elə Yazıçıdır. Lakin əsər düşüncə əsəridir. Bunu oxuyursansa, gərək düşünəsən ki, müəllif burada nə demək istəyir. Mən istərdim ki, tənqidçilər dinə maraq məsələsini bir o qədər də qabartmasınlar. Bu məqamlar deyilməsin. Nərgiz Cabbarlı: ‐ Amma, Mustafa müəllim, qabartmaqla deyil ki, bu o dərəcədə üzdəndir... İş orasındadır ki, münasibət qətiyyən qınaq doğurmur... Həqiqətləri ifadə edir...
‐ Burada o, dinlə bağlı olan naqislikləri yazır və həqiqətən də onunla razılaşırsan. Fikirləşirsən ki, bunlardan nə zaman xilas ola biləcəyik. Burada obrazların adları da var. Amma müəllifin məqsədi onların taleyini yazmaq deyil.
‐ Məqsəd qoyulan problemin göstəril ‐ məsidir. Bir də ideoloji məqsəd var.
‐ Mən əsəri oxuduqca o zamanlarda hiss etdim özümü. Kiçik roman olsa da, sürətlə oxunmur. Amma müəllifin dili, təhkiyəsi xoşdur. Vüsalın yaşına görə dili qüsursuzdur, koloritlidir, yad dil deyil, fikir deməyə çətinlik çəkmir. Bəzən çox uğurlu bənzətmələr deyir. Onun yumorla danışması da mənə maraqlı gəldi. Bir də mən bir şeyi demək istərdim. Dili gözəldir, buna söz yoxdur, amma xırda qüsurlar var ki, onları düzəltsə, yaxşıdır. Məsələn, “dəvə oturdu” deyir, amma dəvə oturmur, xıxır. Qoşqu heyvanları ilə bağlı elə detallar var ki, dilimiz kasad deyil... Vüsal eşşək arabasına daşqa deyir, amma bizdə daşqanın nə olduğunu çoxu bilmir. Daşqa balacadır. Çarxı düz deyir, amma oxa keçirilən topdur... Vüsal ona “paya” deyir, o “dəndənə”dir... Amma ümumi götürdükdə, ədalətsizlik olar deyək ki, dil qüsurludur. Bu xırda‐para şeylərdir. Sözü deməyə çətinlik çəkmir. Birdən elə bənzətmələr deyir ki.... Sərrast cümlələri insanı düşünməyə vadar edir. Deyir ki, dindarlar Allah alverçiləridir. Amma ürəyində deyirsən ki, düz deyir də... Niyyəti bəllidir də.
‐ Ümumiyyətlə, Avropada və Şərq aləmində ənənəvi dinlərin içində olan problemlərə, müəyyən riyakarlıqlara etiraz əlaməti olaraq əvvəlki etiqadların ideallaşdırılması və o dövrlərə qayıdış cəhdi var. Belə bir qayıdış cəhdi bir zamanlar Avropada aktuallaşmışdı... Vaqnerin yaradıcılığında. Onun operalarının hamısı bunun üzərində qurulub. Amma nəticəsi olmadı. Çünki bütün materialları uydurmalıdır... Yaxşı ki, bizim “Dədə Qorqud”umuz var... “Dorantağ” əsərində olan etirazlar isə dinin özünün siyasi alət kimi istifadə olunmasına etirazdı.
‐ Onun öz inancı var burda. Ruhun diriliyi məsələsi... Mövcud olan hər şey diridir... İlqar Fəhmi: ‐ Bilirəm, amma alternativ qoyması... Bütün dinlərdə ilahi ata obrazı var... Vüsal isə insanla ana təbiət arasındakı bağlılığı verməyə çalışır. Ulu Ağ Ana obrazı yaradır və bu Ataya etiraz cəhdi olaraq qabarır. Şamanlıqda da belədir. Təbiət anadır. Bu, feminizmlə də səsləşir. Aylıq ədəbiyyat dərgisi 57
Dekabr 2015
Yüklə 0,87 Mb. Dostları ilə paylaş:
|