Vaqif nəSİR
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
397 hazırda AMEA-nın həqiqi üzvü, fizika-riyaziyyat və texnika elmləri bölməsinin akademik katibinin müavini, Əməkdar elm xadimi, 90 illik yubileyini bu yaxınlarda qeyd edəcəyimiz Maqsud Ġsfəndiyar oğlu Əliyev idi. M.Əliyev 1924-cü ilin 27 avqustunda Tbilisi Ģəhərində ziyalı ailəsində dünyaya gəlmiĢdir. O, 1941 ci ildə orta məktəbi “əla” qiymətlərlə bitirib, Tbilisi Dövlət Universitetinin fizika- riyaziyyat fakültəsinə daxil olmuĢdur. Lakin II Dünya müharibəsinin baĢlanması səbəbindən o universitetdə təhsilini yarımçıq qoyaraq ordu sıralarında faĢistlərlə döyüĢə yollanmıdır. 1946-cı ildə SSRĠ Ali Sovetinin fərmanı ilə “Almaniya üzərində qələbəyə görə” medalı ilə təltif olunmuĢdur. Müharibə qurtardıqdan sonra o, univeristet təhsilini Bakıda, ADU-da (indiki BDU) tamamlamıĢdır. Maqsud müəllim elmimizdə bir sıra ilklərə imza atıb. O, selenin kristallaĢmasına, elektrik, optik və istilik xassələrinə aĢqarların təsirini ilk olaraq tədqiq edərək bir sıra maraqlı və dəyərli nəticələr almıĢdır. O, müəyyən etmiĢdir ki, kiçik miqdarda aĢqar vurulması selenin elektrik və istilik xassələrini əsaslı surətdə dəyiĢir. Alimin apardığı tədqiqatlar 1957-ci ildə onun uğurla müdafiə etdiyi namizədlik dissertasiyasında öz əksini tapmıĢdır. Onu da qeyd edim ki, Maqsud müəllim yarımkeçiricilər sahəsində elmi məqaləsi çap olunan ilk alimdir. Düzdür, bu sahədə ondan əvvəl akademik H.Abdullayev məqalələr nəĢr etdirmiĢdir. Lakin Həsən müəllimin məqalələri öz təcrübi hissəsini Leninqradda (indiki Sankt-Peterburq), Maqsud müəllim isə Bakıda yerinə yetirmiĢdi. Maqsud müəllim Akademiyanın müstəqil Fizika institutunun yaranmasında (əvvəllər Akademiyanın Fizika və riyaziyyat institut birlikdə və direktoru da akad.Z.Xəlilov olub) H.Abdullayevlə birlikdə çiyin-çiyinə çalıĢıb, 1961-ci
398 ildən öz taleyini bu institutla bağlamıĢdır. O, bu institutda baĢ elmi iĢçi vəzifəsindən fəaliyyətə baĢlamıĢ, sonradan özünün təĢəbbüsü ilə yaradılan “Yarımkeçiricilərdə köçürmə hadisələri” laboratoriyasına müdir vəzifəsinə seçilmiĢ və bu günə kimi də həmin laboratoriyaya rəhbərlik edir. Prof.M.Əliyev uzun illərdir ki, klassik yarımkeçiricilər olan germanium, silisium, A ııı
B v tipli yarımkeçirici birləĢmələr, onların əsasında bərk məhlullar, evtektikalar, mürəkkəb yarımkeçiricilərdə köçürmə hadisələrinin tədqiqi ilə
məĢğuldur.Bu tədqiqatlar nəticəsində o, böyük bir məktəb yaratmıĢdır ki, həmin məktəbin nümayəndələri Fizika institutu ilə yanaĢı, Respublikamızın, eləcə də digər ölkələrin elm və təhsil ocaqlarında çalıĢırlar.O, ilk dəfə olaraq A ııı B
birləĢmələri və onların bərk məhlullarına aid dissertasiya mövzuları təklif edərək bu iĢlərə rəhbərlik etmiĢdir.Maqsud müəllim digər ölkə və Ģəhərlərin tanınmıĢ alimləri ilə əlaqə yaradaraq bu elm sahəsinin inkiĢafı üçün əlindən gələni etmiĢdir.Yarımkeçiricilərin tədqiqi sahəsində dünyaca tanımıĢ A.F.Ġoffe adına Fiziki-Texniki institutunun əməkdaĢları, professorlar D.N.Nasledov, L.S.Stilbans, A.P.Reqel və b. sıx elmi əlaqələri buna parlaq misaldır. Prof.D.N.Nasledov onun haqqında belə yazır: ”Əliyev Maqsud Ġsfəndiyar oğlu bizim ölkəmizdə və xaricdə geniĢ elm aləminə sadə və mürəkkəb yarımkeçiricilərdə istilikkeçirmənin tədqiqaçısı kimi tanınmıĢdır. O, müxtəlif Beynəlxalq konfranslarda Azərbaycan fiziklərini təmsil etmiĢdir. O, dəfələrlə yarımkeçiricilərə həsr olunmuĢ Ümumittifaq konfranslarında məruzələrlə çıxıĢ etmiĢ və Bakıda keçirilən A ııı
B v və A ııı B vı yarımkeçiricilərinə həsr olunmuĢ
Ümumittifaq konfransının təĢkilatçılarından olmuĢdur”. Bu yazının sonunda söylənilən fikir Maqsud müəllimi təkcə tədqiqatçı kimi deyil, həm də elmin bir təĢkilatçısı kimi xarakterizə edir. Yarımkeçiricilər fizikası sahəsində daha bir tanınmıĢ alim, prof. A.P.Reqel Maqsud müəllimin apardığı tədqiqatların A.F.Ġoffenin diqqətini cəlb
399 etdiyini (Ġoffe keçmiĢ SSRĠ-də bu elm sahəsinin banilərindən olmuĢdur) və yüksək qiymətlədirdiyini qeyd edir. Sonra o yazır:
”M.Ġ.Əliyevin rəhbərliyi altında dar
zonalı yarımkeçiricilərin fiziki xassələrinin tədqiqi sahəsində kompleks tədqiqatlar uğurla aparılır. M.Əliyev və onun əməkdaĢları özlərinin yaratdıqları və 700KE maqnit sahəsi almağa imkan
verən impuls
elektromaqnitində yarımkeçiriciləri güclü və kvantlayan maqnit sahəsində tədqiq etmiĢlər. Onun 1963-cü ildə nəĢr olunmuĢ “Yarımkeçiricilərin istilikkeçirməsi” monoqrafiyası o vaxt bu məsələyə həsr olunmuĢ və SSRĠ-də çap olunan ilk monoqrafiya idi”. Belə hesab edirəm ki, akademik, fizika sahəsində Nobel mükafatı lauretı J.Ġ.Alferovun Maqsud müəllim haqqında söylədikləri oxucular üçün maraqlı olar. O yazır: ”Maqsud Ġsfəndiyaroviç Əliyev Sovet və dünya elmində yarımkeçiricilər fizika və texnikasına böyük töhfələr vermiĢ görkəmli alim kimi tanınır. M.Ġ.Əliyev və onun məktəbinin yarımkeçiricilərdə fonon-elektron və fonon-fonon qarĢılıqlı təsiri sahəsində apardıqları və müəyyən hissəsi onun monoqrafiyasına daxil olan tədqiqatların nəticələri SSRĠ və xaricdə elm aləmi tərəfindən qəbul
olunmuĢdur. Sürətlə inkiĢaf edən yarımkeçirici elektronika üçün onun yarımkeçiricilərin istilikkeçirməsi və digər fiziki xassələrinin öyrənilməsi sahəsində tədqiqatları Ģübhəsiz ki, həm elmi və həm də praktiki əhəmiyyət kəsb edir. Bu iĢlərə akad. A.F.Ġoffe böyük diqqət yetiridi və məhz onun təĢəbbüsü ilə M.Ġ.Əliyev bu tədqiqatları Azərbaycan EA-nın Fizika institutunda aparır. ”Maqsud müəllim haqqında çoxsaylı belə mütəxəssis rəyləri vardır. Fizikaya yaxın olanlar çox yaxĢı bilirlər ki, həmin rəylərin, fikir və mülahizələrin müəllifləri fizika sahəsində dünya elminin nəhəngləridir. Maqsud müəllim bir alim kimi dəfələrlə elmi nailiyyətlərimizi Almaniya, Fransa, Ġngiltərə, Ġtaliya,Türkiyə,Macarıstan və b.olkələrdə keçirilən elmi
Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|