Yaşar rzayev
Yüklə 3,32 Kb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 51 qədər onlarla varam... Etiraf edirəm ki, Rusiya Kommunist Partiyasının taleyi Rusiyanın taleyindən çox az əhəmiyyətlidir. Mənim üçün Rusiya Kommunist Partiyası Rusiya tarixində yalnız bir halqadır” ( Bax: 36, 231 ). B.Pinyak “ədəbi qabiliyyəti zorlamağa imkan verməyən ədəbi qanun vardır” – deyirdi. Onun “Qızıl ağac” əsəri xaricdə dərc olunur və buna görə də siyasi ittihamlarla üzləşmişdir. Mərkəzdə B.Pilnyakın əleyhinə başlanan siyasi kampaniya yerlərdə davam etdirilir. 1928-ci ildə Ə.Cavadın Türkiyədə müsavatçı “İstiqlal uğrunda” məcmuəsində şeirləri dərc olunur. M.Quliyev dərhal Ə.Cavadı kəskin tənqid edir. M.Quliyev Ə.Cavadın timsalında pilnyakçılığı mexaniki olaraq Azərbaycana şamil edir. Beləliklə, ədəbi tənqidin daxili mühacirliyə qarşı mübarizəsi, əsasən, Ə.Cavadın üzərində cəmləşir. Otuzuncu illərin əvvəllərində Ə.Abid, A.Musaxanlı, C.Əfəndizadə, M.F.Körpülüzadə, İ.Hikmət, prof. B.Çobanzadə və digərləri metodoloji baxımdan düzgün mövqedə olmadıqlarına görə hücumlara məruz qalırdılar. Onlar isə metodoloji cəhətdən özlərini haqlı hesab edirdilər. Xüsusilə B.Çobanzadəyə qarşı böyük bir kampaniya aparılır. Azərbaycan Proletar Yazıçıları cəmiyyəti B.Çobanzadə metodologiyası haqqında 7 bəndlik qərar qəbul edir. Onun konsepsiyasının ____________Milli Kitabxana____________ 52 antimarksist xüsusiyyəti kimi bəşəriyyət tarixinin sinifli cəmiyyətdə mübarizəsi tarixi olduğuna dair marksist görüşünü qətiyyən anlamaması göstərilir və metodologiyasında pantürkizm tənqid edilir. A.Musaxanlı ədəbiyyatşünaslıqda pantürkizm metodologiyasının, H.K.Sanılı qolçomaq şeirinin, C. Əfəndizadə isə antimarksist tənqidin ideoloqları kimi qələmə verilir. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında marksizm dünyagörüşü qabarıq şəkildə öz əksini tapa bilmədiyi üçün Ə.Nazim kimilər metodoloji əyintiləri Türkiyəyə meyllikdə, “pantürkizm və kamalizmdə” axtarırdılar. Halbuki bunların ədəbi zəmini yox idi. Professor Bəkir Çobanzadə sənətin həyata estetik münasibəti probleminə özünəməxsus nöqteyi-nəzərlə yanaşırdı. Ona görə, hər hansı bir əsər müəllifi mövzunu həyatdan aldığı üçün onun yaradıcılığının həm ideya, həm də bədii meyarlarından birincisi həyatilik olmalıdır. O dövrdə Azərbaycan ali məktəblərində dərs demək üçün dəvət olunmuş ədəbiyyatşünaslar İ.Hikmət və M.F.Körpülüzadə öz əsərləri və dərslikləri ilə ədəbi mühitdə böyük nüfuz qazanmışdılar. Əlbəttə, onlardan ədəbi baxışlarında marksist olmağı tələb etmək də düzgün deyildi. Iyirmi-otuzuncu illərdə ____________Milli Kitabxana____________ 53 Ə.Nazim, Ə.Abid, H.Zeynallı və digər ədəbiyyatşünaslar M.F.Körpüzadə və İ.Hikmətin əsərlərində cidd-cəhdlə olmayan şeyi axtarır, onlardan marksist estetikası normalarını tələb edirdilər. “Bu isə ona gətirib çıxarırdı ki, həmin kitabların əsas məziyyət və qüsurları aşkar edilmir, marksist metodologiyanın tələbləri ilə yazılan ədəbiyyat tarixi üçün mövcud əsərlərdən hansı cəhətlərin əxz olunması problemi aydınlaşmır, ədəbiyyat tarixi yaradılması baxımından həmin əsərlərin elmi-nəzəri faydası obyektiv olaraq üzə çıxarılmırdı. əksinə, bu tipli əsərlərə mexaniki münasibət yeni vulqar-sosioloji əyintilərə səbəb olur, ədəbiyyatşünaslıqda sol meyllər qüvvətlənir, yeni sapıntılar və onlarla əlaqədar predmetsiz mübahisələr intişar tapırdı. Beləliklə, ədəbi həqiqətlərə gedən yollar “nəzəri” iddialarla daha da dolaşdırılır, ədəbi mühitdə mürəkkəblik artırdı...” (106, 321). Hər halda bu gün onların Azərbaycan ədəbiyyatı qarşısında həm nəzəri, həm də təcrübi baxımdan xidmətləri layiqincə görünür və qiymətləndirilir. Ümumiyyətlə otuzuncu illərin əvvəllərinədək Azərbaycan Sovet ədəbiyyatının təşəkkülündə RAPP-çıların görüşləri mühüm rol oynadı. Onların əsas diqqəti ədəbiyyatın bədii spesifikasına deyil, ictimai roluna, xüsusilə bədii yaradıcılıq metodu və onunla əlaqədar estetik problemlərə yönəlmişdi. ____________Milli Kitabxana____________ 54 1930-cu ildə kəndli ədəbiyyatı məsələsi də metodla bağlı mübahisələrin diqqət mərkəzinə keçir. Kəndli ədəbiyyatının məqsəd və vəzifələri, yaradıcılıq axtarışları, poetikası, ümumən proletar ədəbi hərəkatından, mədəni inqilabdakı mövqeyi ətrafında mübahisələrdə dövrün fəal tənqidçiləri və ədəbiyyatşünasları iştirak edirdi. Onlar kəndli ədəbiyyatına proletariata nisbətən ikinci dərəcəli sinfin ədəbiyyatı kimi baxır, onu proletariatın sinfi iddiaları nöqteyi-nəzərindən təftiş edir və ən nəhayət, proletar ədəbiyyatının bir qolu olduğunu təsdiqləyirdilər. Göründüyü kimi, 20-30-cu illərin nəzəri araşdırmaları Azərbaycan ədəbiyyatında marksist və kommunist üslubunun axtarılmasına yönəlmişdi. Ədəbiyyatşünaslar yeni ədəbiyyatın mövqeyini mədəni inqilab, siyasi-ideoloji prinsiplər kontekstində təyin etmək üçün tarıxılıklə müasirliyin marksist- dialektik sintezinə nail olmaq uğrunda mübarizə aparırdılar. Bu prosesdə ədəbiyyatın milli spesifikası nəzərə alınmadığından, onlar mexaniki və vulqar-sosioloji ifratdan xilas ola bilmirdilər. Otuzuncu illərdə sənətkarlar dövrün ədəbi proses və bədii yaradıcılıq qarşısında qoyduğu vəzifələr baxımından xalq həyatına yaxınlaşır, yeni dünya quruculuğunun milli-ictimai zəminini inqilabi mövqedən əks etdirən bədii əsərlərini, ilk Yüklə 3,32 Kb. Dostları ilə paylaş:
|