Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент давлат аграр университети

«Biz fidoyi vatanpa rva rla rni ta 
rbiyalashiMiz», «ЭПм deb, yu rtiM deb yashovchi, shu yulda xatto jonini xaM ayaMaydigan», «o'zidan 
sung ozod va obod Vatan Koldi radigan» fa rzandla rni ta rbiyalashiMiz zaMon va MustaKilliK talabi. 
Bunga yu rtiMizda yashayotgan xa r bi r Kishi Millatidan Kat'i naza r Mas'ul bulMogi loziM. YOshla 
riMiz tafaKKu rida o'zligini unutMasliK, ota-bobola rning MuKaddas Kad riyatla rini as rab-avaylash va 
xu rMat Kilish fazilatini Ka ro r topti rish, ula rning, Men o'zbeK fa rzandiMan, deb, gu ru r va iftixo r 
bilan yashashiga э rishish Ma'naviy ta rbiya ishiMizning Ma rKazida tu rMogi loziM*
31
.
Bu vazifani MuvaffaKiyatli xal эtishiмiz, ta raKKiyotiMizning MuxiM sha rti, MillatiMizning jaxon 
^viliza^yasidagi Munosib u rnini tiKlashning va azaldan uning Ma'naviyati yo'qsaK bulganligini 
tasdiKlaydigan oMilla r xisoblanadi.
IKKinchi Masalaning bayoni: xa r Kanday MustaKil davlatda xalqning э rKin yashashi, fa rovon tu 
rMush 
KU
rishi, xoxish-i rodasining aMalga oshi rilishi, эzgu MaKsad niyatla ri xuKuKiy jixatdan 
Kafolatlanishi loziM.
SHu Kafolat vatan ta raKKiyotini, davlat MustaKilligini, xalqning jipsligini, Millatla ra ro dustliK va 
xaMjixatliKni, MustaKilliKning ba rKa ro rligini ta'Minlashga sha rt-sha roit ya ratadi. Yo'qo rida aytilgan 
Kafolat respubliKaMiz Konstitu^yasida o'z ifodasini topgan. Bu xaKda p rezidentiMiz IsloM Ka riMov 
Oliy Majlisning Bi rinchi chaKi riK un bi rinchi sessiyasida so'zlagan nutKida: «DavlatiMiz, O'zbekistonda 
yashayotgan xa r bi r fuKa ro Kelajagining Kafolatini Konstitu^ya be radi. FuKa rola rning xaK-xuKuKla 

---

ri, bu rchla ri Konstituiyada belgilangan, tegishli Konunla r bilan MustaxKaMlangan. MaKsadiMiz э 
rKin, deMOK ratiK xuKuKiy davlat 
KU
rish, adolatli jaMiyat ba rpo э^^ xech bi r insonni KaMsitMasliK, 
э'tiкodini xu rMat Kilish, э rKinligini ta'Minlash», -deb 
KU
rsatgan эdi.
OldiMizga Kuygan yo'qsaK MaKsadla rga э rishish uchun bugungi O'zbekistonga э rKin va ravon 
fiK rlay oladigan, uning xayotida faol ishti roK эta biladigan, o'z so'zini aytishga Kodi r, o'z vazifa va bu 
rchla rini tug ri anglab etgan fuKa rola r za ru r. Bunday fuKa roni ta rbiyalash zaMon, ta raKKiyotiMiz 
talabi. Bunga Kanday э rishish MuMKin?
DeMOK ratiK xuKuKiy davlatning bunyodKo rla ri xuKuKiy Madaniyati, ta rbiyasini tug ri yulga 
Kuyish bilan MaKsadiMizga э risha olaMiz. MaMlaKatiMizning xa r bi r fuKa rosi, Siz Kabi yoshla r 
KOMusiMiz va boshKa Konunla rni u rganib olishla ri za ru r. Konstitu^yani bilMagan, puxta u 
rganMagan Kishi o'z xaK-xuKuKla rini bilMaydi. XuKuKini bilMagan odaMning xayoti oxi r oKibatda 
fojiali tus olishi MuMKin. Buning yaKKol Misoli P rezidentiMizning yo'qo rida Kayd эtganiмiz nutKida 
xaM 
KU
rishiMiz MuMKin: «MadoMiKi MaKsadiMiz aniK экan, inson xuKuKla ri uMuMxalq 
MuxoKaMasida Kabul Kilingan Konstitu^ya xiMoyasida экan, -deb nutKini davoM эtti rgan эdi yu 
rtboshiMiz, - avlodla riMiz, fa rzandla riMiz Kelajagiga xavf soladigan, Millat sha'niga dog tushi radigan 
xatti-xa raKatla r Kae rdan paydo bulayapti?» Bu u rinda P rezidentiMiz bunday Kaltis xatti-xa raKatla 
rga Kul u rgan KiMsala rning Konunni bilMasligi, bilsa xaM unga MensiMasdan Ka rashi, xu rMat 
KilMasligida экanini, ula rda xuKuKiy Madaniyatning yo'qligi, etishMasligini aytMoKchi.
SHunday 
Э
^
П
, tabiiy ravishda xuKuKiy Madaniyat niMa degan savol tugiladi? XuKuKiy Madaniyat 
bu Konunni tushunish, bilish, xayotga tadbiK эШ^ ij rosini ta'Minlash va xa r bi r shaxsni, fuKa roni 
ijtiMoiy xayotda faol ishti roKi va bunday faolliKni boshKala rdan xaM talab
Kilish ja rayonidi r. XuKuKiy Madaniyatni, avvalo, insonning ichKi dunyosi, ichKi Madaniyati, 
uMuMinsoniy an'anala rga va xuKuKiy biliMla rga bulgan Munosabatla ri belgilaydi. SHaxsning ichKi 
Madaniyati uning tashKi odobini 
KU
rsatadi. XuKuKiy Madaniyat эgasi bulgan Kishi jaMiyat talabla ri va 
Koidala riga xu rMat bilan Ka raydi, jaMiyatni boshKa rishda o'zining xuKuKiy MalaKa va biliMla rini 
ishga solib faol Katnashadi.
Kupincha Kishila r 
XUKUK
, Konun, bu rch, adliya Kabi ataMala rni, ba'zan tasodifan Konunbo'za 
rliK Kilib Konun oldida javobga rliK xolatiga tushib Kolganla ridagina эslaydila r. Nega Konunga rupa ra 
bulding, deb su ralganda «Bunday bulishidan xaba riM yo'q эdi» -deb Ko'zini Miltillatib, advoKatdan 
najot Kutib tu radila r. SHuni yaxshi anglashiMiz Ke raKKi, Konunni bilMasliK xech Kachon aybni 
engillashti rMaydi. Biz Konunga MensiMasliK bilan Ka rasaK, uni u rganMasaK, xu rMat KilMasaK 
shunday noKulay axvolga tushib KolaMiz. Konunni bilish, xu rMat Kilish jinoyatdan, jinoiy olaMdan yi 
roK yu rishning bi rdan-bi r yulidi r. Konunga xu rMat inson Madaniyati va Ma'naviyati bulib Kolganda, 
bunday jaMiyatni boshKa rish xaM, adolatni Ka ro r topti rish xaM oson buladi.
Mana shuning uchun xaM xuKuKiy savodxonliKni yo'qo ri da rajaga Kuta rish ta rbiya bo rasidagi 
asosiy ishla riMizdan bi ri bulib KolMogi Ke raK. XuKuKiy Madaniyatni, savodxonliKni rivojlanti rMay tu 
rib Konunni MensiMaydigan bo'zginchila r, ug ri va yulgichla r, tovlaMachila r, laganba rdo rla r, axloK-
odobsizliKla r, 
KU
rKoKla r, KotilliKla r Kabi salbiy xolatla rning oldini olish, tugatish anchayin MushKul 
ish. Bunday Konunbo'za rla rdan avvalo odaMla rni, jaMiyatni xiMoya Kilish za ru r. YU rtboshiMiz 
IsloM Ka riMov so'zla ri bilan aytganda: «...davlat davlatligini KilMoKchi bulsa, fuKa roni o'z panoxiga 
olishi za ru r...
BoshKacha aytganda, davlat xa r bi r fuKa rosini xiMoya э^Ы, unga xuKuKiy yo rdaM be rishi Ke 
raK. Konun oldida ba rcha ba roba r. MaMlaKat Konunla riga ja'Mi fuKa ro - yoshidan, Millatidan, i rKi, 

---

dinidan Kat'i naza r - ba rcha ba roba r buysunMogi fa rz». YAna IsloM Ka riMov so'zla ri bilan 
aytganda, Konun Kogozda Kelib Ketsa, jaMiyat aslo ravnaK topMaydi, Konun aMalda bulishi loziM.
Yo'qo ridagila rni baja rish, fuKa rola r xuKuKla rini xiMoya Kilish adolatli davlatning Ma'naviy va 
Ma' rifiy vazifasi. Bizning vazifaMiz эsa fuKa rola r Manfaatini Ko'zlovchi Konunla rga tuliK rioya 
эtishdan ibo rat.
Uchinchi Masalaning bayoni. DeMoK ratiya - «Xalq xoKiMiyati» deMaKdi r. DeMoK ratiya 
KishiliK ta rixida insonning ongli xayoti boshlangan dav rdan boshlab, uning э rK-i rodasini, xoxish 
istagini belgilaydigan Mezon bulib KelMoKda. Insoniyat jaMiyati ta raKKiyotining xa r bi r yangi dav 
rida deMoK ratiya xaM yangidan-yangi MazMun, Moxiyat va shaKl Kasb эta bo rgan.
DeMoK ratiya jaMiyat ta raKKiyoti, uning siyosiy, xuKuKiy va Ma'naviy jixatla rini, axoli uMuMiy 
dunyoKa rashini o'zida aKs эШ radi.
DeMoK ratiya tushunchasi negizida axolining ozodliK, xu r riyatga э rishishi, э rKin yashashi, 
xaKiKat va adolat singa ri MazMun yotadi. Buyo'q boboMiz AMi r TeMu rning «Kuch adolatda» degan 
so'zi negizida xuKuKiy deMoK ratiK davlatning xaM, fuKa roliK jaMiyatining xaM ay riM belgila ri, goyat 
insonpa rva rliK MazMuni va insonning yashash xuKuKi, uning ba rcha э rKinliKla ri xaM 
MujassaMlashgan. Yo'qo rida aytilgan fiK rla r xozi rgi zaMon deMoK ratiK xa raKatla r ilgo r taj 
ribasining 
UK
ildizini, bosh yunalishini tashKil эtadi.
Bundan shunday xulosa chiKa rish MuMKinKi, KadiMiy sha rK davlatchiligida inson э rKi, xaK- 
xuKuKla ri Kup jixatdan xiMoya Kilingan, xaMda o'z dav rining talab va эxtiyojla ridan Kelib chiKib, 
inson ozodligi va xatti-xa raKatla ri э rKinligi ta'Min эtilgan эdi. Bula r ayni deMoK ratiK jaMiyatining 
MuxiM va asosiy belgila ridan xisoblanadi.
Эndi biz butunlay yangi ta rixiy sha roitda yashayapMiz. Bunday sha roitda deMoK ratiyani 
shunchaKi «OzodliK», «Э rKinliK», «Xalq xoKiMiyati» sifatida sodda ravishda tushunMasligiMiz Ke raK. 
DeMoK ratiyaning xa r bi r эleмenti yangicha chuKu r MazMun bilan boyib bo rayapti. CHunonchi, 
deMoK ratiyaning Madaniyati, Ma' rifati odaMla r u rtasidagi Munosabatla rdan to rtib dunyoviy 
MuaMMola rni xal эtishgacha bulgan nizo, 
MU
rosa va yaKdilliK, uning iKtisod, siyosat va fiK rla r xilMa-
xilligi sha roitidagi vazifala rini xaM KaM rab olMoKda. OdaMla r ongi va tafaKKu ri Kengaygani sa ri, 
ula rning deMoK ratiyaga Munosabatla ri xaM o'zga rMoKda.
Totalita r to'zuMdan э rKin fuKa roliK to'zuMiga utilayotgan bi r sha roitda deMoK ratiyani 
anglash, uning Moxiyatini tushunish va Mas'uliyatini ziMMaga olish ancha Kiyin ish. Эng avvalo, odaM 
yangicha sha roit MazMun-Moxiyatini anglashi, unga o'z-o'zini tayyo rlab bo rishi, э rKin yashash va э 
rKin fiK rlash KuniKMasini xosil Kilishi da rKo r. Xa r bi r fuKa ro Ma'naviy- ruxiy jixatdan unga tayyo r 
bulishi loziM. Kotib Kolgan tushunchala r Kobigini sindi rish, fiK rsizliK va tanballiK, boKiMandaliK 
ruxiyatidan xolos bulish oson эмas. Biz xozi r ana shunday 
MU
raKKab ja rayonni boshdan Kechi 
rMoKdaMiz. DeMoK ratiya bi r yula 
KU
rilgan bino yoKi doiMiy bi r xil ta rzda o'zga rMay tu radigan 
buyuM эмas, balKi u doiMiy xa raKatdagi jonli xodisadi r. Ayni paytda u jaMiyat ta raKKiyoti va Mavjud 
siyosiy rejiM ta'si rida o'zini-o'zi tuldi rib, boyitib, yangi ta rixiy sha roitla rda yangicha MazMun Kasb 
Э
^Ь bo ruvchi ta rixiy voKeliKdi r. KisKasi deMoK ratiya taj ribaga asoslangan va doiMo MazMunan 
boyib, shaKlan taKoMillashib, Moxiyatan chuKu rlashib bo radigan doiMiy va o'zluKsiz xa raKatdagi 
faoliyatdi r.
O'zbekiston MustaKilliKKa э rishgandan sung xuKuKiy deMoK ratiK davlat ba rpo эtish va fuKa 
roliK jaMiyatini vujudga Kelti rishni oliy MaKsad Kilib Kuydi. Unga э rishishning yagona yuli эsa deMoK 
ratiyani chuKu rlashti rishdi r.

---

SHuni aytish Ke raKKi, deMoK ratiK jaMiyatni ba rpo эtishning taMoyilla ri, dunyo tan olgan, э'^ 
rof эtgan, ba rcha uchun uMuMiy bulgan o'z yu riKla ri Mavjud. Bula rga Kuyidagila r Ki radi: Bevosita 
fuKa roning o'z xoxish-i rodasini э rKin ifodalash xuKuKiga эgaligi, ozchiliKning KupchiliKKa buysunishi, 
ba rcha fuKa rola rning Millati, э^й, ijtiMoiy Kelib chiKishi va diniy э'tiкodidan Kat'i naza r teng 
XUKU
Kliligi, davlat va jaMiyat boshKa ruvida Konun ustivo rligi, saylash va saylanish xuKuKi va boshKala 
r. Bula r deya rli ba rcha MaMlaKatla r, shu juMladan O'zbekiston RespubliKasining Konstitu^yasida 
xaM Kat'iy belgilab Kuyilgan deMoK ratiyaning ta rtib Koidala ridi r.
DeMoK ratiyani xayotga jo riy Kilishda MaMlaKat xalqining Milliy эxtiyojla ri, tu rMush ta rzi, 
axloKiy Mezonla ridan Kelib chiKib yondashish Ke raK buladi. Ana shu nuKtai naza rdan Kelib 
chiKadigan bulsaK, xaMMa xalqla r uchun deMoK ratiyani bi rday jo riy Kilishning bi r xil Kolipi bulishi 
MuMKin эмas. Mana shundan deMoK ratiyaning ga rb va sha rKonaligi xaKidagi Ka rashla r yo'zaga 
Kelib chiKKan. Bu xaKda RespubliKaMiz P rezidenti IsloM Ka riMov «SHa rKda deMoK ratiK ja rayonla 
rning KadiMdan shaKllangan o'ziga xos va o'ziga 
MOS
xususiyatla ri bo r. Buni aslo naza rdan Kochi rib 
bulMaydi. YA'ni SHa rKda deMoK ratiK ja rayonla r o'zviy ravishda asta-seKin ta raKKiy topadi. Bu 
soxada inKilobiy o'zga rishla r yasashga u rinishla r goyat noxush, xatto fojiali natijala rga olib Keladi. 
InKilobni ga rb oliMla ri xaM «IjtiMoiy ta raKKiyotning ibtidoiy va yovvoyi shaKli» deb aytganla r. 
TabiiyKi bunday yul bizga aslo tug ri KelMaydi»*
4
*, - deganda deMoK ratiyani jo riy эtishning 
bosKichMa-bosKich, asta-seKinliK bilan, odaMla r ongi va Kalbi o rKali aMalga oshi rish Kabi o'zbeKona 
taMoyilla ri Mavjudligini 
KU
rsatadi.
O'zbekiston MustaKiliKKa э rishgan dastlabKi Kunla rda Tu rKiya, OlMoniya, F ran^ya, Angliya 
Kabi MaMlaKatla r bizga o'z ta raKKiyot dastu rla ri va Modella rini tavsiya эtdila r. Tug ri bu 
MaMlaKatla rda deMOK ratiyaning ib ratli va u rganishga a rzi rli taj ribala ri Mavjud.
Bi roK davlatiMiz raxba ri IsloM Ka riMov bu taKlifla rga o'zining aniK Munosabatini bildi rdi. Bu 
Masalaga xa r bi r