Yalanci şAİRİn göZÜyle yalana bakiş: klasik edebiyatimizda yalan saadet karaköSE

Yalancı Şairin Gözüyle Yalana Bakış   

 

 

              

 

          

TAED 

51* 155 

 

 

içine  düşebilirler  (Gibb,  1999,  s.  70).  Yine  de  aklın  sınırlarını  zorlayan  hayal  gücü,  şairlik 

yeteneğinin ispatı olduğu zaman, amaç övgüden çok maharet sergilemek olarak algılanır. Şairin 

övgüdeki  hüneri,  kendi  övgüsüne  (reklam,  satış)  dönüşür.  İstidrak,  över  gibi  görünüp  yerme; 

yerer  gibi  görünüp  övmede,  kasıtlı  olarak  gizlenmiş  yalan  veya  farkında  olmadan  övgüde 

yapmacık ve samimiyetsizlik göze çarpar. Germiyanoğlu II. Yakup Bey‟in huzuruna gelip; 

Benüm devletlü sultânum akîbâtuñ hayîr olsun 

Yidüğün bal ile kaymak yürüdüğün çayîr olsun 

beyitini okuyan ozana Yakup Bey lütuf ve ihsanlarda bulunduktan sonra “İşte şimdi bir 

hoşça  söz  işittim;  mânâsını  ve  edasını  beğendim.  Bizim  Şeyhî  bilmem  ne  söyler,  övmek  ister 

ama sanırım ki bizi yerer”, der. Şeyhî bunu duyunca, Bey‟in istihza dolu sözleri anlayamadığına 

üzülür (Çavuşoğlu, 1986, s. 25). 

b.

 

Geri Alınan Övgüler: 

Örneği  çok  olmasa  da  geri  alınan  veya  yergiye  dönüştürülen  övgüler  de  duyguların 

etkisiyle söylenmiş yalanın itirafı mesabesindedir. Nef‟î, hiç yıldızı barışmadığı halde, sunduğu 

bir  kasidede  Vezîr-i  A‟zam  Gürcü  Mehmed  Paşa‟yı  birçok  yönüyle  över;  âdil,  cömert,  cesur 

kahramanlara benzetir. 

Vezîrân-ı cihânuñ şân u şevketle ser-efrâzı 

Müşîrân-ı zamânuñ hüsn-i tedbîr ile meşhûrı (Divan, s. 162, K. 35). 

(Şan  ve  yücelikte  dünya  vezirlerinin  en  üstünü,  devrin  yöneticilerinin  güzel 

uygulamalarla meşhuru sensin.) 

Ancak,  hoş  geçinmeye  çalıştığı,  senâ-hânı  olduğu  paşa  tarafından  üçüncü  defa 

azledilince, dil kılıcını çekip övgüsünü, aynı derecede yergiye dönüştürür (Akkuş, 1998, s. 81): 

Neler itdi ne deñlü fitne peydâ oldı „âlemde 

İdince tâ vücûdıyla mülevves sadr-ı dîvânı (Siham-ı Kaza, s. 150, K. 2). 

(O  neler  etti  neler!..Varlığıyla  meclis  başkanlığını  kirletince  dünyada  ne  biçim 

karışıklıklar ortaya çıktı.) 

Eflâke irse kevkebe-i „izzetüñ nola  

Bir kethudâ durur saña İskender-i zamân (Figânî, s. 6, K. 3). 

(Devrin  İskenderi  senin  yanında  kâhya  gibi  kalır.  Yüceliğinin  yıldızı  göklere  ulaşsa 

garip değildir.)  

---

156

* TAED

 51 

 

 

 

 

 

 

 

 

Saadet KARAKÖSE 

 

 

2.

 

Sevgililere Söylenen Yalan: 

Âşıklar,  sevgiliye  karşı  kendilerinin  en  sadık  âşık  olduğunu  iddia  ederek  valsına  talip 

olurlar. Bunda rakiplerine karşı başarı elde etme güdüsü de hâkimdir. Amaçlarına ulaşmak için 

vaatlerde  bulunur;  güzel  hitap  şekilleri  icat  edip  gazeller  yazarlar.  Sevgiliye  gazel  sunma 

geleneği, yalanın estetik biçimidir.  

Ben ne diyeyin hazretüñe cân u cihânum 

Togrı sözümüz geçmedi yalana yanuñda (Figanî, s. 43, G. 83).  

(Ey  benim  can  ve  cihanım,  doğru  sözüm  senin  yanında  yalan  kadar  değer  görmedi. 

Daha ne diyeyim.)  

Şairin öne sürdüğü gerçek, insanlara yalanın cazip gelmesidir.  

Visâl içün sunar ol yâre her fütâde gazel 

Dürûg-ı maslahat-âmîz olur arada gazel (N. Atayi, s. 275, G. 141). 

(Her  düşkün  âşık  o  yâre  kavuşmak  için  bir  gazel  sunar.  Gazel  arada  iş  bitirici  yalan 

olur.)  

Girmesün câna „adû efsâne ile koynuña 

Âşık-ı sâdık geçer ammâ sakın yalan çıkar (N. Atayî, s. 249, G. 71). 

(Ey sevgili, sakın düşman yalan vaatle koynuna girmesin. Sadık âşık gibi görünür ama 

yalan çıkar.)  

Kâzib ü sâdık bilinsin imtihân et imtihân  

Etme her hâhişger-i ihsâna lutfun râygân  

Böyle mebzûl olmasın bahşişlerin şâhım amân 

Tâ seçilsin nev-heveslerden gürûh-ı âşıkân (Şeyh Galib, s. 128, Mü.6). 

(Ey şah gibi yüce sevgilim, âşıklarını sına da yalancı ve doğru olanlar açığa çıksın. Her 

isteyene  bağışını  ucuz  etme.  Aman,  âşıklar  topluluğu  ve  hevesliler  belli  oluncaya  kadar 

bahşişlerin böyle saçılmasın.) 

Dil-beri aldada gör yolını bul 

Ola sagdan saga cümle kâruñ (Tırsi, s. 105, G. 117). 

(Bir  yolunu  bulup  sevgiliyi  kandırmaya  bak.  Baştan  sona  bütün  işin  bu  olsun.)  Şair 

sağdan sola derken sevgilinin etrafında dolaşmayı kastediyor. 

---

Yalancı Şairin Gözüyle Yalana Bakış   

 

 

              

 

          

TAED 

51* 157 

 

 

Aldayup bir bûsesin virdüm yine ben cân u dil 

Didüm ey ârâm-ı cân bir dahi aldanmaz mısuñ (Muhibbi, s. 598, G. 2918). 

(Ben  yine  can  ve  gönül  vererek  sevgiliyi  kandırıp  bir  busesini  aldım.  “Ey  canımın 

huzuru, bir daha aldanmaz mısın?” dedim.) 

3.

 

Âşıklara Söylenen Yalan: 

Bazen  sevililer  de  ısrarından  sıkıldıkları  âşıkları  başından  savmak  için  yalana 

başvururlar.  Hiç  gerçekleşmeyecek  vaatlerle  onları  oyalarlar.  Bu  vaatlerin  içinde  bir  buseden 

öldürme müjdesine kadar pek çok şey vardır.  

Ey Figânî kıl tahammül „ahd-i yâre ola kim  

„Ahdi bütün va„desi yalana irsem bir dahı (Figanî, s. 51, G. 107). 

(Ey Figani, yârin sözüne tahammül et. Olur ya sözü bütün, vadi yalan sevgiliye bir daha 

kavuşursun.)  

Ey fitnesi çok kavli yalan yandım elinden 

Bir nâz ile bin gönül alan yandım elinden (Ahmed Paşa, s. 201, G. 230). 

(Ey  fitnesi  çok,  sözü  yalan  sevgili  yandım  elinden.  Bir  naz  ile  bin  gönül  alan  sevgili 

elinden yandım.) 

Gâlib dürûğ imiş tutalım va‟dı ol bütün 

Îmân getir ki dînine sığmaz yalan senin (Şeyh Gâlib, s. 269, G. 190).  

(Ey Galip, o put gibi güzelin sözünün yalan olduğunu varsayalım. -O sana yalan söylese 

de- Sen ona inan. Çünkü yalan senin dininde yoktur.) 

„Iyd-ı vuslatda güzeller bûseler vâdettiler, 

Bir söz ile hâsılı şu gönlümü aldattılar (Dertli, s. 95). 

(Güzeller  bayram  buluşmasında  buse  vereceklerine  dair  söz  verdiler.  Sonuçta 

vermediler; şu gönlümü aldattılar.)  

Va„de-i vaslı yalan söyleme söyle gerçek  

Olmaya bu dahi evvelki gibi bendeñe dek (Leyla Hanım, s. 111, G. 65). 

(Yalandan  kavuşma  sözü  verme.  Doğru  söyle.  Bu  da  kuluna  önceki  söylediğin  yalan 

gibi olmasın.) 

---