19
Tropik wrmon va tog’li
xududlarda yashovchi naga, kxasilar ustunlar ustiga
qurilgan kichik sinchli uylarda yashasa, sintallarning uylari twg’ri kwchalar
chetida bambuk va qamishlardan bunёd etiladi. Wrmon qabilalari palayyan va
uladanlar kichik qishloqlarda engil chaylalar, ustunlar ustiga qurilgan ayvonlarda
istiqomat qiladilar.
Andamanliklarda 10 va 100 lab kishilar yashaydigan jamoa uylari saqlanib
qolgan.
Kiyimlari:
Asosiy turlari tikilgan va wrama bwlgan. Erkaklarda-dxoti, belbog’chalar
kwylak va nimchalar, boshlarida qalpoq. Aёllarda-sari, kofta, bilan birgalikda
tikilgan kiyimlar sham mavjud. Shindlar teridan qilingan oёq kiyimlari
kiymaydilar.
Veddlar,
andamanliklar,
nagalar, kxasilarning asosiy kiyimi
belbog’chalardan iborat.
Manaviy madaniyati.
Kwp asrlik tarixiga ega Shind dostonlari, afsonalari «Ramayana»,
«Mashabshorat», wyinlari, musiqalari, qwshiqlari dunёga mashshur. Teatr,
memorchilik obidalari Toj Mashal, Banoras ibodatxonalari, Adjanta g’oridagi
wyma ibodatxonalar shu qatordadir.
Dinlari:
İnduizm (Vishna, Shiva), Buddizm (miloddan avv. VI-V asrlar), Jaynizm,
Sikxizm (XVI-XVII asrlarda), islom (Pokiston, Bangladesh)lardan iborat.
JANUBIY-SHARQIY OSIЁ XALQLARI
Shududi: Shindixitoy yarim oroli, Malakka, Singapur, Malayya arxipelagi
va Filippin orollaridan iborat. Yangi Gvineya orolining g’arbiy qismi sham
Janubiy-Sharqiy Osiёga qaraydi. Er maydoni - 4 mln. kv. km., asholisi 478,4 mln.
(1995 y.)
Etnik tarixi.
Bazi shududlar antropogenez - yani insonning vujudga kelishi va
shakllanishi bwlgan joylardir. Yava orolidan topilgan pitekantrop 1,5-2 mln. yil
bilan belgilanganligi bunga asos bwla oladi. Miloddan avv. III ming yillikka qadar
asholisi veddo-avstraloid bwlgan. Bugungi kunda sham aeta (Filippin) semanglar
(Molukka orollari) avstralo-veddoidlik belgilarini saqlab qolishgan. Miloddan avv.
II ming yillikning birinchi yarmidan Janubiy-Sharqiy Osiёga mongoloidlar (tillari
malayya-polineziya til oilasiga oid bwlgan) kelib joylasha boshlaydilar. İlk
mongoloidlar vakillari bataklar, niaslar mantaveyliklar sham saqlanib qolganlar.
MAMLAKATLAR VA XALQLAR
Birma Respublikasi. 37 mln. 25-50 ga yaqin etnoslar yashaydi, 66% ni
birmaliklar tashkil etadi. Tailand qirolligining (60,2mln.) davlat tili tay, ulardan
tashqari lao, lan, shan va boshqalar sham mavjud. Laosda 30 ga yaqin xalqlar
yashaydi, 4,8 mln. asholining 60% lao tilida swzlashadi. Lao-tay til oilasiga
mansub.
20
Vetnam. (75,0 mln.) asholining 60% avstroneziya til oilasining mustaqil vet
gurushida gaplashadi.
Kambodja. 10,6 mln. kishilik asholining asosiy qismi kxmer tiliga
mansubdir. Mon-kxmer tillari aloshida til oilasidir.
Singapurda 3,0 mln. asholining 80% ni xitoyliklar tashkil qiladi.
Malayziya. 19,9 mln. kishi. Asholining 10,4 mln.i malayyaliklar, 5 mln.i
xitoyliklardan iborat.
İndoneziya. 198,4 mln. kishi. Malayya-polineziya til oilasining malayya va
indoneziya tillari shukmron. Mamlakatda 350 ga yaqin etnoslar yashaydi. Eng
yirik xalq yavaliklar - 100 mln. kishidan iborat.
Filippinda - asholining asosiy qismi avstroneziya tillarida swzlashadi. 68,4
mln. kishidan 30,8 mln.i visayyalar. İfugao - 160 ming, aeta - 40 ming kishiga
egadir.
Xwjaligi.
Janubiy-Sharqiy Osiёda eng primitiv ovchilik va terib-termachilikdan tortib
sug’orish deshqonchiligiga qadar xwjalik turlari mavjud. Madura orolida asholi
chorvachilik bilan sham shug’ullanadi. Asosiy qishloq xwjaligi ekini - sholidir.
Asholining malum qismi sanoatda, ananaviy xwjalik faoliyatlari (saqich, kauchuk,
qimmatbasho ёg’ochlar tayёrlash) bilan sham shug’ullanadilar.
Semang, senoi (Sumatra oroli) kubu, sakaya (Yava orolida) tangerlar,
punam va bukitlar (Kalimantan orolida) Sulavesi orolidagi toalalar, Filippindagi -
aetalar yaqin paytgacha daydi ovchilik va termachilik bilan shug’ullanib
kelishgan. Bugungi kunda bu xalqlarni wtroqlashtirish, deshqonchilikka wtkazish
ishlari olib borilmoqda.
Moddiy madaniyati.
Xilma-xil bwlsada, bazi umumiylikka sham egadir. Deshqonchilik bilan
shug’ullanuvchi asholi darё, kwllar, dengiz qirg’oqlaridagi qatorlab qurilgan
qishloqlarda yashaydilar. Uylarning malum qismi ustunlar ustida qurilgan.
Ёg’ingarchilikning kwp bwlishi, toshqinlar bunga sababdir. Asosiy qurilish ashёsi
bambuk. Devor, pol shammasi bambukdan yasaladi.
Minangkabaularda «uzun jamoa uylari» saqlanib qolgan, ular yangi oilaga
qwshimcha xonalarni uyning davomidan qurishadi. Yaqin wtmishda qishloq
markazida «jamoa uyi», «erkaklar uyi» bwlgan.
Kiyimlari.
Tashqi kwrinishidan turli-tuman bwlsada wz mazmuni bwyicha
umumiyliklarga ega. Masalan ananaviy kiyimlar wrama bwlgan. Bugungi kunda
Janubiy-Sharqiy Osiё xalqlarining deyarli barchasi kwylak, ishton, kofta, shlyapa
(bambuk, qamishdan) sandallar kiyishadi. Birma va Kambodjada ananaviy milliy
kiyimlar kwproq saqlangan (Sorong). Ovchi va terimchi xalqlarda belbog’chalar,
daraxt pwstlog’idan yubkachalar keng tarqalgan.
Manaviy madaniyatlari.
Shindixitoyda - buddizm, İndoneziyada va Malakkada - islom, Filippinda -
xristian dini keng tarqalgan. Vetnamda dostonlar musiqali-dramalar, turli raqslaru-