Y anında Gənclər Fondu tərəfindən qismən maliyyələşdirilən
Yüklə 2,89 Kb. Pdf görüntüsü
|
www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 53 transliterasiya olunması heç nə demir. Görünür, ona görə də araĢdırdığımız hər iki tərcümə variantında Buğanın məhz buğa öldürməsinə görə bu ada layiq görüldüyü xatırladılır. Dastanın orijinalı belədir: "Bayındır xanın ağ meydanında bu oğlan cəng etmiĢdir. Bir buğa öldürmüĢ. Sənin oğlun adı Buğac (xan) olsun. Adını mən verdim, yaĢını Allah versin dedi" (səh. 23). 1972-ci il nəĢrindəki tərcüməsi: "This young man fought and killed a bull on the playing field of Bayindir Khan", con- tinued Dede Korkut. "Therefore, let your son's name be Bugach. I give him hiz name, and may Allah give him hiz years of life" (səh. 13). Tərcüməçilər mətndəki izahla kifayətlənməyərək kitabın sonunda "Buğac" adına izah da vermiĢlər: "The name Bugach was given the young man because he had killed a bull, buga in Turkish" (səh. 183). Mirabilenin tərcüməsində isə yuxarıdakı mətn belə tərcümə olunmuĢdur: "This boy fought well in Bayindir Khan's white arena. Your son killed a bull, let his name be Bogac. I have given him his name, may God give him his life, he said" (səh. 69). "Kitabi Dədə Qorqud"dakı xüsusi adların tranliterasiyası zamanı ortaya çıxan çətinliklərdən biri və ən baĢlıcası məhz qəhrəmanların adındakı titul, epitet və təĢbehlərlə bağlıdır. Təəssüf ki, Ģəxs adlarına əlavə edilən belə elementlər bəzi hallarda unudulur və ya yanlıĢ tərcümə edilir və nəticədə məna təhrifləri qaçılmaz olur. Yuxarıda Salur Qazanın adı ilə bağlı problemə toxunmuĢduq. Lakin dastanda belə adlar az deyil. "Qiyah Səlcuq oğlu Dəli Dondar", "Qaragünə oğlu Qarabudaq", "Elln Qoca oğlu Sarı QulmaĢ", "Qəflət Qoca oğlu ġirĢemseddln", "Qazlıq Qoca oğlu bəy Yeynək", "Elin Qoca oğlu Alp Ərən" və s. adlar bu qəbildəndir. www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 54 54 MəĢhur tərcümə nəzəriyyəçisi A.Fyodorovun fikrincə, "tarixi Ģəxsiyyətlərin Ģəxsi adlara daxil olmayan ləqəbləri tərcümə olunmalıdır". O, fikrini əsaslandırmaq üçün fransızca iĢlənən "Charlemagne" sözünü "Karl Velikiy" kimi tərcümə etməyi tövsiyə edir (103, 189). Bizcə, titul və ləqəblərin həmiĢə bir formada tərcüməsini tövsiyə etmək düzgün olmazdı. Hər bir halda bu məsələ mətnin orijinalına sadiq qalmağa xidmət etməlidir. Tərcüməçilər "Kitabi-Dədə Qorqud"da iĢlənən titul və ləqəbləri çox vaxt olduğu kimi saxlamağa cəhd göstərmiĢlər. Lakin titul və ləqəblərin tərcüməsinə də rast gəlmək olar. Yuxarıda adı çəkilən "Qıyan Səlcuq oğlu Dəli Dondar" dastanın 1972-ci il nəĢrində aĢağıdakı kimi verilmiĢdir: "Delu Tundar, the son of Kiyan Seljuk". Tərcüməçilər "Dəli" sözünə izah verərək onun hərfi tərcüməsinin "crazy" or "mad" olduğunu göstərməklə, bu sözün cəsur, qorxmaz mənasında iĢləndiyini də vurğulamıĢlar. Lakin Mirabilenin tərcüməsində "Dəli" sözü tərcümə olunmuĢdur: "Wild Dundar, son of Kıyan Selcuk". Həm də bu söz ingilis dilinə "vəhĢi" kimi çevrilmiĢdir. Təbii ki, "vəhĢi" sözü sırf mənfi çalara malikdir və "dəli" sözündəki qorxmazlığı və cəsurluğu ehtiva etmir. Maraqlıdır ki, sonrakı boylarda adları çəkilən "Dəli Domrul", "Dəli Qarcar" və "Dəli Əvren" kimi xüsusi adlarda "Dəli" sözü olduğu kimi saxlanmıĢdır. Hətta Mirabile "Dəli Domrul" boyunun tərcüməsi zamanı "Dəli" sözünə Ģərh verərək, bu sözün hərfi mənasının "crazy", "mad", "wild" olduğunu xatırlatmıĢ, lakin "dəli"nin "crazy" olmadığını da vurğulamıĢdır. Dastanda iĢlənmiĢ "dəli" titulu həmin adamların təbiəti, xasiyyəti, davranıĢı və fəaliyyəti ilə səsləĢir. Məsələn, Dəli www.elmler.net - Virtual İnternet R esurs M ərkəzi ġəhla Nağıyeva. Bədii tərcümə: nəzəriyyə və praktika 55 Domrul özünü hamıdan güclü sayır. O, "məndən güclü ər varmıdır ki, çıxa mənimlə savaĢa", - deyir. Dəli Domrul çayın üstündə tikilmiĢ körpüdən keçəndən də, keçməyəndən də zorla pul alır, öz gücünü göstərmək üçün (bəlkə də qəhrəmanlıq adı - fəxri ad almaq üçün) kobudluq edir. Dəli Domrul Əzrayıl tərəfindən cavan bir igidin öldürüldüyünü eĢidib hirslənir, özünü saxlaya bilmir, Əzrayılla vuruĢmağa hazırlaĢır. Demək, Dəli Domrul özünün xüsusiyyətinə uyğun ad daĢıyır. O, özünün arzuladığı kimi fəxri ad yox, təbiətinə müvafiq "kobud" ad qazanır. Mütəxəssislərin fikrincə, Domrul sözü "Tomruk" sözü ilə bir kökdəndir. "Tomruk" isə türkcə tez özündən çıxan, acıqlı, kobud deməkdir. Buradan bir daha aydın olur ki, "domrul" sözünün lüğəti mənası bu adı daĢıyan Ģəxsin daxili xarakteri, hissiyyatı ilə əlaqədardır. Bütün bu müqayisələr bir daha təsdiq edir ki, "Kitabi-Dədə Qorqud"dakı Ģəxs adlarının transliterasiyası zamanı dastanın mətninə əsaslanmaq, qəhrəmanların xarakterinə xüsusi diqqət yetirmək zəruridir. "Qara" sözünün türk dillərində əsasən rəng bildirən kəlmə kimi iĢlədildiyi məlumdur. Bu söz həm də bədlik əlaməti kimi iĢlənir. Dastanda bu sözün məhz həmin mənada verildiyi cümlələrə baxaq: "Qara qayğulu vaqiə gördüm. Yumruğumda talbınan Ģahin mənim quĢumu alır gördüm. Göydən ildırım ağban evim üzərinə Ģaqır gördüm. Düm qara pusarıq ordumun üzərinə tökülü gördüm. Quduz qurdlar evimi dələr gördüm. Qara dəvə ənsəm (dən) qarvar gördüm. Qarğı kimi qara saçım uzanır gördüm, uzanıban gözümü örtər gördüm". (səh. 34). "Qara- dərə ağzında qadır verən, qara buğa dərisindən beĢiyinin yapığı olan, acığı tutanda, qara daĢı kül eyləyən, bığın Yüklə 2,89 Kb. Dostları ilə paylaş:
|