Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 47 Hadisələr inkişaf etdikcə proletar ədəbiyyatına münasibətdə mövqelər dəyişir. Plexanovun nəzəri fikirləri proletar ədəbiyyatına qarşı durur. Onun estetikasının təftişi Azərbaycanda da əks-sədasını tapır. 1932-ci ildə M.Quliyev yazırdı ki, Plexanovun yanlış fikirləri qəti tənqid atəşinə tutulmalı, idealist kantçı, mexanist səhvləri açılıb göstərilməlidir (Bax: 36, 225). Ictimai-siyasi, iqtisadi, mədəni və digər sahələrdə gedən mahiyyətcə sinfi xarakterli mübarizə ədəbiyyat cəbhəsində də özünü göstərirdi. Kommunist olmayan bir çox yazıçılar proletar ədəbiyyatı yaradıcıları cərgəsinə qoşulmaq istəsələr belə, onlar “burjua-qolçomaq ünsürləri”, “sağ ziyalılar” və s. adlarla damğalanırdılar. Iyirminci illərin sonu, otuzuncu illərin əvvəllərində yazıçıların bir qismi Azərbaycanda xüsusilə voronskiçilik, pereverzevçilik, pilnyakçılıqda ittiham edilirdi. “Krasnaya nov” jurnalının baş redaktoru A.K.Voronski rus ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrindən, ədəbi siyasəti müəyyənləşdirən şəxsiyyətlərdən biri kimi tanınırdı. Əvvəllər Azərbaycanda onun fikirləri təbliğ olunurdu. Sonra voronskiçilik sağ opportunizmin başqa şəkli hesab olundu. M.Quliyev 1931-ci ildə Voronskinin “idealist və qolçomaq” konsepsiyasına qarşı çıxaraq yazdı ki, “biz voronskiçiliyi ifşa ____________Milli Kitabxana____________ 48 edərək onu türk ədəbiyyatından qovmalı və idealizmə qəti elani–hərb etməliyik” (21, 8). Voronskinin türk (Azərbaycan) ədəbiyyatına təsirinin qarşısının alınması ilə bağlı tədbirlər görülməyə başladı. A.K.Voronskinin ədəbi-estetik baxışlarının mahiyyəti nədən ibarət idi? O, ədəbi prosesdə ədəbi qanunlarla işləməyi üstün tutur, ədəbiyyatın idarə edilməsi, ədəbiyyat üzərində rəhbərlik və ədəbiyyata təsirin qəti olaraq əleyhinə çıxırdı. Voronski burjua mədəniyyətini və burjua sənətini proletar mədəniyyətinə və proletar sənətinə qarşı qoymağın kökündən doğru olmadığını deyirdi. Bolşeviklərin iddia etdikləri kimi, ədəbiyyatda xırda burjua təmayüllərinin mövcudluğunu da inkar edirdi. Iyirminci illərin mövcud rejimində nə qədər ki, müxtəlif cərəyanlar, metod və metodologiyalar, siyasi fikir müxtəlifliyi hələ var idi, A.K.Voronski bütün gücü ilə ədəbi qanunlara, ədəbiyyatın öz təbii axarı ilə inkişaf meylinə müdaxilə edə bilirdi. Ölkədə hələ siyasi müxalifətin mövcudluğu da buna əsas verirdi. A.K.Voronski də Trotskinin mövqeyini müdafiə edərək kommunistlərin ədəbiyyatla məşğul olmasının əleyhinə çıxırdı. Qeyd edək ki, Trotski yeni dövrdə ədəbiyyatın öz gücü-təbiiliyi ilə inkişaf etməsi siyasətini yürüdürdü. “Kommunistlər tənqid ____________Milli Kitabxana____________ 49 cəbhəsində” formulunun müəllifi kimi A.K.Voronskinin fikrincə kommunistlərin işi ancaq tənqid etməkdir. O, yeni sənət yaratmaq zərurətini inkar edir, klassikləri tənqidsiz öyrənməyin tərəfdarı kimi çıxış edirdi. Dövrünün cığırdaşlarını klassiklərlə proletar ədəbiyyatını əlaqələndirən bir halqa kimi qəbul edirdi. A.K.Voronskinin ən nəhayət proletar mədəniyyəti və proletar ədəbiyyatını tamamilə inkar etməsi proletar nəzəriyyəçilərini qıcıqlandırdı. Lakin Azərbaycanda voronskiçilik axtarmaq cəhdləri lazımi nəticə vermədi. M.Quliyev yuxarıda qeyd etdiyimiz məqaləsində voronskiçi bir ədəbiyyatçının adını belə çəkə bilmir. Iyirminci illərdə görkəmli marksist ədəbiyyatşünas hesab edilən professor V.F.Pereverzevin konsepsiyası da sonralar proletar tənqidçiləri tərəfindən ciddi hücumlara məruz qalır. Onun konsepsiyasının getdikcə marksist ədəbi tənqidinin inqilabi və sinfi məzmununu təhrif edəcəyindən qorxan proletar tənqidçıləri buna “mürtəce” cərəyan damğası vuraraq, marksizmdən ayırdılar. V.F.Pereverzev deyirdi ki, hər bir tənqidçi və ədəbiyyatşünasın vəzifəsi bədii əsəri araşdıraraq, o əsərin konstrasiyasını müəyyən edən obyektiv mövcudiyyəti müəyyən etmək və onu açmaqdır. O, açıq şəkildə bəyan edirdi ____________Milli Kitabxana____________ 50 ki, siyasi həyat ədəbiyyatın obrazlılığında heç bir iz buraxa bilməz. Bu formul menşevizmin “pərdələnmiş” təzahürü kimi qiymətləndirilirdi. Həmin dövrdə Azərbaycan ədəbiyyatşünası H.Əfəndiyev V.F.Pereverzevin nəzəri görüşlərini tənqid edir, M.Hüseyn və A.Musaxanlının timsalında Azərbaycanda pereverzevçiliklə paralellər axtarırdı. Onun mövqeyi 1932-ci ildə çap olunmuş “Pereverzev və onun ədəbiyyat sistemi haqqında” məqaləsində ifadə olunmuşdur (Bax: 36, 230). Beləliklə də, sırf elmi, nəzəri mübahisə metodoloji yön, istiqamət alır və ədəbiyyat cəbhəsinin bir çox nümayəndələri siyasi sahədə “vurulan”, “tənqid edilən” və ölkədən çıxarılan Trotskinin tərəfdarları kimi qələmə verilirdi. Belə metodoloji istiqamət ayrı-ayrı Azərbaycan yazıçılarının əsərlərində həmin cərəyanlarla bağlılıq axtarılması meyllərində də özünü göstərirdi. Məsələn, Əhməd Cavadın yaradıcılığı pilnyakçılığa ən gözəl nümunə kimi hədəfə götürülmüşdü. B.Pilnyak kommunistlərlə Rusiyanın taleyini eyniləşdirməyin əleyhinə çıxırdı. O yazırdı: “Mən kommunist deyiləm və buna görə də kommunistcəsinə yaşamaq da istəmirəm... Kommunistlər nə qədər Rusiyalı olsalar, mən də o Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|