Yazi takip ahmet Dede Secretary yayin tüRÜ Üç Aylık, Uluslararası, Süreli Yayın Type of Publication
Yüklə 4,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
KİNDÎ’NİN DÜȘÜNCE SİSTEMİNDE MÜZİKAL SESLERLE ÂLEMDEKİ DÜZEN ARASINDAKİ İLİȘKİ 91 sikî, Pythagorasçı düşüncenin İslâm dünyasına etkisiyle İhvân-ı Safâ ve Kindî tarafından kosmosun bir ifadesi şeklinde nitelendirilirken, Fârâbî (ö. 339/950) gibi bazı düşünürler tarafından da ta’lîmî ilimler sınıfında değer- lendirilmiş ve ayrıca İslâm tasavvufunda da mûsikîye yoğun ilgi gösteril- miştir. 19 İbn Sînâ (ö. 428/1037) ise mûsikî ilmini riyazî ilimler arasında zikretmekte ve kendisinden önce müzikal seslerle gök cisimleri ve insan nefsinin huyları arasında kurulan ilişkiyi eleştirmektedir. Filozof, müzikal seslerle gök cisimleri arasında ilişki kuran düşüncenin ilimlerin konularını birbirinden ayırt edemeyen ve felsefesi eskimiş bir gruba ait olduğunu söy- leyerek, bu tür görüşlere iltifat etmediğini ifade etmektedir. 20 Mûsikî ile ilgili tercüme edilen ilk eserlerle birlikte mûsikî ilmi “il- mu’l-musikâ” adıyla riyazî ilimlere dâhil bir ilim dalı olmuştur. Bu dönem- de konuyla ilgili eser veren düşünürler arasında Kindî de vardır. Tercüme edilen eserlerin de etkisiyle, ilk mûsikî çalışmalarında daha çok ses nazari- yesi, fasılalar, cinsler, neviler, sistemler, intikal ve beste gibi konular yer almaktadır. Ancak Kindî’nin eserlerinden bazıları hariç bu döneme ait ça- lışmalar günümüze ulaşmamıştır. Kindî’nin eserlerinden mûsikî ile ilgili olarak nota, kompozisyon, akord sistemleri, udun yapısı, harmoni, melodik çeşniler, ritmik modeller, ud tellerinin yapısı, diziler, insler, aralıklar, fası- lalar gibi birçok konuda düşüncelerini ortaya koyduğu anlaşılmaktadır. Ay- rıca filozof, Grekçe’den tercüme edilen mûsikî eserlerinden hareketle Grekçe’deki mûsikî anlayışı ile İslâm mûsikî bakış açısını uzlaştırmaya çalışarak özgün bir mûsikî düşüncesi ortaya koymuştur. 21 Bir ilim dalı ola- rak mûsikî hakkında ilk eser veren Kindî, risâlelerinde konuyu birçok açı- dan ele almaktadır. O, mûsikî sanatını bir taraftan felsefî açıdan inceleye- rek felsefî terimler, diğer yandan da matematiksel açıdan ele alarak matematik terimleri, aynı zamanda mûsikî açısından da bu ilme özgü kav- ramlar kullanmaktadır. Ayrıca Kindî’nin risâlelerinde manası kapalı birçok teknik terim de kullandığı göze çarpmaktadır. 22 19 Yalçın Çetinkaya, İhvân-ı Sâfâ’da Müzik Düşüncesi, (İstanbul: İnsan Yayınları, 1995), 14 vd.; Fârâbî, İhsâ ul- l m, nşr. Ali Bu Mülhim (Beyrut: Dâr ve Mektebe- tü’l-Hilâl, 1996), 60-61. 20 İbn Sînâ, M sikî, nşr. ve trc., Ahmet Hakkı Turabi (İstanbul: itera Yayıncılık, 2004), 1. 21 Ahmet Hakkı Turabi, “İlk Dönem İslâm Dünyasında Mûsikî Çalışmalarına Bakış”, M İlahiyat Fakültesi Der isi, sy. 13-14-15 (1997): 243; a. mlf., “Ya‘kûb b. İshâk el-Kindî’nin Mûsikî Düşüncesi”, Do u’dan atı’ya Düşüncenin Serüveni, (ed. Bay- ram Ali Çetinkaya), (İstanbul: İnsan Yayınları, 2015), V:630. 22 Ahmet Hakkı Turabi, “Bağdat’ta Bir Mûsikî Nazariyatçısı: Ya’kûb b. İshâk el-Kin- dî”, İslâm Medeniyetinde Bağdat (Medînetü’s-Selâm luslararası Sempozyum (İs- tanbul, 7-9 Kasım 2008), 641. DİYANET İLMÎ DERGİ · CİLT: 54 · SAYI: 2 · NİSAN-MAYIS-HAZİRAN 2018 92 Pythagorasçı mûsikî anlayışının etkisi altında Kindî, mûsikî ile ilgili düşüncelerini “ethos doktrini” doğrultusunda şekillendirmiş ve gök cisim- leriyle beşerî mûsikî arasında güçlü bağ oluşturmuştur. 23 O aynı zamanda, mûsikî konusunda eserleri günümüze kadar ulaşan ilk İslâm düşünürü kim- liğine sahiptir. Günümüze ulaşan mûsikî risâleleri sayesinde dönemindeki mûsikî sanatı ile ilgili bilgileri elde etmek mümkün olmuştur. Kindî, söz konusu eserlerinde mûsikî ile ilgili nazarî birçok konuyu değerlendirmekte ve döneminde Arapça sözlüklerde bulunmayan birçok ilmî terimleri kulla- narak mûsikî sanatının ilmî kimlik kazanmasını sağlamıştır. 24 Filozofun yazmış olduğu on adet mûsikî eserinden dört tanesi günümüze ulaşmıştır. 25 Kindî’nin günümüze ulaşan mûsikî eserlerinin isimleri ve içerikleri kısaca şu şekildedir: Risâle fî ubr sınâ’ati’t-te’lîf (Müzikal Kompozisyon Üzerine Bir De- neme) adlı eserinde kompozisyon sanatı, notasyon, ses perdeleri ve notala- rın düzeni hakkında bilgi veren Kindî, İslâm âleminde ilk defa nota yazımı- nın adımını atarak, notaları ebced harfleriyle sembolize ederek mûsikî dizisini on iki ses üzerine inşa etmiştir. 26 Kindî’nin Kitâbü’l-Musavvitâti’l-veteriyye min zâti’l-veteri’l-vâhid ilâ zâti’l-aşreti’l-evtâr (Bir Telliden On Telliye Kadar Olan Enstrümanlar Üzerine) 27 adlı eseri üç makaleden oluşmaktadır. Kindî, birinci makalede, sesli enstrümanlar ve tel sayılarıyla ilgili olarak, enstrümanların farklılıkla- rına ve bunun sebeplerine ilişkin bilgiler vermektedir. İkinci makalede ise melodiler hakkında ve üçüncü makalede de tellerin benzerlikleri üzerinde durmaktadır. Bu risâlesinde Kindî’nin mûsikî sanatıyla gök cisimleri ara- sındaki ilişkiyi temellendirmeye çalıştığı görülmektedir. Söz konusu bu ilişkiyi ele alırken de daha çok enstrümanlar üzerinde durmakta ve onların özelliklerini tabiattan birtakım benzetmeler yoluyla göstermeye çalışmak- tadır. 23 Ahmet Hakkı Turabi, “Klasik İslâm Düşüncesinde Musikî Tasavvuru”, Sanat ve Kla- sik, (İstanbul: Klasik Yayınları, 2006), 110. 24 Turabi, “Bağdat’ta Bir Mûsikî Nazariyatçısı: Ya’kûb b. İshâk el-Kindî”, 639. 25 Kindî’nin diğer eserleriyle birlikte, mûsikî eserleri hakkında bk. Mahmut Kaya, “Kindî ve Felsefesi”, Kindî, Felsefî Risâleler içinde, nşr. ve trc. Mahmut Kaya (İstanbul: Klasik Yayınları, 2014), 100-101. 26 Kindî’nin bu risâlesi Zekeriyya Yusuf tarafından neşredilmiştir. bkz. Kindî, Müel- lefâtü’l-Kindi el-m sikiyye, nşr. Zekeriyya Yusuf (Bağdad: Matbuatu Mecmai’l-İ- mi’l-Iraki, 1962), 10-15. Ayrıca zikredilen risâle hakkında geniş bilgi için bk. Turabi, “Bağdat’ta Bir Mûsikî Nazariyatçısı: Ya’kûb b. İshâk el-Kindî”, 636. 27 Kindî’nin bu risâlesi Zekeriyya Yusuf tarafından neşredilmiştir. bkz. Kindî, Müel- lefâtü’l-Kindi el-m sikiyye, nşr. Zekeriyya Yusuf, Matbuatu Mecmai’l-İmi’l-Iraki, Bağdad 1962, s. 69-92; Ayrıca zikredilen risâle hakkında geniş bilgi için bk. Turabi, “Bağdat’ta Bir Mûsikî Nazariyatçısı: Ya’kûb b. İshâk el-Kindî”, 636. Yüklə 4,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|