Urmaiov N. J., R o ‘ziyev O. A., Gulmatov J. Q., Berdiyev S. R. Qishloq xo‘jaligiiqtisodiyoti «tafakkur»

2008-yilda barcha turdagi xo‘jaliklarda tuxum yetishtirish
 
_________  
to‘g‘risida ma’lumot______________________
V ilo y a tla r
T u x u m
M ln .  d o n a
2 0 0 7 -y il  h o la tig a  
n is b a ta n , fo iz
D e h q o n
x o ‘ja lik la r i u lu s h i, 
fo iz
R e s p u b lik a  b o 'v i c h a  jam i
2 4 2 9 ,0
109,7
6 1 ,8
Q o r a q a lp o g ' isto n  
R e s p u b lik a s i
3 8 ,7
120,2
7 0 ,6
A n d ijo n
182,7
103,4
9 5 ,8
B u x o ro
150,9
106,7
5 9 ,7
J iz z a x
84,8
106,0
8 4 ,7
Q a s h q a d a ry o
156,3
112,9
8 9 ,0
N a v o iy
1 1 5 ,8
114,0
5 9 ,7
N a m a n g a n
7 0 ,6
113,3
8 5 ,9
S a m a rq a n d
4 8 9 ,6
118,8
4 6 ,8
S u rx o n d a ry o
1 3 1 ,4
104,0
7 0 ,9
S ird a ry o
4 2 ,8
102,2
9 5 ,7
T o s h k e n t
6 5 4 ,4
107,4
4 0 ,2
F a r g 'o n a
1 3 5 ,0
109,9
7 8 ,5
X o ra z m
176,0
103,8
7 6 ,8
Manba: Davlat statistika qo'mitasi axborotnomasi ma'lumotlari.
Ushbu  jadval  ma'lumotlaridan  ko'rinib  turibdiki,  Toshkent  va 
Samarqand  viloyatlarida  yirik  parrandachilik  komplekslari  mavjudligi  sababli 
tuxum yetishtirish hajmi bo‘yicha yuqori ko‘rsatkichlarga erishilgan. Aholining 
oqsilga  boigan  ehtiyojini to iiq  qondirish,  shu orqali aholi  salomatligiga  ijobiy 
ta’sir ko‘rsatish  maqsadida hududlar  bo'yicha  aholi  soniga mutanosib ravishda 
parrandachilikni rivojlantirish  lozim.
Dehqon 
xo‘jaliklarida 
chorvachilik 
yuqoriroq 
sur'atlarda 
rivojlanmoqda.  Fermer  va  dehqon  xo'jaliklarida  ishlab  chiqarish  xususiy 
mulkka  asoslanganligi  uchun  ular  xarajatlarni  imkoniyat  darajasida  tejashga, 
sifatli mahsulot yetishtirib, yuqori baholarda sotishga intiladilar.  Shuning uchun 
ham  bu  xo'jaliklarda  chorvachilik  tarmoqlarining  rentabellik  darajasi  tobora 
oshmoqda.
Chorvachilik  tarmoqlarining  rivojlanishini,  ishlab  chiqarish  faoliyati 
samaradorlik darajasini  quyidagi  ko'rsatkichlar ifodalaydi:
a) chorva hayvonlari  bosh sonining o'zgarish dinamikasi.  Uni aniqlash 
uchun hisobot davridagi  chorva mollari bosh  sonini taqqoslanayotgan davrdagi 
chorva mollari bosh soniga taqsimlash lozim:
279
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ChSo'd HDs
TDs
Bunda: 
ChSo ‘d —
  chorva hayvonlari sonining o‘zgarish dinamikasi;
HDs -
  hisobot davridagi chorva mollari bosh soni;
TDs —
 taqqoslanayotgan davrdagi chorva mollari bosh soni.
Bu  usuldan  foydalangan  holda  yetishtirilayotgan  chorvachilik 
mahsulotlari  miqdori  o‘zgarishi  dinamikasini  ham  aniqlash  mumkin.  Ushbu 
ko'rsatkichlar koeffitsiyentda yoki foizda aniqlanishi mumkin.
Korxonadagi  chorva  mollarining  barcha  turlari  bo‘yicha  umumiy 
sonini  topish  uchun  turli  chorva  mollari  sonini  umumlashtirishda  shartli 
qoramol  o‘lchov  birligidan  foydalaniladi.  Chorva  mollarini  shartli  qoramolga 
aylantirishda quyidagi koeffitsiyentlardan foydalaniladi:
- naslli buqa, sigir, ot, tu y a - 1,0;
- yosh o‘suvchi qoramollar -  0,6;
- qo‘y va echkilar -0 ,1 ;
- chochqalar -  0,3;
- parrandalar -  0,002.
b)  chorva  hayvonlarining  mahsuldorligi.  Bu ko‘rsatkich yetishtirilgan 
mahsulot miqdorining (turlari bo‘yicha)  shu  mahsulotni bergan hayvonlar bosh 
soniga  nisbati  bilan 
aniqlanadi.  Bunda  quyidagi  formuladan  foydalanish 
mumkin:
ChHm  -
Mm
ChHs
Bunda: 
ChHm -
  chorva hayvonlarining mahsuldorligi;
Mm -
  yetishtirilgan mahsulot miqdori (sentner, ming dona);
ChHs
 -   chorva hayvonlarining bosh soni.
d) 
chorva  hayvonlarining  sutkalik  o‘rtacha  o‘sish  vazni.  U  chorva 
hayvonlarining  ma'lum  muddatdagi  o‘sgan  vaznini  shu  o‘sishni  ta'minlagan 
muddatga  nisbati  bilan  aniqlanadi.  Bunda  quyidagi  formuladan  foydalanish 
mumkin:
So'=
H O 'V
s v
Bunda: 
So
 -   chorva hayvonlarining sutkalik o‘sishi (grammda);
HO ‘V
-   hayvonlaming ma'lum muddatdagi o‘sgan vazni (kg);
S V —
  vazn o‘sishi uchun sarflangan sutkalar soni.
e) 
chorvachilik  mahsulotlarining  1  sentnerini  yetishtirish  uchun 
sarflangan ozuqa birligi. Uni aniqlash uchun sarflangan ozuqa birligi miqdorini 
shu  ozuqa  evaziga  yetishtirilgan  mahsulot  miqdoriga  (turlari  bo‘yicha) 
taqsimlash lozim. Bunda quyidagi formuladan foydalanish mumkin:
280
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bunda: 
OBs -
 chorvachilik mahsulotlarining  1  sentnerini yetishtirish 
uchun sarflangan ozuqa birligi;
SOB -
 sarflangan ozuqa birligi miqdori;
YM—
 shu ozuqa evaziga yetishtirilgan mahsulot miqdori.
f) 
chorvachilik 
tarmoqlaridagi 
mehnat 
unumdorligi. 
Ushbu 
ko‘rsatkich mahsulot yetishtirish uchun sarflangan vaqt miqdorining shu vaqtda 
yetishtirilgan  mahsulotga  nisbati  bilan  yoki  aksincha  aniqlanadi.  Bunda 
quyidagi formulalardan foydalanish mumkin:
Bimda: 
MUch
 -  chorvachilik tarmog'idagi mehnat unumdorligi;
SV  -
 mahsulot yetishtirish uchun sarflangan vaqt;
Y M -
 yetishtirilgan mahsulot miqdori.
g) 
chorvachilik  mahsulotlarining  tannarxi.  Ushbu  ko‘rsatkichni 
aniqlash  uchun  biror  turdagi  chorvachilik  mahsulotini  yetishtirish  uchun 
qilingan  xarajatlar  ushbu  mahsulotning  umumiy  miqdoriga  bo‘linadi.  Bunda 
quyidagi formuladan foydalanish mumkin:
Bunda: 
Tchm -
 chorvachilik mahsulotlarining tannarxi;
X   —
  biror  turdagi  chorvachilik  mahsulotini  yetishtirish 
uchun qilingan xarajatlar;
M M -
 shu xarajat evaziga yetishtirilgan mahsulot miqdori.
h) 
chorvachilik  tarmog‘ining  yoki  turlari  bo'yicha  chorvachilik 
mahsulotlarining  rentabellik  darajasi.  Ushbu  ko‘rsatkichni  aniqlash  uchun 
tarmoq  faoliyatidan  olingan  sof foydani  mazkur  tarmoq  uchun  qilingan jami 
ishlab chiqarish xarajatlariga boiish va natijani  100 ga ko‘paytirish orqali yoki 
biror  chorvachilik  mahsulotini  yetishtirishdan  olingan  sof  foydani  ushbu 
mahsulotning ishlab chiqarish tannarxiga b o iish  va natijani  100 ga ko‘paytirish 
orqali aniqlanadi. Bunda quyidagi formuladan foydalanish mumkin:
Rch -
SF
Tchm
Bunda: 
Rch
  -   chorvachilik  tarmogining  yoki  turlari  bo‘yicha 
chorvachilik  mahsulotlarining rentabellik darajasi;
SF -
  tarmoq faoliyatidan olingan sof foyda;
Tchm  -
  mazkur  tarmoq  uchun  qilingan  jami  ishlab  chiqarish
xarajatlari.
Chorvachilik  tarmog‘ini  rivojlantirishda  yuqoridagi  ko‘rsatkicblar 
orqali  tarmoqdagi  mahsulot  yetishtirish  holati  va  samaradorligi  tahlil  qilinadi 
hamda mavjud kamchiliklar o‘z vaqtida aniqlanib, ulami bartaraf etish bo‘yicha 
choralar ko‘rib boriladi.