Vaqif nəSİR
Yüklə 2,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
380 Prof. Ġ.Cəfərov elementar zərrəciklər nəzəriyyəsi sahəsində öz məktəbini yaratmıĢ, бир сыра namizədlik dissertasiyalarına rəhbərlik, doktorluq dissertasiyalarına isə məsləhətçi olmuĢdur. Onun aldığı elmi nəticələr ölkəmizin hüdudlarından çox- çox uzaqlarda görkəmli alimlər tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiĢdir. Hər hansı bir alimin elmi nəticələrinə digər alimin istinad etməsi birinci üçün ən yüksək elmi göstəricidir. Ġ.H.Cəfərovun elmi iĢlərinə elm nəhəngləri – Rusiya EA-нын akademikləri L.Okun, B. Pontekorvo (дащи Енрико Ферминин тялябяси), V.Faynberq, yapon alimləri T.KinoĢita, H.Terazava və baĢqaları istinad edərək onun aldığı nəticələrин sanballı və mühüm olduğunu göstərmiĢlər. O, əmək fəaliyyətinə 1966-cə ildə Azərbaycan Politexnik Ġnstitutunda (indiki AzTU-да) baĢlasa da, elmə olan həvəsи, əсаsыnы qoyduğu elmi nəzəriyyəni sona чатдырмаг istəyi onu rahat buraxmamıĢ, bu ali məktəbdə uzun müddət iĢləməsinə imkan verməmiĢdir. Ики ildən sonra, yəni 1969-cu ilин яввялляриндя o, Azərbaycan EA Фizika Иnstitutuna baĢ elmi iĢçi vяzifəsinə keçmiĢ və 1978- ъи илдян 1985-ci ilə kimi həmin institutun Нüvə Фizikası laboratoriyasına rəhbərlik etmiĢdir. Ġ.Cəfərovун эялмясиля
Нüvə
Фizikası laboratoriyasınдa елми-тядгигат ишляри йени вцсят алmıĢ, елементар зярряъиклярин зяиф гаршылыглы тясирляри сащясиндя йени, перспектив истигамят
381 йаранмыш вя цьцрла инкишаф еtmiĢdир. Оnun рящбярлийи вя билаваситя иштиракы иля laboratoriya əməkdaĢlarının aldıqları elmi nəticələr узун мцддят (1978-1985-ъи иллярдя) SSRĠ EA-nın, еляъя дя мцтямади олараг Azərbaycan ЕА-нын илин ən mühüm nаилиййятляри сырасына daxil edilmiшдир. Мян бурада гаршыма профессор Исэяндяр Ъяфяровун дярин вя чохшахяли елми йарадыъылыьыны шярщ етмяк мягсяди гоймамышам, гязет мягалясиндя буну етмяк щеч мцмкцн дя дейилдир. Лакин онун елми йарадыъылыьынын, неъя дейярляр, ики аны барядя билдиклярими мямуниййятля гейд етмяк истярдим. Dördfermionlu lokal zəif qarĢılıqlı təsir halında spinorların yerdəyiĢmə qaydasını müəyyən edən məĢhur Pauli-Firts münasibətini qeyri-lokal qarĢılıqlı təsir halına ümumiləĢdirməklə, И.Ъяфяров vacib münasibət tapmıĢ və onun köməyilə göstərmiĢdir ki, zəif qarĢılıqlı təsirin bir zərrəciklə mübadilə sxeminin məĢhur ġvinger (Нобел мцкафаты лауреаты) və Tanıkava-Vatanabe modelləri ilə yanaĢı daha bir variantı da mümkündür; o, həmin modeli qurmuĢ və ətraflı tədqiq etmiĢdir; qeyd edək ki, Avstriya fıziki H. Zinql lokal qarĢılıqlı təsir halı üçün olan Pauli-Firts münasibətini qeyri-lokal qarĢılıqlı təsir halına səhvən tətbiq edərək, belə nəticəyə gəlmiĢdir ki, zəif qarĢılıqlı təsirin bir zərrəciklə mübadilə sxeminin üçüncü variantı ġvinger modelinə ekvivalentdır və heç bir yeni nəticəyə gətirə bilməz. Ġ. H. Cəfərov bu nəticənin
382 səhv olduğunu göstərmiĢ вя рийази ясасларла ону тякзиб етмишдир. Ġ.H. Cəfərovun elmi tədqiqatının əsas qayəsini elektromaqnit və zəif qarĢılıqlı təsirlərin vahid nəzəriyyəsi üzrə iĢlər təĢkil edir. О, зərrəciklərin elektrozəif qarĢılıqlı təsirlərinin vahid nəzəriyyəsinin bir sıra variantını irəli sürmüĢdür. Bu nəzəriyyələrdən biri mütəxəssislər arasında xüsusi
maraq doğurmuĢdur: məlumdur ki, leptonların elektrozəif qarĢılıqlı təsirlərinin vahid Vaynberq-Salam modeli ikikomponentli neytrino sxemi üzrə qurulmuĢdur. Bundan fərqli olaraq, Ġ. H. Cəfərov leptonların vahid elektrozəif qarĢılıqlı təsir
nəzəriyyəsini dördkomponentli neytrino sxemi üzrə yaratmıĢdır. Maraqlıdır ki, bu nəzəriyyə elə yeni, incə effektlərə gətirir ki, onların təcrübədə öyrənilməsi bu gün də həll edilməmiĢ qalan vacib bir məsələyə iĢıq salardı: təbiətdə neytrino sxemlərindən hansı –
realdır? Akademik B. Pontekorvo Ġ. H. Cəfərovun bu nəzəriyyəsini yüksək qiymətləndirmiĢ, eləcə də МДУ няздиндя академик Н. Н. Боголйубов адына Микроалямин Нязяри Проблемляри Институтунун директору, МДУ-нун профессору О. А. Хрусталйов И. Щ. Ъяфяровун дюрдкомпонентли нейтрино схеми ясасында иряли сцрдцйц нязяриййядян бящс едяряк демишдир: «Исэяндяр Ъяфяровун бу нятиъяляри чох мцщцм вя принсипиал олуб, лептонларын щягиги схеминин мцяййян едилмяси проблеминин щялли
383 йолунда йени истигамят ачыр. Исэяндяр Ъяфяровун елми нятиъяляри елементар зярряъиклярин зяиф гаршылыглы тясирляринин тябияти вя гурулушу щаггында биликляримизи нязярячарпаъаq дяряъядя дяринляшдирир вя эенишляндирир». Ġ.Cəfərov qaynayan enerjisinin bir hissəsini də Naxçıvanda Пedaqoji Иnstitutунун чичяклянмясиня sərf etmiĢdir. O, 1985-ci ildə Y.Məmmədəliyev adına Nахчыван Дювлят Pедагожи Ġнститутунун (НахДПИ-нин) rektorу вязифясиня təyin olunmuĢdur. Бундан сонра institutda yeni fakültələr, laboratoriyalar, ixtisaslar мейдана gəlməyə baĢladı, ян ясасы, институт няздиндя Елми щисся йарадылды. Профессор И.Ъяфяровун апардыьы бу ъiddi islahatlar вя təhsilin məzmununda köklü dəyiĢikliklər нятиъясиндя НахДPĠ universitet səviyyəsinə qaldırıldı. Ailə vəziyyəti ilə əlaqədar oлараг о, öz арзусу ilə rektor вязифясиндян istefa verdi. Çoxları inanmasa da mən dəqiq bilirəm, məhz öz davamlı xahiĢi ilə o, rektorluqdan azad edildi (мəncə, hələlik Ġ.Cəfərov ilk rektordur ki, öz xahiĢi вя ъидди тякидиля vəzifəsini tərk etmiĢdir). 1990-cı ildə ADPU-da Fizika fakültəsinin dekanı vəzifəsinə seçilən Ġ.Cəfərovun istedadının yeni keyfiyyəti üzə çıxdı. Tələbələrlə birbaĢa kontaktda olan dekan Ġ.Cəfərov özünü bacarıqlı pedaqoq, həssas müəllim, qayğıkeĢ ata, yeri gələndə tələbələrin səmimi dostu, sirdaĢı kimi göstərməyə baĢladı. O vaxt dekanlıqda onunla Yüklə 2,82 Mb. Dostları ilə paylaş:
|