Uluslararasi

International Symposium on Turkish-Islamic Culture in Sinop From Past to Present / 5-7 October 2018 
 
 
72 
 
 
 
SİNOP MEBUSU HASAN FEHMİ EFENDİ VE ŞEYHÜLİSLAM 
 MUSA KAZIM EFENDİ’NİN BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI SIRASINDA 
 YAZDIKLARI CİHAD RİSALELERİ’NİN İÇERİK AÇISINDAN MUKAYESESİ 
 
İsmail KURT 
* 
 
Öz 
Bu çalışma Sinop Mebusu Hasan Fehmi Efendi’nin Cihad Hakkında Ehli İslam’a, Asker-i İslam’a 
Kürsü-i İslam’dan Bir Hitap1 ve Şeyhülislam Musa Kazım Efendi’nin İslam’da Cihad isimli Bi-
rinci Cihan Harbi sırasında Osmanlı devletinin İtilaf devletlerine karşı girmiş olduğu savaşa Müs-
lümanları teşvik için kaleme aldıkları cihad risalelerinin analiz ve karşılaştırılmasını ele almakta-
dır. Çalışmamızın amacı Sinop’un duyarlı bir mebusunun ve dönemin meşhur bir âliminin gözün-
den Osmanlı’nın karşılaşmış olduğu sorunun ne olduğunu ve bu sorun karşısında gösterilen du-
yarlılığın  siyasetçi  ve  âlim  tarafından  okunmasının  nasıl  olduğunu  nedenleriyle  beraber  ortaya 
koymaktır. Bu çalışmanın yöntemi 1914’te aynı zaman ve şartlarda ve aynı gayeyle yazılmış iki 
risalenin  kendi  bağlamında  tenkit  ve  mukayeseli  bir  şekilde  okunması  şeklindedir.  Çalışmanın 
önemi 100 yıl öncesi Osmanlı devletinin karşılaşmış olduğu problemlerin 100 yıl sonrası Tür-
kiye’sinde de aynı olmasa da -Suriye meselesinde olduğu gibi- benzer problemlerin olduğu, bu 
problemlere de günümüz aydın ve akademisyenleriyle günümüz siyasetçilerinin kendi bakış açı-
larına  göre  farklı  üslupla  aynı  minvalde  çözüm  arayışları  sunmalarıyla  gösterdiği  paralelliktir. 
Dönemin  başkenti  İstanbul’da  aynı  tarihlerde  basılan  bu  risalelerden  anlaşılan  husus  Osmanlı 
devletinin karşılaşmış olduğu savaş durumunun çok büyük bir sorun olduğudur. Bu sorunu çöz-
mek için -Halife’nin Birinci Dünya Savaşı için verdiği cihad fetvasının akabinde- dönemin âlim, 
aydın ve Sinop Mebusu Hasan Fehmi gibi siyasetçileri Anadolu ve İslam coğrafyasındaki Müs-
lümanların savaşa destek vermelerine yönelik gayretlerini kendi üslup ve yaklaşımlarıyla ortaya 
koymuşlardır. Bu yönüyle Şeyhülislam Musa Kazım  Efendi risalesini  daha dini-ilmi bir dil ve 
üslup ile  ele alırken Sinop Mebusu Hasan Fehmi Efendi risalesinde ayetler, hadisler, Hz. Pey-
gamber ve Hz. Ömer’in hayatından örnekler vermekle beraber daha çok halkın anlayacağı bir dil 
ve üslup kullanmıştır. 
Anahtar Kelimeler: Cihad, Risale, Sinop, Mebus, Mukayese. 
 
                                                             
*
   Arş. Gör., Dokuz Eylül Üniversitesi, [e-mail] 

---

Uluslararası Geçmişten Günümüze Sinop’ta Türk-İslam Kültürü Sempozyumu / 5-7 Ekim 2018 
 
 
 
73 
 
 
 
The Comparison of the Deputy of Sinop  
Hasan Fehmi Effendi and Shaykh al-Islam Musa Kazim Effendi’s Papers  
about Jihad, which were Written in the World War I, in Terms of Content 
 
 
Abstract 
This study addresses the analysis and comparison of the deputy of Sinop Hasan Fehmi Effendi`s 
Cihad Hakkında Ehli İslam’a, Asker-i İslam’a Kürsü-i İslam’dan Bir Hitap and Shaykh al-Islam 
Musa  Kazim  Effendi’s  İslam’da  Cihad,  which  were  written  to  encourage  Muslims  to  join  the 
Ottoman Empire against Allied powers in the World War I. The purpose of the study is to intro-
duce the problem (regarding the  war) of the Ottoman through the  eyes of a sensitive  deputy of 
Sinop (Hasan Fehmi) and a famous scholar of the time (Musa Kazim). And, it presents how pol-
iticians and scholars perceive the sensitivity against this problem with its reasons. The method of 
this work is to criticise and read comparatively aforementioned two papers in the same context, 
written for the same purpose, at the same time and under the same conditions in 1914. The im-
portance of the study is to demonstrate the similarity of the attempts by the present-day intellec-
tuals, scholars  and  politicians  through  various  perspectives  to  solve  the  problems  the  Ottoman 
Empire faced 100 years ago even though some of the problems are not the same in the present-
day Turkey, such as the issue of Syria. It is inferred from these papers, which published at the 
same time  in the capital of the time  (Istanbul), that the case of war which the Ottoman Empire 
faced  is  a  very  serious  problem.  In  order  to  solve  this  problem,  -after  the  declaration  of  Jihad 
fatwa of the Caliph for the World War I- scholars, intellectuals and politicians of the period such 
as the deputy of Sinop Hasan Fehmi made efforts to motivate Muslims in Anatolia and Islamic 
regions to support (the Ottoman Empire) in the war with their own styles and approaches. In this 
respect, whereas Shaykh al-Islam Musa Kazim Effendi wrote his paper with a more religiously-
scholarly language and style, the deputy of Sinop Hasan Fehmi Effendi used a language and style 
that easily understandable by public  while  he gave the verses, hadiths, examples the  life of the 
Prophet and of the Caliph Omer. 
Keywords: Jihad, Paper, Sinop, Deputy, Comparison. 
 
 
 
 

---

International Symposium on Turkish-Islamic Culture in Sinop From Past to Present / 5-7 October 2018 
 
 
74 
 
 
 
OSMANLI DÖNEMİ ŞAİRLERİNDEN BOYABATLI FİKRÎ’NİN BİR GAZELİ 
 
Beyhan KESİK 
*
 
Fatma KOLA 
**
 
 
 
Öz 
Asırlar boyunca sayısız kültür ve medeniyeti ağırlayan Sinop gerek tarihî geçmişi gerekse yetiş-
tirdiği önemli âlim, şair ve fikir adamları bakımından zengin bir coğrafyadır. İlk yerleşimi Tunç 
çağına kadar dayanan ve Antik çağda Paphlagonia adıyla bilinen bu köklü şehir, Kimmerler ve 
Pontus Krallığı gibi tarihte önemli rol oynamış uygarlıklara başkentlik  yapmıştır. Hitit, Roma, 
Bizans gibi imparatorlukları bünyesinde barındıran Sinop hem coğrafi konumu hem de ikliminin 
elverişli oluşu sebebiyle pek çok devlet tarafından rağbet görmüştür. Nitekim Hasan Çelebi, tez-
kiresinde Kâtibî’den söz ederken Sinop için “Sinop, dokuz kubbeli felekler gibi cömert bir şehir-
dir.” sözlerini kullanmıştır. Yine aynı eserde Sinop’un oldukça beğenilen ve ilgi gören bir şehir 
olduğundan da söz edilmiştir. Sinop, Osmanlılar Dönemi’nde  önemli bir kültür merkezi haline 
gelmiş ve en fazla şair yetiştiren şehirlerarasında ilk sıralarda yer almıştır. Kâtibî, Safâyî, Seyfî 
ve Şükrî bu şairlerden  yalnızca birkaçıdır. Tezkirelerde  isimleri  geçen bu şahsiyetlerin  dışında 
kaynaklarda yer almayan birçok şair de bulunmaktadır. Bunlardan biri de daha çok XVIII. yüzyıl 
şairlerine ait şiirlerin yer aldığı bir mecmuada “Fîkrî-i Boyâbâdî” başlığı altında bir gazeli bulu-
nan Boyabatlı Fikrî’dir. Bu çalışma ile Boyabatlı Fikrî’nin bu gazeli tanıtılmaya çalışılacaktır.  
Anahtar Kelimeler: Sinop, Fikrî-i Boyabâdî, Tezkire, Gazel. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                             
*
   Prof. Dr., Giresun Üniversitesi, [e-mail] 
**
  Doktora öğrencisi, Giresun Üniversitesi, [e-mail] 
 

---