Urmaiov N. J., R o ‘ziyev O. A., Gulmatov J. Q., Berdiyev S. R. Qishloq xo‘jaligiiqtisodiyoti «tafakkur»

YFK =
 
y ° ki 
YFK
  =  
x
 
100
FMY 
FMY
Bunda: 
YFK -
 umumiy yer fondidan foydalanish koeffitsiyenti (foizi);
FY
 - qishloq xo‘jaligida foydalanilgan yer maydoni, ga;
FMY -
 foydalanilishi mumkin bo'lgan yer maydoni, ga.
Bu  ko‘rsatkich  koeffitsiyentda  yoki  foizda  aniqlanishi  mumkin.  Uni 
aniqlash  natijasida  yerdan  foydalanishning  to'liqlik  darajasi  aniqlanadi.  Uni 
haqiqiy  darajasi,  ya’ni  koeffitsiyenti  1  dan  yoki  100  foizdan  ortiq  bo‘lishi 
mumkin  emas.  Bu  ko‘rsatkichni  aniqlash  natijasida  tarmoqda  (xo‘jalikda) 
qancha  yerdan  foydalanilgan  va  qanchasidan  foydalanilmaganligi  aniqlanadi. 
Shundan  so‘ng  bunday holning sabablari  aniqlanib, ulami  bartaraf etish  chora- 
tadbirlari ishlab chiqiladi.
b)  suvdan  foydalanish  koeffitsiyenti.  Ushbu  ko‘rsatkich  haqiqatda 
sug‘orilgan  maydonni  shu  suv  bilan  sug'orilishi  mumkin  bo'lgan  maydonga 
taqsimlash  natijasida  aniqlanadi. 
Buning  uchun  quyidagi  tenglikdan 
foydalanish mumkin:
SFK =
 
y°ki 
SFK
 = 
X
100
SMM 
SMM
Bunda: 
SFK -
 suvdan foydalanish koeffitsiyenti yoki foizi;
S M
- haqiqatda sug‘orilgan maydon, ga;
SM M -
 sug'orilishi mumkin bo‘lgan maydon,ga.
Buni  aniqlash  natijasida  suvdan  foydalanish  darajasi  belgilanadi.  Bu 
ko'rsatkichni  aniqlashda  ekinlarga  suv  berish  me'yoriga  alohida  e’tibor berish 
maqsadga muvofiqdir.  Chunki  unga rioya  qilinsa,  albatta,  suvdan  foydalanish 
darajasi  yuqori  bo'ladi.  Demak,  uning  darajasi,  ya’ni  koeffitsiyenti  1  ga  yoki 
100  foizga  imkon qadar yaqin  bo‘lishi  kerak.  Agarda  past yoki  yuqori  bo‘lsa, 
unda ekin maydonlari sifatli sug‘orilmagan bo'ladi.
d) 
yer maydonidan foydalanishlar soni.  Uni  aniqlash uchun haqiqatda 
urug‘  ekilgan maydonni mavjud ekin maydoniga taqsimlanadi. Bunda quyidagi 
tenglikdan foydalanish mumkin:
Bunda: 
YFS -
 yerdan foydalanishlar soni, ya'ni  1  ga maydondan necha 
marta foydalanilganlik soni;
UEM -
 bir yil mobaynida urug‘ ekilgan maydon, ga;
UM -
 umumiy ekin maydoni, ga;
Bu  ko‘rsatkich  yordamida  bir  maydonga  necha  marta  ekin  ekib, 
foydalanilganlik darajasi, ya'ni soni aniqlanadi.  Demak, uning soni birdan ko‘p
54
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

bo'lishi  maqsadga  muvofiqdir.  Buning  uchun  mavjud  bo'lgan  yerlardan  bir 
necha marta ekin ekib, hosil olishga intilish lozim.
e)  ekin  maydonlarining  mahsuldorligi.  Bu  ko'rsatkich  asosan  ekin 
turlari  hamda umumiy maydon bo'yicha, natural hamda qiymat ko'rinishlarida 
aniqlanadi,  ya'ni  ular  1  gektar  foydalanilgan  maydondan  qancha  miqdorda 
(sentner,  tonna)  hamda  necha  so'mlik  mahsulot  yoki  foyda  olinganligi 
aniqlanadi. Buning uchun quyidagi tenglikdan foydalanish mumkin:
Y f}
EMM
  =
-----------
EM
Bunda: 
EM M -
  ekin maydonlarining mahsuldorligi, sentner/ga.
YH  -
  ekin  maydonidan  olingan  yalpi  hosil  miqdori,  sentner
yoki  tonnada;
E M -
 ekin ekilgan haqiqiy maydon, ga.
Bu  ko‘rsatkich  yordamida  1  gektar  ekin  ekilgan  maydondan  qancha 
miqdorda  hosil  olinganligi  ekin  turlari  bo'yicha  alohida-alohida  aniqlanadi. 
Jami 
ekin 
maydonlari 
mahsuldorligini 
aniqlashda 
quyidagi 
qiymat 
ko'rsatkichlaridan ham foydalanish mumkin: